Awit sa Langgam—Usa ba Lamang ka Ordinaryong Honi?
ANG halayo nga suga misiga sa paglamdag sa mga membro sa koro samtang nagpahimutang sila sa ilang mga puwesto, nga mahapsay ug pamisti alang sa pasundayag. Nabansay sukad pa sa pagkabata nga maoy batasan sa pamilya, ang matag usa kinasingkasing nga miawit uban ang kasayon. Ang uban kanila hanas sa arte sa pagpaayom-ayom, nga awtomatikong naghimog bag-o ug nagkalainlaing mga honi.
Diin ba himoa ang pasundayag? Dili diha sa bantog sa kalibotan nga pasundayaganan sa konsiyerto. Hinunoa, ang tabil sa kangitngit sa kagabhion anam-anam nga misaka nga napadayag ang daghang nagkalainlaing gagmay balhiboong mga linalang. Ang mga langgam nga mag-aawit sa nagkalainlaing matang, diha sa mga kahoy, sa mga koral, ug sa mga alambre sa telepono, nagapaangay sa ilang mga tingog diha sa usa sa labing matahom nga mga koro sa kalibotan. Ang ilang mga liroglirog, matahom nga mga tuno, mga taghoy, ug daw-plutang mga honi samag masadyaong pagdawat sa usa ka bag-ong adlaw nga pamation.
Apan dili lamang kini ordinaryong mga tingog. Adunay labaw pa niining mga awit sa langgam nga madayag dihadiha. Nganong moawit man ang mga langgam? Aduna bay kahulogan ang ilang mga awit? Sa unsang paagi nakat-onan sa mga langgam ang ilang mga awit? Makakat-on ba sila ug bag-ong mga awit?
Ang Tagong mga Mensahe
Ang labing bibo nga pagharana himoon mabuntag ug magabii. Malagmit tingog sa laki ang kadaghanan nimong madunggan diha sa koro. Duha ang ilang mensahe. Alang sa ubang mga laki kini maoy usa ka tinuoray nga pasidaan sa dili paglapas sa mga utlanan sa teritoryo. Alang sa mga baye kini maoy usa ka imbitasyon gikan sa angayan nga mga ulitawo. Ang mga langgam nga mag-aawit makaugmad ug ilang kaugalingong mga awit sa rehiyon, sama sa nagkalainlaing mga paagi sa paglitok sa sinultihan. Ang lahi nga tingog sa awit sa pagsanay makadani ug mga baye diha lamang sa partikular nga dapit sa mag-aawit. Ang labing kusog ug komplikadong pag-awit madunggan sa panahon sa pagsanay—usa ka pasundayag aron madani ang mga baye.
Pinaagi sa iyang honi, gipahibalo sa mag-aawit ang iyang nahimutangan ngadto sa mga higala ug sa mga kaaway. Busa, ang hayag ug kolor nga mga langgam ug kadtong gustog dakong hawan maalamong nagalikay sa saba nga pag-awit nga makadanig dili-maayong pagtagad. Sa laing bahin, ang maayong pagkatakobang mga langgam ug kadtong nanagpuyo sa bagang lasang makaawit ug kusog, taman sa ilang gusto, nga wala kaayoy kapeligrohang makit-an.
Usahay ang imong madungog dili mao ang tinuod nga honi sa atong pak-an nga mga higala kondili mugbong mga signal kini nga nakigkontak sa mga paris o aron dili magkabulag ang panon. Mahimong alarma kini sa pagsignal sa umaabot nga kapeligrohan, o kaha panawag ug tabang, sa pag-atakeg iring o ubang mga manunulong. Pinaagi sa ilang mga honi, ginapahibalo sa mga langgam ang ilang buut—kon kaha nasuko, gikuyawan, o napugwat—maingon man ang ilang kahimtang sa pagsanay.
Maayong-Laki ug Abilidarang mga Musikero
Ang mga abilidad sa paningog sa mga langgam nga mag-aawit talagsaon gayod kaayo. Ang pipila makaawit ug tulo o upat ka nota nga dungan. Ang uban makapagawas kutob 80 ka nota matag segundo. Sa tawhanong dalunggan, kini samag usa ra ka padayong tuno nga pamation, apan ang mga langgam makaila niini tungod sa ilang hait nga igdulungog.
