Mga Langgam nga Moawit—Mga Virtuoso nga Dili Hisabtan
“SA BANAGBANAG pa, nahigmata ako sa mga tingog nga bag-o sa akong mga dalunggang anad sa siyudad. Kahibudgnan apan matahom. Kadto maoy mga langgam nga nanag-awit. Dili lang usa o duha apan daghan. Daghang mga langgam. Ang pipila anaa sa duol, ang uban halayo, ug silang tanan nag-awit. Samtang naghigda ako ug naminaw, misantop kanako ang nagdakong kahibulong. Mibangon ako ug miadto sa bentana, giablihan kini, ug miluhod nga ang akong mga siko napatong sa akboanan sa bentana. Nagakaduol karon, nadungog ko nga mas mikusog ang mga tingog hangtod nga daw ang palibot sa gawas nabuhi sa musika. Daghang mga langgam ang nanag-awit sa iya-iyang mga awit apan ang tanan nagakaangay ingong usa ka dakong koro. Wala nako panumbalinga ang kabugnaw sa hangin. Nabihag ako niadtong tungora.”
Ang itaas maoy naeksperyensiyahan sa usa ka tawo gikan sa New York City nga mibista sa mga higala sa North Yorkshire, Inglaterra. Ang ilang balay gilibotan sa dakong hawan ug mga kakahoyan—ug kalanggaman. Dihang mihatag siyag pangatahoran sa iyang mga tig-abiabi sa pagkabuntag, malipayon kaayo siya. Ilang gisultihan siya nga ang iyang nadungog mao ang ‘koro sa kaadlawon.’ Mahitabo kini kada tingpamulak ug hangtod sa tungatunga sa ting-init. Dunay ‘koro sa gabii’ usab. Menos lang ang kalanog niini, apan makabibihag gihapon. Diha sa kadaghanang bahin sa kalibotan, kining mga pasundayaga nagkanihit; sa ubang mga dapit kini nangawala na.
Dunay duolan sa 9,000 ka nailhang matang sa langgam, mga 5,000 kanila giklasipikar ingong mga langgam nga mag-aawit, sa espisye nga Oscines. Samtang ang pipila ka baye moawit, ang laki mao ang moawit sa buntag ug gabii nga pasundayag sa musika. Kami gisultihan nga sila nagaawit aron walay moilog sa teritoryo ug sa pagpangitag paris, ug posible usab nga sila gusto lang moawit. Tino, sa dihang ang koro sa kaadlawon modangat na sa kinatayuktokan nga magpadayon nga walay hunong sa 30 minutos, ang mga mag-aawit daw malipayon kaayo.
Nagkalidadis nga Matang sa Awit
Ang mga awit nagkalainlaing gikan sa simple ngadto sa komplikado ngadto sa maluho kaayo. Ang putig-ulo nga goriyon daw kontento sa usa ka yanong awit, ginabalikbalik nga way-hunong. Ang song sparrow mas daghag kamaohan, ang mga koletero sa ginatos, ug ang mga arendaho makapadayon sa daghang oras sa ilang mananoyng mga honi. Kon sa gidaghanon sa mga awit, ang brown trasher giila nga makamaog kapin sa 2,000 ka awit. Ang mga ruwesenyor, thrushes, trashers, finches, mga siloy, meadowlarks, mga blackbird, ug pirokpirok, mga kardinal, superb lyrebirds, robin chats, skylarks, ug daghan pang uban gikan sa tanang bahin sa yuta nakaangkon sa dungog ingong virtuosong mga mag-aawit.
Gawas pa sa mga awit sa pangunang koro sa kaadlawon ug sa gabii, duna pay uban. Ang ilabinang makaiikag mao ang “hinunghong” nga mga honi, dili lanog nga mga sonata nga kinuha gikan sa pangunang mga awit, nga may mga kausaban o pagdugang nga madungog sa pipila ka yardang gilay-on lamang. Sagad ginaawit samtang ang mga langgam nagalumlom o nagtago sa bagang mga tanom, kining hinay-madungog nga mga honi nga ginaawit sa laki ug baye nagapakitag malinawong katagbawan.
