Pagdako Diha sa Usa ka Aprikanhong Siyudad
Ang kabad sa pag-usbaw sa populasyon diha sa Aprikanhong mga nasod ubos sa Sahara maoy usa sa kinatas-an sa kalibotan. Dinha ang matag babaye, sa aberids, manganak ug kapin sa unom. Ang kawalad-on, nagakadaot nga kakahimtangan, ug kanihit sa kapanguhaan nagdugang lamang sa kalisod. Ania ang gikan sa tinubdan nga batbat kon unsa ang kahimtang sa kinabuhi dinhang dapita sa kalibotan.
AKO nagtubo dinhi, sa usa ka pangunang siyudad sa Kasadpang Aprika. Pito kaming mga anak sa pamilya, apan ang duruha namatay samtang bata pa. Ang among pinuy-anan mao ang inabangang usa ka lawak-tulgan ug sala. Si Nanay ug Tatay matulog sa lawak-tulgan, ug kaming kabataan matulog sa binukhad nga banig sa salog sa sala, mga lalaki sa pikas kiliran ug mga babaye sa laing kiliran.
Sama sa kadaghanang mga tawo sa kasilinganan, kami wala kaayo ing salapi, ug dili sa kanunay makabaton sa mga butang among gikinahanglan. Usahay wala gani bisan igong pagkaon. Sa buntag, kami sagad walay makaon gawas sa bahaw sa miagi pang adlaw nga initon ra pag-usab. Gani naay panahon nga bisan kana nihit. Dili sama sa pipila kinsa mangatarongan nga ang bana, ingong tigpangita, may kinadak-ang pahat, nga sundan sa asawa ug ang mga kabataan mag-ambit sa kon unsay nabilin, ang among ginikanan mopailalom ug pasagdan kaming kabataan sa pagsalo sa kon unsay anaa. Ako nakadayeg sa ilang pag-antos.
Pagtungha sa Eskuylahan
Pipila ka mga tawo sa Aprika nagtuo nga mga lalaki lamang ang angay motungha. Sila mibati nga dili kinahanglan nga ang mga babaye motungha sanglit sila maminyo man ug unya ang ilang mga bana mao man ang motagana kanila. Ang akong ginikanan wala maghupot nianang panlantaw. Kaming lima gipatungha sa eskuylahan. Apan kadto sa pinansiyal nakapalisod sa akong mga ginikanan. Ang mga butang sama sa lapis ug papel dili kaayo suliran, apan ang mga libro mahal kaayo, mao sab ang giobligar nga uniporme sa eskuylahan.
Sa pagsugod nako pagtungha, wala akoy sapatos. Diha pa sa nagtungtong na ako sa ikaduhang tuig sa hayskul, sa nagpanuigon nag 14, nga nakahimo pagpalit ang akong mga ginikanan ug sapatos alang nako. Sabta ra god, kini wala magkahulogan nga wala gayod akoy sapatos. Duna akoy usa ka paris nga gitagana sa pagsimba, ug ako wala tugoti sa pagsul-ob niana sa eskuylahan o sa laing dapit. Molakaw ko nga nagtiniil. Usahay ang akong amahan makaarang sa pagpalit ug mga tiket sa bus, apan kon dili, magbaktas lang kami pagpaingon ug pagpauli gikan sa eskuylahan. Mga tres kilometros ang gilay-on sa paadto lang.
Panglaba ug Pagkalos ug Tubig
Kami naglaba sa among mga sinina sa usa ka sapa. Ako nahinumdom sa pag-adto didto kuyog sa akong inahan, kinsa nagdala ug usa ka timba, usa ka bareta nga sabon, ug mga labhonon. Sa sapa, iyang pun-on ug tubig ang timba, isulod ang tanang labhonon, ug kusoan kini sa sabon. Unya iya kanang palopalohon ibabaw sa hamis nga bato ug banlawan dinha sa sapa. Human niana iyang ibukhad ibabaw sa mga bato aron mauga kay kon basa bug-at dalhon pauli. Batan-on pa ko niadto, busa ako itudlo sa pagbantay sa gipauga nga mga sinina aron dili kawaton. Si Nanay ang halos nagbuhat sa tanan.
Diyutay ra sa katawhan ang aduna ing tubig sa gripo sa ilang mga balay, busa usa sa akong mga buluhaton mao ang pagkalos ug usa ka balde nga tubig gikan sa gawas nga gripo, gitawag standpipe. Ang suliran nga sa panahon sa hulaw, daghang standpipe ang kandadohan sa pagdaginot sa tubig. Usa ka higayon, sa tibuok adlaw wala gayod kami makainom. Bisag usa ka tulo! Usahay ako molakaw ug pipila ka kilometro sa pagpangita ug usa lamang ka balde nga tubig. Ang paglukdo nianang tubiga sa akong ulo sa ingon ka layo nakapalarot sa akong buhok sa dapit gipatongan sa balde. Ako may gamayg palot sa pangidaron nga napulo ka tuig! Salamat na lang nga kana gituboan rag balik.
Mga Kabataan Ingong Seguridad
Sa paglantaw ug balik, ako makaingong kasarangan ang among kinabuhi, gani mahimong labaw pa sa kasarangan sa among dapit sa Aprika. Ako sayod sa ubang mga pamilya kansang mga kahimtang sa panginabuhi labihan pang lisod kaysa amoa. Daghan sa akong mga higala sa eskuylahan mamaligya sa taboanan sa wala pa ug sa pagkatapos sa tungha aron makatabang sa ilang pamilya. Ang uban dili gani makaarang bisag unsang makaon sa buntag una pa motungha, ug sila mogikan sa balay nga gutom ug moeskuyla sa tibuok adlaw nga walay kaon. Mahinumdom ko nga sa daghang higayon usa niini kanila moduol ug magpakiluoy nako samtang ginakaon nako ang akong tinapay diha sa eskuylahan. Busa ako siyang tipikan sa pagpaambit kaniya.
Bisan pa sa maong mga kakulian ug kalisdanan, kadaghanan sa katawhan sa gihapon gustong makabaton ug dagkong pamilya. “Ang usa ka anak dili usa ka anak,” daghang tawo dinhi moingon, “Ang duha ka anak maoy usa, ang upat maoy duha.” Kana sanglit ang kabad sa kamatayon sa mga puya maoy usa sa labing hataas sa kalibotan. Ang mga ginikanan nahibalo nga bisan ang pila sa ilang mga anak mamatay, ang pipila mabuhi, modagko, makatrabaho, ug modalag salapi sa balay. Unya sila makahimo sa pag-atiman sa ilang ginikanan kon matigulang na. Sa usa ka yuta nga walay mapaabot nga sosyal nga seguridad, kana hinungdanon kaayo.—Sumala sa asoy ni Donald Vincent.