Pagpaniid sa Kalibotan
Misulbong ang Kadaot sa AIDS sa Kalibotan
Sulod sa unang tulo ka bulan niining tuiga, ang tibuok kalibotang ihap sa mga kaso sa makamatayng sakit nga AIDS maoy 345,533 sa 162 ka nasod, mitaho ang WHO (World Health Organization). Kini naghawas ug 9.8 nga pag-uswag kon itandi sa miaging tulo ka bulan. Sanglit kasagaran nga ang mga nasod dili motaho sa eksakto sa ilang estadistika sa AIDS, ang WHO nagtuo nga ang tinuod nga gidaghanon sa mga kaso sa unang tulo ka bulan niining tuiga moabot sa mga 1.3 ka milyon.
Relihiyon sa Amerika
Usa ka surbi sa opinyon sa relihiyosong pagpasakop sa Tinipong Bansa nakakaplag nga 86.5 porsiyento sa populasyon, o 214 ka milyong tawo, nag-ngkong mga Kristohanon. Katingad-an alang sa usa ka abante sa teknolohiya, adunahang nasod, ang usa ka talagsaong 90 porsiyento miingong sila relihiyoso. “Kon ang maong surbi gihimo pa sa Kasadpang Uropa, ang gigikanang pinuy-anan sa daghang mga Amerikano, mosangko ka sa labing menos un-tersiya o mas kubos pa sa matag indikador,” miingon si Dr. Martin Marty, usa ka eskolar sa relihiyon sa Unibersidad sa Chicago. Ang mga sakop sa Romano Katolikong pagtuo nanguna uban sa 26 porsiyento sa mga Amerikano, nga gisundan sa mga Baptist, Methodist ug mga Luterano. Ang kinadak-ang di-Kristohanong pagtuo mao ang Hudiyo, nga naglangkob sa 1.8 porsiyento sa populasyon, ang Muslim milangkob sa katunga sa usa ka porsiyento.
“Usa ka Mas Mabangis nga Italya”
Ang nahipos nga kasayoran bahin sa krimen sa Italya gitingob alang sa 1990, ug sumala sa inadlawng mantalaan sa Italya Corriere della Sera, kini “nagtaho nga tin-aw kaayo. Ug kini naghatag hinungdan nga mabalaka.” Ang krimen misulbong sa 21.8 porsiyento nga labaw kay sa miaging tuig. Sulod sa 1990, basi sa mga gidaghanon nga gihatag sa Italyanong institusyon sa estadistika nga ISTAT, 2,501,640 ka krimen ang gitaho sa hudisyal nga mga awtoridad. Busa, sa aberids, 6,854 ka mga krimen ang gihimo kada adlaw, uban ang pag-uswag sa pagpangawat sa makahahadlok nga gikusgon. Daw di-piho ang bisan unsang pag-usbaw, sanglit 24,817 ka mga bata ang gitahong nakahimog mga krimen sa 1990, usa ka pag-uswag sa 17.9 porsiyento kon itandi sa 1989. “Usa ka mas mabangis nga Italya” ang nagasulod sa mga tuig 1990, miingon ang inadlawng mantalaan La Repubblica.
Pagpanalipod sa mga Higanti sa Aprika
Usa ka tem sa mga ekspertong Aleman sa dili pa dugay nagpahibalo nga ang populasyon sa elepante sa Aprika misaka sa unang higayon sa usa ka dekada, mitaho ang The Star, usa ka mantalaan sa Habagatang Aprika. Gibanabana sa tem nga sa pagkakaron dunay 609,000 ka elepante sa Aprika. Kana menos ug katunga sa mga nabuhi niadtong 1979, apan ang tem nagtuo nga ang dagan sa pag-us-os sa kataposan mihunong na. Ang hinungdan mao ang kaylap nga pagdili sa garing, nga mitultol sa kusog nga pag-us-os sa mga prisyo sa garing ug ang pagkahugno sa negosyo. Kasamtangan, ang dinaliang mga paningkamot ginahimo na aron panalipdan ang mga rhinoceros sa Aprika. Sa Namibia, ang mga tigtipig sa kahayopan nagtangtang sa mga sungay sa rhinoceros aron ang mga ilegal walay katarongan nga mopatay sa mga hayop. Bisan pa niana, sumala sa The Star, ang tigtipig sa kahayopan sa Swaziland nga si Ted Reilly mitagna nga kining desperadong lakang dili moobra. Iyang nakita ang mga ilegal nga mangangayam mipatay bisan sa gagmayng mga rhino alang sa ilang gagmayng mga sungay.