Nahibulong ang mga tigdukiduki kon ang mga langgam makahubad ba sa musika. Ang mga langgam ba mahibalo sa kalainan sa musikal nga komposisyon ni Bach ug Stravinsky nga “Rite of Spring”? Gibansay sa usa ka tigdukiduki ang upat ka salampati sa pagtusik sa usa sa duha ka linginong mga yawi sa pag-ila sa tukmang kompositor ug makadawat ug premyo nga pagkaon. Wala magdugay ang mga salampati nakaila sa bisan haing bahin sa 20-minutos nga piyesa ni Bach ug nakapili sa hustong linginong yawi. Nasayop lang ug diyutay, sila tukmang nakapili bisan sa musika sa ubang mga kompositor nga samag estilo.
Ang ubang mga tropikal nga mga langgam makakomposo ug makaawit nga tinagurha. Daw ang parisan nagabansaybansay, nagaeksperimento hangtod nga sila makahimog orihinal nga komposisyon sa mga tuno nga banosbanos nilang awiton, o tubag-tubag, nga paagi. Sila makadungan ug awit nga sunod gayod kaayo nga alang sa usa ka wala-mabansay nga dalunggan, kini daw samag usa ka padayong honi nga giawit sa usa ra ka langgam. Ang matag paris makaawit sa bisan haing bahin o ang tibuok awit nga siya rang usa nga wala ang iyang paris. Kining talagsaong abilidad mopatim-aw nga maoy nakahimo sa mga langgam sa bagang tropikal nga kalasangan sa pagkakita ug sa pag-ila sa ila mismong mga paris.
Mga Kompositor ug mga Manunundog
Kon sa unsang paagi ang mga langgam nakakat-on ug nakaimbento sa ilang mga awit maoy ulohan nga ginasusi gihapon, apan usa ka butang ang tino: Ang ilang paagi sa pagtuon daghan ug nagkalainlain. Aniay sampol sa lainlaing paagi sa pagkat-on nga nakaplagan sa kalibotan sa mga langgam.
Ang awit sa laki nga chaffinch may bahin nga naprograma diha sa iyang utok sa dihang nahimugso. Bisag gipadako nga halayo gikan sa ubang mga langgam, ang iyang honi, bisag dili sa naandan, duna gihapoy samang gidaghanon sa mga nota ug halos sa samang gidugayon sama sa naandang honi sa chaffinch. Apan, aron maugmad ang hustong sumbanan kinahanglang madunggan niya ang honi sa ubang laki nga mga chaffinch sa dili pa siya may igong kagulangon sa pag-awit, ug kinahanglang madunggan niya kini pag-usab sa sunod nga tingpamulak. Unya, sama sa tawhanong propesyonal nga mag-aawit, kinahanglang hingpiton niining balhiboon maayong-laki nga mag-aawit ang iyang awit pinaagi sa pagbansaybansay kanunay—subsob nga maningkamot sa pag-angay sa iyang batan-ong tingog sa tuno nga anaa sa iyang ulo.
Ang Oregon junco maghimog iyang kaugalingong mga awit kon siya dili makadungog sa lumad nga awit. Apan sa dihang iyang madunggan ang yano ug simpleng awit sa junco, kini mohunong sa pagpangimbento ug sama nag tingog sa uban. Sa laing bahin, mapukaw ang kamamugnaon sa Arizona junco pinaagi sa pagpamati sa usa ka hamtong nga junco. Dili siya mosundog sa iyang madunggan kondili madasig sa pag-imbento ug iyang kaugalingon tagsaong awit.
Ang labing dakong ebidensiya nga ang ubang mga awit naprograma na diha sa gene mao ang “mga kuyabog nga nabuhi sa laing salag.” Pananglitan, ang pitopit mangitlog sa mga salag sa ubang matang sa mga langgam, nga nagsilbing sinagop nga mga ginikanan. Inigkapusa na nila, sa unsang paagi mahibaloan sa kuyabog nga pitopit nga dili siya sama sa iyang ama-ama ug dili angay moawit sama kaniya? Dayag nga ang awit sa pitopit lig-on nang natisok diha sa utok inigkapusa.