Ang mga parisan sa daghang matang sa mga langgam moawit nga tinagurha. Magdungan, mahimong awiton nila ang samang honi, o nagkalainlaing mga honi, o magbanosbanos pag-awit sa nagkalainlaing mga bahin sa samang honi. Maayo kaayo silang motempo sa ilang honi nga daw pamation kini nga usa ra ka langgam ang nag-awit. Ang kal-ang gikan sa paghunong sa usa ka langgam ug pagsugod sa lain maoy pipila lamang ka milisegundo. Ang bugtong paagi sa pagtino nga duha ang nag-aawit, dili lamang usa, mao ang pagtindog sa ilang tunga. Sa Habagatang Amerika ang bantogang mag-aawit nga tinagurha mao ang mga musikerong arendaho, nga giisip sa kadaghanan nga nagaawit sa labing matahom nga mga honi nga madungog sa kalasangan didto.
Walay Ulawng mga Tigsundog
Ang pagsundog sa awit mao ang paboritong batasan sa pipila ka matang sa langgam. Ang tigdukiduki sa mga langgam nahibulong niini ug walay nakita kon unsay gamit niini, bisan tuod nga misugyot ang usa ka tigdukiduki nga nagdula lamang ang mga langgam. Sa Amihanang Amerika ang ruwesenyor mao ang hawod niini. Ang siyentipikanhong ngalan Mimus polyglottos nagkahulogang “daghag-dila nga tigsundog.” Sa usa lamang ka oras sa pag-awit, ang usa niini gitaho nga nakasundog ug 55 ka matang sa mga langgam.
Apan dili lang ang ruwesenyor ang makamao sa pagsundog. Sa Australia ang superb lyrebird mao ang “usa sa labing kusog ug mananoyon sa tanang mga awit sa langgam,” apan “iyang gidugangan ang iyang kaugalingong awit ug mga awit halos sa tanang matang sa mga langgam nga nagpuyo sa duol.” Si Robert Burton, sa librong Bird Behavior, panid 130-1, nagtaho mahitungod sa pagsundog nga ginahimo sa mga bowerbird, marsh warbler, ug sa mga kanaryo. Ang mga bowerbird sa Australia “narekord nga makasundog sa mga iring, iro, wasay nga nagbugha, busina sa mga sakyanan ug tinagingting sa mga koral nga alambre, ug sa daghan pang mga matang sa langgam. Ang usa ka bowerbird ginaingon nga maayo kaayong nakasundog sa usa ka agila nga nagpahinabo sa himungaan ug sa iyang mga piso sa pagtago.” Dayag, kining mga bowerbird wala mag-awit aron makigsanay sa mga atsa nga nagbughag kahoy o sa pag-abog sa nagtagingting nga alambre sa koral gikan sa ilang teritoryo! Tingali naglingawlingaw lang sila, sama sa mga tawong naminaw kanila.
Ang marsh warbler sa Uropa hilabihan kaayong makakopya nga “ang gidaghanon sa iyang gikopya namatikdan lamang sa pagtuon nga gihimo sa Belgium. Sa pag-analisar sa mga instrumentong sonogram nagpakita nga lagmit ang tanang mga awit niini puro kinopya. Dili lang ang mga awit sa halos usa ka gatos ka matang sa langgam sa Uropa ang nailhan sa sonogram kondili usab ang iya sa kapin sa usa ka gatos ka matang sa langgam sa Aprika, nga madunggan sa marsh warbler diha sa iyang puy-anan sa tingtugaw.”