Mga Kulto ni Satanas sa Hungaria
Ang pagsimba kang Satanas nahimong milukop pag-ayo taliwala sa mga kabatan-onan sa Hungaria nga kini nakapakurat sa nasod. “Ang mga imbestigasyon sa rituwalistikong mga pagpatay pinaagi sa mga tin-edyer nagpadayag sa gatosan ka mga kaso sa mga kabatan-onan nga nabuyo sa pag-apil sa satanismo human makabasa sa bag-ong mabatonang mga magasin bahin sa black arts,” mitaho ang The European, usa ka senemanang mantalaan nga gipatik sa London. Ang usa sa maong pagpatay naglangkit sa usa ka 17-anyos nga batang lalaki nga midunggab sa iyang 13-anyos nga igsoong babaye, dayon gitagod-tagod kini ug giapod-apod ang iyang mga bahin sa lawas sulod sa lawak. Dili ikahibulong nga si Bela Csepe, hawas sa Christian Democratic People’s Party, miapelar alang sa pagdili sa pag-anunsiyo sa makalisang nga literatura, mga pelikula, ug mga video.
Great Barrier Reef—Dili pa Dugay Kaayo
Ang kinadak-ang gambalay sa coral sa kalibotan—ang Great Barrier Reef—dili ingon ka tigulang sa gihunahuna kanhi. Ang dako kaayong sistema sa coral reefs nga moabot sa mga 2,000 kilometros ubay sa amihanang sidlakang baybayon sa Australia ginabanabana nga mga 20 ka milyong tuig na ang kagulangon. Bisan pa niana, ang mga heologo nga nagtuon sa reef sa dili pa dugay nakabangag latas sa mga gambalay sa coral. Ang ilang kaplag nag-agda sa mga siyentipiko nga susihon pag-usab ang isyu sa kagulangon sa reef, nga karon ilang gituohan nga tali lamang sa 500 ka libo ug sa usa ka milyong katuigan. Ang Terre Sauvage, usa ka magasing Pranses, nag-ingon nga ang kaplag malagmit makaukay sa siyentipikonhong komunidad tungod kay kini daw sukwahi sa naandang teoriya sa ebolusyon nga ang nagkalainlaing matang sa kinabuhi inanayng mitungha sa kapin sa minilyong katuigan. Ang ebidensiya sa reef daw nagpaila nga ang kinabuhi mitungha sama sa gibatbat sa Terre Sauvage ingong “usa ka higanting pagbuto sa genetik.”
Plastik nga Kalasangan
“Kon kita magtanom ug artipisyal nga kalasangan, sulod sa napulo ka tuig, ang mga disyerto maugba,” miangkon ang imbentor nga si Antonio Ibáñez Alba. Bisag layong mahitabo, ang ideya gidawat ug maayo sa ubay-ubayng kanasoran sa Amihanang Aprika, mitaho ang mantalaang Diario 16 sa Madrid. Ang laraw mao nga ang minilyong mga kahoy nga plastik mosuhid sa kinaiyanhong papel sa kalasangan sa pagpugong sa hamog nga iya sa hangin sa gabii ug unya pagpagawas sa kaumog inigkaadlaw. Sa yugtong napulo ka tuig, kining artipisyal nga mga kahoy gipangagpas nga igo-igong makapaulan aron ang kinaiyanhong mga kahoy nga mobanos sa trabaho. Unsay dagway sa polyurethane nga mga kahoy? “Sanglit labing maayo ang mga desinyo sa Kinaiyahan, sila samag mga kahoyng palma, ang maayong matang nga mopugong sa hamog ug mopasayon sa pag-alisngaw,” mibatbat ang ilang tigdesinyo. Ang ilang pangunang bentaha? Sila wala manginahanglag patubig ug malagmit dili putlon aron isugnod.
Adios Kapehong mga Uso?
Ang Pranses nga mantalaan Le Figaro mitaho nga ang Pransiya sa dili madugay mawad-an sa kataposang populasyon niini sa kapehong mga uso, kansang pinuy-anan kas-a mikatay gikan sa British Isles ngadto sa Espanya, halos sa bug-os nawala na gikan sa kasadpang Uropa. Sa opisyal nga paagi, kini nga mga uso protektadong mga espesye sa Pransiya sukad pa sa 1962. Apan ang mga tigtipig sa palibot nahadlok nga ang ilegal nga pangayam, paghilo, ug ang pagkawala sa kinaiyanhong pinuy-anan sa uso sa Kabukirang Pyrenees tali sa Pransiya ug Espanya nagpakunhod sa gidaghanon sa buhing mga uso ngadto sa napulo—diyutay na kaayo aron palungtaron ang maong matang. Nasubo sa dayag nga kapakyasan sa mga paningkamot nga matipigan ang mga uso, ang tigtipig sa palibot nga si Georges Érome miingon: “Kini nagpasundayag sa atong bug-os nga kawalay katakos sa pagdumala sa palibot. Karong adlawa, hinunoa, atong naamgohan nga ang palibot maoy kinabuhi mismo.”