Busa diha sa kadaghanang kahimtang, mopatim-aw nga nalangkit sa gene ang awit sa langgam. Bisan pa kon ang langgam dili gayod makakat-on sa iyang lumad nga awit, siya dili mokopya lang ug mosagop sa awit sa laing langgam. Ang ubang mga tigdukiduki nagsugyot nga ang dili-klaro nga sumbanan sa lumad nga awit anaa sa iyang utok ug ang langgam makaanalisar sa iyang madunggan ug mokopya sa tingog nga labing duol sa sumbanan.
Ug pagkatalagsaon sa ilang mga utok! Ang siyentipikong si Fernando Nottebohm nakakaplag ug makakurat nga diskoberiya nga ang mga utok sa mga langgam nga mag-aawit pakilid, sa ato pa, sila organisado sumala sa tuo ug sa wala nga mga kilid, ang matag usa adunay kaugalingong partikular nga mga obra. Iyang gilain usab ang kapasidad sa pagkat-on ug awit sa linain nga dapit sa utok sa langgam. Diha sa nag-ugmad nga laki nga kanaryo, kining bahina aktuwal nga nagadako ug nagakulo depende sa mga panginahanglan niini sa pagtuon ug bag-ong mga tuno alang sa umaabot nga panahon sa pagsanay. Ang mga kanaryo mosulay sa pag-awit sayo sa kinabuhi, apan bisan kining hawod sa mga awit dili makadangat sa propesyonal nga kahimtang hangtod sa walo o siyam ka bulan ang edad.
Ang ubang mga langgam nga mag-aawit espesyalista sa paghimog panaglainlain sa honi, manghulam sa naglungtad nga awit ug palamboon kini o usbon ang pagkapahimutang sa mga nota o sa lahi nga mga tempo niini. Kining manunundog nga mga langgam dugay na natong gikaikagan, ilabina sa mga langgam nga nagagamit sa ilang mga abilidad sa “pagsulti,” o sa pagsundog sa mga tingog sa tawo. Ang mga manunundog nga mga mag-aawit sa kalibotan sa langgam naglakip sa lyrebird sa Australia, ang pirokpirok ug martines sa Uropa, ug ang dalag ug dughan nga tererekoy ug mockingbird sa Amerika del Norte. Ang ulahi adunay dinosenang mga awit sa iyang talaan sa mga awit, apil na sa tingog sa baki o sa gangis. Makaiikag gayod ang pagpamati sa malipayon saksak-sinagol nga awit sa mockingbird nga kinutlo gikan sa iladong klasikal nga mga awit sa gingharian sa mga langgam.
Sa dihang kining pak-an nga mga linalang moawit sa ilang matahom nga honi, dili ka lamang makadungog apan uban ang apresasyon ikaw usab mamati. Ang pasundayag ugma magsugod sayo kaayo sa buntag. Kahinangpan mo ba kana?
[Kahon sa panid 19]
A Familiar Ring
Pamilyar nga Tingog
Usa ka siyentipiko sa Britanya nakamatikod ug pamilyar nga tingog sa usa sa mga awit sa daghang awit sa asisihol. Iyang girekord ang awit ug gianalisar kana sa elektroniko nga paagi. Sa iyang katingala, kaamgid gayod kadto sa bagting sa trimphone, nga giapod-apod sa Telecom, kompaniya sa telepono sa Britanya. Dayag, ang mga langgam nga mag-aawit nakadungog sa tuno, nakakat-on niini, ug gidugang kini sa ilang talaan sa mga awit. Ang ubang mga taga-Britanya tingali nagdalidali sa pagtubag sa ilang telepono sa pagkadungog sa harana sa mga asisihol.
[Picture Credit Lines sa panid 18]
Camerique/H. Armstrong Roberts
T. Ulrich/H. Armstrong Roberts