Pagpaniid sa Kalibotan

40,000 ka Bata Kada Adlaw

Sumala sa mantalaang International Herald Tribune sa Paris, ang direktor sa UNICEF (United Nations Children’s Fund) miingon: “Walay kagutmanan, walay hulaw, walay kinaiyanhong katalagman ang sukad nakapatayg 40,000 ka bata sa usa ka adlaw, apan ang masanta nga sakit ug kakulang sa sustansiya mopatay nianang gidaghanona kada adlaw​—nga dili kinahanglan.” Sa pagtaho bahin sa World Summit for Children sa UNICEF, ang mantalaan midugang nga ang suliran maoy gumikan sa bahin sa naglungtad nga tinamdan diha sa nagkaugmad nga kanasoran nga ang maong sakit ug pagkamatay sa pagkabata maoy “normal ug dili kalikayan.” Ang katuyoan sa tigom mao ang pagsulay sa pagpauswag sa mga kahimtang alang sa 1,500 ka milyong bata nga gidahom nga matawo sa sunod napulo ka tuig. Kini, sumala sa Tribune, “mao ang kinadak-ang kaliwatan sa mga bata nga sukad gisalig sa katawhan.”

“Sa Papel Lamang”

Sumala sa Diario Las Américas, usa ka Kinatsilag-pinulongang mantalaan nga gipatik sa Miami, Florida, U.S.A., ang Mexicanong gobyerno nagpasiugda sa batok-pagsigarilyo nga programa nga magadili sa pagtabako diha sa publikong mga dapit. Ang lakang, nga gituyo sa pagpanalipod sa mga dili-hinabako, naglagda nga sa publikong mga dapit ang pagsigarilyo ilimite sa ginganlang mga dapit sa hilit. Bisan pa niana, gibati sa pipila nga “kining programaha daw mosangpot nga sa papel lamang, sanglit walay mapugsanong mga lakang, mga multa, o mga inspektor aron sa pagpatuman sa pagtahod alang niana,” miingon ang Diario. Ang mantalaan miingon nga ang kadaghanan sa populasyon nagdawat niining balaora nga may pagduhaduha ug yanong wala magtagad niini.

“Modernong-Adlaw nga Armadura”

Ang bag-ong pagdagsang sa mabangisong krimen sa New York City nagpausbaw sa halin sa mosagang-sa-bala nga mga sapot ug mga sangkap. Ang Daily News nagtaho nga “ang mga tawo nagagastog daghang kuwarta aron panalipdan ang ilang kaugalingon, ilang mga anak ug bisan ang ilang mga iro sa sapot nga gihapinan sa panapton nga makasagang sa bala sama sa Kevlar, nga usa ka gaang panapton nga mas lig-on kay sa asiro.” Ang listahan sa mapalit nga mga butang nag-apil sa mga raincoat nga gibaligya sa tag $1,000, mga payong sa tag $1,000 ngadto $2,000, ski jackets nga gikan sa $800 ngadto $2,500, ug mga kupong balhibo nga tali sa $12,000 ug $80,000. Ang mantalaan nagtawag sa maong mga butang ingong “modernong-adlawng armadura alang sa kadalanan sa New York” ug midugang nga ang pangunang pang-ibabaw nga sapot “makapugong sa usa ka bala nga gitiro gikan sa usa ka rebolber nga deretsong pagkapunting.”

Wala-Kahinangpi nga Pag-uswag

Sa pagkakaron ang kalibotan dunay mga 5,300 milyong molupyo. Gibanabana nga sa pagkatapos sa ika-20ng siglo, ang numerong 6,250 ka milyon makab-ot. Sumala sa Visión, usa ka Latin-Amerikanhong magasin, ang kabos nga kanasoran ang madaot sa maong pagsobra sa populasyon. Sa maong bag-ong mga dugang sa katawhan, 90 porsiento matawo sa kabos nga kanasoran. Ang Visión nagtaho nga sa 20 ka labing daghag tawo nga mga siyudad sa kalibotan, 17 ang anaa sa nagkaugmad nga kanasoran. Pananglitan, “sumala sa siyentipikanhong mga panglantaw, sa pagkatuig 2025, ang Latin Amerika makabaton sa populasyong 740 milyon.” Ang Bolivia, Costa Rica, Guatemala, Nicaragua, Paraguay, ug Venezuela nagbaton sa labing taas nga proporsiyon sa tubo sa populasyon sa Latin Amerika, samtang ang Argentina, Cuba, ug Uruguay nagbaton sa kinaubsan. Ang magasin midugang nga “tali sa katuigang 1985 ug 1990, ang Latin Amerika may proporsiyon sa tubo sa populasyon nga 20.77 porsiento.”

Usa ka Mini nga Mesiyas

Libolibong relihiyosong debotado ang nahikawan sa ilang pangulo sa dihang siya ug 12 ka ubang membro sa usa ka relihiyosong grupo nga nailhang Nation of Yahweh gidakop. Sumala sa The New York Times, “ang demanda maoy 18 ka tinong mga kaso sa pangraket nga nag-apil sa 14 ka pagpatay, duha ka pagpatay-unta, panikas ug tinuyo nga pagsunog.” Ang pangulo sa grupo, nga may hedkuwarter sa Miami, Florida, U.S.A., nailhang si Yahweh Ben Yahweh. Nag-angkon siya nga nabanhaw gikan sa patay ingong usa ka mesiyas aron manguna sa itom nga katawhan “aron makagawas sa kamingawan sa pagdominar sa puti.” Siya ug ang ubang membro sa kulto gikiha sa pagpatay sa kanhing mga membro nga misupak sa lider. “Sa usa ka kaso, sumala sa demanda, ang kanhing membro gipunggotan ug ulo,” nagtaho ang Times.