Malinawong Panag-uban
Sa usa ka gubat tali sa mga uwak ug mga tawo, ang mga uwak ang nakadaog—labing menos sa Siyudad sa Ota, Hapon. Sa daghang mga tuig ang mga uwak migamit sa gipanglabay nga mga piraso sa asero ug mga tumbagang alamre sa paghimog mga pugad diha sa mga torre sa transmisyon sa koryente. Wala kaayoy bili alang sa mga uwak nga ang ilang aserong mga pugad basin mopahinabog pagkawala sa koryente. Kay gipul-an na sa kanunayng pagtangtang sa maong mga pugad, ang Tokyo Electric Power Company sa kataposan midesider hinoon nga tabangan ang mga uwak sa ilang paghimog mga pugad. Ang Asahi Evening News sa Tokyo mitaho nga sulod sa unang tuig sa bag-ong polisa sa kompaniya sa koryente, gatosan sa samag-basket nga mga pugad ang gitapot sa mga torre sa transmisyon sa tuyo nga malikayan ang mga suliran sa koryente. Ang mga uwak daw nahimuot sa bag-ong mga basket. Karon, sa kataposan, ang mga uwak ug ang kompaniya sa koryente sa Ota nagpuyo diha sa malinawong panag-uban.
Simbahan Nagpahunong sa Tiningob nga mga Misa
Pinaagi sa giisyung balaod sa Kongregasyon alang sa mga Klero sa Pebrero 22, 1991, ug gipatik sa mantalaang Batikano nga L’Osservatore Romano, ang Batikano naningkamot sa pagpahunong sa gitawag “negosyo sa tinagdaghan nga mga Misa” Unsa ang “tiningob” o “tinagdaghan nga mga Misa”? Ang Iglesia Katolika nagtugot sa usa ka pari nga modawat ug mga donasyon sa kuwarta, abot, o mga palaliton alang sa paghimog usa ka Misa alang sa espisipikong “intensiyon,” o katuyoan, sama sa usa ka misa alang sa patay. Apan, sumala sa usa ka mas bag-o pang batasan, ang pila ka mga pari, nga wala hisayri sa mga tigdonar, nagadawat usab ug mga donasyon gikan sa ubang mga sumusunod apan nagahimo lamang sa usa ka “tiningob” o “tinagdaghan” nga Misa alang sa tanang gihangyong “mga intensiyon.” Sumala sa balaod, gikan karon kining batasana dili na pagatugotan, gawas lamang kon ang tigdonar mohatag sa ilang dayag nga pag-uyon. Kini nga desisyon gihimo tungod kay, batbat pa sa balaod, “bisan ang diyutayng dagway sa ganansiya o simonya mopahinabog eskandalo.”
Opisinang ‘Lutsanan’
Ang mga bisita sa Siyudad sa Osaka, Hapon, nahibulong sa pagkakita sa usa ka expressway nga midagang deretso ngadto sa usa ka silindrog-porma nga tinukod ug milusot sa pikas. Ang estruktura sa dalan wala mosaghid sa tinukod mao nga walay mabating pangurog. Kami magpahimutang usab ug mga bongbong sa pagtabon sa haywey aron malikayan ang kabanha ug binugang gas sa pagsamok sa mga nag-opisina,” mibatbat ang usa ka opisyal sa Hanshin Expressway Public Corporation, sumala sa Mainichi Daily News. Ang pangunang katarongan sa pagtukod niini mao nga ang yuta mokantidad ug 75,000 ka dolyar kada metro kuwadrado sa maong lugar, ug pinaagi sa pagpaagi sa hataas nga expressway ngadto sa ikalima hangtod sa ikapito nga andana sa 16-ka andanang tinukod, ang Hanshin Corporation nakadaginot ug dako sa halos 12,000,000 ka dolyar. Kini ang una sa tulo ka haywey-agi-tinukod nga pagatukoron sa Osaka, ug kini gitakdang buksan sa sunod nga tuig.
Kinsa ang Modesider?
Dugay na nga hisayran sa mga tig-anunsiyo kon unsaon pagbuyo sa mga bata aron agdahon ang ilang mga ginikanan nga mopalit. Ang Le Figaro Magazine mitaho nga ang usa ka surbing gihimo sa Children’s Institute sa Pransiya nagbutyag nga ang “usa ka opinyon sa bata mahukmanon diha sa mosunod nga mga kategoriya: pagkaon (70%), pagplano sa usa ka bakasyon (51%), panghinlo ug mga kosmetika (43%), mga gamit sa balay (40%) TV-hi-fi (33%), ug kotse (30%).” Apan ang usa ka ehekutibo sa usa ka dakong ahensiya sa paanunsiyo mihatag niining yanong pahinumdom: “Ang mga edaran angayng dili motugot nga mandoan sa ilang kabataan.”