Ang mga kanaryo “walay-piling mokopya sa bisan unsa, nga nagpahimo kanilang popular ingong mga langgam sa hawla. Adunay ilado nga pananglitan, gikan sa sayong katuigan sa 1900, sa bullfinch sa Uropa ug Asia nga gitudloan sa pagtaghoy sa ‘God save the King.’ Ang usa ka kanaryo sa pikas lawak nakakat-on sa tuno sa mga usa ka tuig ug, sa dihang dugay nga gisumpayan sa bullfinch ang kataposan sa ikatulong linya, ang kanaryo maoy misakgaw ug mitapos sa tuno.”
Ang nagkalainlaing matang adunay paboritong lugar kon bahin sa mga entablado nga niini sila motanyag sa ilang mga bersiyon sa awit. Ang uban moawit gikan sa yuta, ug uban gikan sa tumoy sa mga sagbot, ang uban walay salipod nga nagbatog sa taas sa usa ka kahoy. Ang mga arendaho gusto sa mga dapit nga walay salipod sa taas ug sa matag karon ug unya molupad sa 10 o 20 piye ug motugpa sa ilang mga batoganan pag-usab, nga nagaawit. Ang mga langgam nga naglumlom sa dakong hawan kasagarang mag-awit samtang nagalupad ibabaw sa ilang mga teritoryo. Ingon niini ang skylark, sumala sa gipakita sa magbabalak nga si Shelley diha sa iyang matahom “Ode to a Skylark,” nga diin siya naghisgot bahin niining “malipayong espiritu” nga nagpalupad sa taas ug nagpadayag sa iyang kasingkasing “sa kabuhong sa honi nga maoy kinaiyanhong kalaki.”
Ang tingpamulak ug sayong ting-init maoy panahon alang sa koro sa kaadlawon ug sa kagabhion. Bisan ang Bibliya nagpakita nga kini ang espesyal nga panahon sa mga langgam sa pag-awit. Ang Awit ni Solomon naghisgot sa panahong milabay na ang tingtugnaw, sa namuklad na ang mga bulak, sa mga kahoy nga nagsugod sa pagpamunga, sa mga langgam nga nanglalin nga namauli gikan sa ilang gipuy-an sa panahon sa tingtugnaw, ug ang “kalanggaman manag-awit, ug ang pag-awit sa mga tukmo madungog dinhi sa atong yuta.” (2:11, 12, The New English Bible) Daghang mga langgam, hinunoa, magpadayon sa pag-awit human sa tingpamulak ug ting-init, human sa mga kalihokan sa pagsanay ug sa paghimog salag.
Ang usa ka magsusulat miingon nga makalibog ang mga awit sa langgam, ug “ang dakong misteryo mao kon nganong kining maluhong mga awit inanay nga miugmad,” nga “labihan ka maluho nga wala man untay praktikal nga gamit.” Tingali maayong iyang palandongon nga kining “maluho nga pag-awit” wala moinanay pag-ugmad apan nga si Jehova nga Diyos, kinsa may kahangawa sa mga goriyon ug sa inahang mga langgam nga naglumlom diha sa ilang mga salag, mao ang naghatag niining gasa sa musika sa dihang iyang gilalang sila. (Deuteronomio 22:6, 7; Mateo 10:29) Tingali ang usa sa ‘mga gamit’ mao ang paghatag sa langgam ug kalipay. Ang mga arendaho ug ang uban pa sagad moawit hangtod sa halawom nga gabii. Kinsay makaingon nga dili kini alang sa ilang kalipay—ug sa atoa.