Mga Bata sa Kalye

“Ang mga polis ug social workers nagbanabana nga 10,000 ka waybalay nga bata nagalibodlibod sa kadalanan sa Metro Toronto,” miingon ang The Toronto Star. Ang usa ka pagtuon nakadiskobre nga 90 porsiento sa waybalay nga mga batang babaye “nag-ingon nga sila gilugos sa wala pay 12 anyos sa usa ka membro sa pamilya o higala. “Gitaho nga ang kinabag-an sa maong mga bata napugos nganha sa kadalanan tungod sa “mga suliran sa pamilya sama sa pisikal ug seksuwal nga pag-abusar ug alkoholismo nga naghimo sa dalan, bisan pa sa tanang kalisangan niini, nga mas maayo kay sa balay.” Ang mga awtoridad nahadlok nga kining komunidad sa mga bata sa kalye mahimong tinubdan sa impeksiyon sa AIDS taliwala sa kadaghanang tin-edyer. Ang Star midugang nga “katunga sa mga babaye nga dili mga pampam nagbaton sa kapin sa 10 ka seksuwal nga kaparis ug 30 porsiento sa mga batang lalaki may kapin sa 50. Taliwala sa mga pampam, 70 porsiento sa mga babaye ug 50 porsiento sa mga lalaki nagtaho sa kapin sa 100 ka kaparis.”

Mga Tigpatay sa Tropiko

Ang nag-usbaw nga gidaghanon sa mga turista ug mga negosyante nagaduaw sa mga nasod sa tropiko. Ang Pranses nga mantalaang Le Figaro nagtaho nga daghang biyahedor namauli nga may malarya, desenteriya, hepatitis, o usa sa nagkadaiya kaayong mga sakit sa tropiko nga daling makatakod sa dimabinantayong mga biyahedor. Sa tibuok kalibotan, ang malarya lamang mopatay sa kapig duha ka milyong tawo kada tuig. Ang kapeligrohan nagalungtad kay ang mga simtoma nga nasinati sa mga biyahedor mahimong dili tukmang marekonosir sa ilang dapit sa lokal nga mga doktor nga wala mabansay sa tropikanhong pagpanambal. Busa, ang lagmit makapatay nga mga sakit dili tukmang matambalan.

Dili-Makiangayong Pagpang-apod-apod

Sumala kang Mariano Grondona, sa pagsulat diha sa Visión, usa ka Latin-Amerikanhong magasin, ang World Bank karong bag-o nagtaho nga 1,100 milyong tawo sa tibuok kalibotan nagakinabuhing kabos. Sa aberids, kining mga tawhana dunay matag-adlawng kinitaan nga walay usa ka dolyar matag tawo. Sa populasyon nga mga 450 milyong tawo sa Latin Amerika, halos 90 milyon ang nagakinabuhi sa kakabos, nga sumala kang Grondona, nagahimo sa Latin Amerika nga “walay-hustisya nga katilingban.” Ang taho nag-ingon nga ang Latin Amerika dunay “taas kaayong pagkadili-makiangayon sa pag-apod-apod sa kinitaan” ug walay laing rehiyon sa nagkaugmad nga kalibotan ang nagbaton sa maong kalainan tali sa dato ug kabos.

Mga Masusong Magul-anon

Sumala sa Colombianhong mantalaang El País, sa Cali 29 porsiento sa tanang bata nga gidala sa mga sentro sa maayong panglawas dunay kadaot sa kaisipan nga magkinahanglag propesyonal nga pagtambal. Sumala sa usa ka awtoridad, ang labing kanunay nga hinungdan mao ang mga problema sa pamilya, nga magpatungha diha sa usa ka bata sa mga pagbati sa kabalisa, depresyon, mga kakulian sa pagkat-on, dili-normal nga mga batasan sa pagkatulog, ug uban pa. Ang El País midugang nga ang labing dakong kaso sa mga suliran sa pangisip diha sa mga bata madayag sa unang siyam ka tuig sa kinabuhi. Ang usa ka pagtuon nagpadayag nga sa dihang kulang ang ginikanan-anak nga relasyon, bisan ang mga bata makasinatig depresyon.

Balita Alang sa mga Hinginom ug Kape

Ang usa ka bag-ong duha-ka-tuig nga pagtuon sa 45,589 ka lalaki nagpadayag nga walay koneksiyon ang pag-inom sa kape ug sakit sa kasingkasing, nagtaho ang The New England Journal of Medicine. Bisan tuod ang ubang bag-ong mga pagtuon nakadiskobreg relasyon tali sa pag-inom ug kape ug sa riyesgo sa sakit sa kasingkasing, kining mabug-osong bag-ong pagtuon, ingon man ang ubay-ubay nangaging pagtuon, walay nakaplagan. Ang presidente sa American Heart Association miingon: “Pinasukad niining pagtuona gibati ko nga mas masaligon ang pagsulti sa mga pasyente nga ingong usa ka lakang sa maayong panglawas sa publiko dili ako motambag kanila sa paghunong sa pag-inom ug kape.” Sa laing bahin, ang laing bag-ong pagtuon nakadiskobre sa miuswag ug diyutay nga riyesgo sa mga atake sa kasingkasing diha sa mga tawo nga nag-inom ug kapin sa upat ka tasang kape sa usa ka adlaw.