Kon Giunsa Nila Paghimo Kini Maoy Usa Gihapon ka Misteryo
Ang “dakong misteryo” lagmit dili nganong nagaawit silag maluhong awit; apan kon giunsa nila paghimo kini. Nagkalainlain ang mga teoriya, ug bisan karon human sa mausisaong pagdukiduki sa siyensiya, wala magkauyon ang tanan. Ang voice box sa langgam gitawag nga syrinx—usa ka bukogon, samag kahon nga lawaklawak nga lanoganan nga may mainat-inat nga mga habolhabol nga gikontrolar sa linain nga mga maskulo. Nagkalahi kaayo kini diha sa nagkalainlaing mga matang sa langgam, ang labing komplikadong porma makita diha sa mga langgam nga mag-aawit. Nahimutang kini sa ubos nga bahin sa trachea, o ubol-ubol, nga dunay duha ka separadong tinubdan sa tingog. Ang matag tinubdan sa tingog dunay kaugalingong mga nerbiyos, maskulo ug mga habolhabol, nga maoy hinungdan nga ang mga langgam nga mag-aawit ginaingon nga dunay ‘duha ka tingog.’ Pinaagi sa pulihay nga pagpahugot sa mga habolhabol ug sa pag-usab sa presyon sa hangin, ang langgam makausab sa kalanog ug sa katagning sa tingog. Ang mga langgam nga kinadaghanag maskulo sa syrinx mao ang labing daghag abilidad sa pagpagawas ug nagkalainlaing komplikadong mga awit o mga tawag. Ang labing hawod niining balhiboong mga mag-aawit dunay pito ngadto sa siyam ka parisan niining mga maskuloha.
Si Robert Burton diha sa iyang librong Bird Behavior nagpakita kon nganong ang mga kalaki sa pag-awit niining mga langgama dili nato matukib: “Ang pagpagawas sa tingog moabot sa kinatas-an diha sa mga matang sama sa reed warbler ug brown trasher nga moawit ug duha ka honi sa usa ka higayon nga lahi ang mga nota nga nagagikan sa matag tunga sa syrinx sa samang panahon. Diha sa usa ka punto sa awit niini, ang brown trasher aktuwal nga nagpagawas ug upat ka lainlaing tingog sa usa ka higayon, apan wala masayri kon giunsa kini paghimo.”
Sa miaging 20 ka tuig, ang gidawat nga teoriya sa pag-awit sa mga langgam gipasukad sa syrinx lamang. Ang ‘duha ka tingog’ niini, nga makapagawas ug duha ka lahi nga tuno nga dunggan, ang matag usa iyaiya nga nagalihok, ginaingon nga mao lamang ang hinungdan sa kalidad ug mga panagkadaiya sa mga awit sa langgam. Human mogawas ang duha ka tingog sa syrinx, kini moagi gayod sa gitas-on sa ubol-ubol sa dili pa kini mogula sa baba. Walay kalabotan ang ubol-ubol sa pagpagawas sa tingog ug sa kalanog niini.
Sa pipila ka tuig sa miagi, mitungha ang usa ka bag-ong teoriya ingong resulta sa pagdukiduki sa siyensiya. Kini nagkinahanglag “pagtinabangay sa duha ka tinubdan sa tingog diha sa syrinx” ug sa aktibong pakigbahin sa ubol-ubol ingong tigpalanog sa tingog, o agianan sa tingog. Ang hulagway nga motungha nalangkit sa “pagtinabangay sa mga lihok sa syrinx ug sa pag-usab-usab sa porma sa agianan sa tingog. Kini nga pagpaangay gidesinyo aron mapasibo kanunay ang kalanog, nga gihimo sa tumang gikusgon ug katukma, aron motakdo sa nagausab-usab nga sumbanan sa tingog sa syrinx.” Kon ang matag “tingog” paminawon sa tinagsa, ang ubang mga nota nga nakomposong awit dili mapaminawan.
Ang abilidad sa langgam nga mag-aawit sa pag-usab-usab sa vocal filter gihisgotan ni Stephen Nowicki diha sa usa ka artikulo sa Nature: “Ang langgam makausab sa iyang vocal filter sa daghang paagi: pananglitan pinaagi sa pag-usab sa gitas-on sa ubol-ubol, pinaagi sa pagpakipos sa larynx, o pinaagi sa pagpabukad sa tutunlan ug sa iyang sungo. Ang maong pag-usab-usab sa porma tingali mosibo sa paglihok sa ulo nga kasagarang mamatikdan sa mga langgam nga nagaawit.” Si Nowicki mihinapos: “Lahi sa mga teoriya sa miagi, ang mga awit sa langgam angay lantawon ingong napaangay nga mga lihok sa pipila ka kaunoran nga dungang nagalihok.”
Giklasipikar sa mga tigdukiduki ang mga tingog sa mga langgam ug sa klarong mga taghoy nga gamiton sa mga langgam nga mag-aawit. Si N. H. Fletcher, nga misulat diha sa Journal of Theoretical Biology, nag-ingon nga ang lunsayng tuno sa mga taghoy sa awit sa langgam daw wala magagikan sa nagauyog nga mga habolhabol diha sa syrinx kondili gikan sa usa ka lahi nga mekanismo, tingali “gipagawas pinaagi aerodynamic, nga walay tabang sa ibabawng mga bahin nga gipalihok sa mekanikal nga paagi.” Kadtong matahom tibuok mga tingog nga gigamit sa pipila sa mga virtuoso dili gihapon hisabtan.
Si Jeffrey Cynx sa Rockefeller University Field Center mitanyag niining diyutayng impormasyon: “Ang mga magbabasa tingali malipay o mapaubos sa pagkaplag nga ang labing hawod nga dunay hingpit nga tuno mao ang mga langgam nga mag-aawit. . . . Ang akong mga kauban ug ako nakasusi ug pipila ka mga matang sa mga langgam nga mag-aawit sa pag-ila sa hingpit nga tuno, ug nakakaplag nga ang maong abilidad kaylap kaayo.”
Maanindot Alang Kanila, Maanindot Alang Kanato
“Ingong siyentipiko nga nagtuon sa lihok sa mananap,” si Stephen Nowicki ug Peter Marler misulat diha sa Music Perception, “malinga kaayo kita sa pag-obra ug sa anam-anam nga diwa sa awit sa langgam ingong signal sa komunikasyon nga atong malimtan ang gamhanon matahom nga pagbati nga ginatagana niini alang kanato ingong usa ka matang sa kinaiyanhong musika.” Unya ilang nahinumdoman nga ang pipila ka siyentipiko sa katuigang 1920 ug tapos niadto “misugyot nga ang awit sa langgam angay lantawon ingong orihinal nga arte, maanindot sa panglantaw sa mga langgam ug sa atoa.”
Ang hinunghong nga mga awit sa inahang langgam nga naglumlom, ang paghoni nga tinagurha sa mga koletero sa baga nga kalasangan, ang pagbugahay sa wala tun-ing arte sa honi sa skylark, ang bowerbird nga maayo kaayong manundog sa agila nga sa ingon ang himungaan ug ang iyang mga piso manago, ang pag-awit sa arendaho sa sayong kabuntagon, ug kining tanan taposon sa dakong koro sa banagbanag nga mopahimo sa palibot nga buhi sa musika! Sa pagkamatuod, labaw pa kini kay sa mga estatistika ug sa mga sonogram lamang. Ang mga honi sa langgam dili nato hisabtan kon giunsa nila kini paghimo, apan kanang maong misteryo mopadako lamang sa atong kinasingkasing nga apresasyon sa maong kahibulongan virtuoso nga mga langgam nga mag-aawit ug sa Diyos nga naglalang kanila!
[Mga hulagway sa panid 16, 17]
Itaas nga tuo, nunot sa relo: red-browed finch, satin bowerbird, song sparrow, varigated wren, eastern meadowlark
[Credit Line]
Philip Green
[Credit Line]
Philip Green
[Credit Line]
J. P. Myers/Video/H. Armstrong Roberts
[Credit Line]
Philip Green
[Credit Line]
T. Urich/H. Armstrong Roberts
[Picture Credit Line sa panid 15]
Paul A. Berquits