Ang Pagsulbong ug Pagkahapay sa Komersiyo sa Kalibotan

Bahin 2​—Nagapadako Aron sa Paglig-on sa Gahom

SA SINUGDAN, ang pag-ugmad sa komersiyo sa kalibotan limitado kaayo tungod sa pagkadili-mabatonan, sa kahinay, ug sa gasto sa transportasyon ug komunikasyon. Ang negosyo nga ipaagi sa dagat langan. Ang negosyo nga ipaagi sa dalan daghag kapeligrohan. Apan kining tanan nausab.

Ang Negosyo Nahimong Internasyonal

Sa Hellenistiko nga panahon, gikan sa 338 W.K.P. ngadto sa 30 W.K.P., ang mga siyudad sa Mediteraneo nahimong dagkong mga sentro sa negosyo. Apil niini ang Alexandria, Ehipto, nga gitukod ni Alejandro nga Bantogan sa 332 W.K.P. Apan “sa ikaduhang siglo [W.]K.P., ang Hellenistikong Silangan,” matud pa sa propesor sa history nga si Shepard B. Clough, “misugod sa pagkakitag timaan sa pag-urong sa ekonomiya; sa unang siglo [W.]K.P., kini dayag nga nagkahugno.” Ang Gresya gipulihan sa Roma ingong gahom sa kalibotan. Sa ulahi, ubos sa pagmando sa Roma, ang Alexandria nahimong kaulohan sa lalawigan, ikaduha lamang sa Roma.

Ang katugbang nga Silangan ug manununod sa Kasadpang Imperyo sa Roma, ang Imperyo sa Byzantino, nakaabot sa iyang kinatayoktokan sa gahom sa ika-9 ug ika-11 nga mga siglo. Ang kaulohan niini, ang Constantinople (karon Istanbul), nga may populasyong usa ka milyon, mao ang labing dakong siyudad sa kalibotan. Taboanan kini sa mga panaptong sida, mga lamas, tina, ug mga pahumot sa Silangan ug mga furs, amber, kahoy, ug puthaw sa Kasadpan, kini nagsilbing usa ka malig-ong taytayan sa ekonomiya sa Uropa ug Asia.

Apan sa pagka 1204, sa panahon sa Ikaupat nga Krusada, ang imperyo nag-antos ug kapildihan. Ang kaulohan niini gisikop ug gilungkab, nahimong biktima sa ekonomikanhong kahakog. Sa unsang paagi? Sumala sa The Collins Atlas of World History, “ang pangusog sa Kasadpan sa pagpangitag bahandi sa Silangan maoy nagpahinabo sa mga krusada.” Kini dayag nga nagpakita nga ang iglesya, bisag ginapalihok sa kasibot sa relihiyon, adunay laing mga motibo usab.

Kasamtangan, ang Uropa sa Edad Media, ang mga negosyante nagtukod ug mga pirya sa komersiyo, o negosyo, diin makadispley sila sa ilang mga baligya gikan sa nagkalainlaing nasod diha sa ilang mga rota samtang nagabiyahe sila. Ang malamposon kaayong mga pirya gihimo sa rehiyon sa Champagne sa amihanan-sidlakan sa Pransiya, ang The New Encyclopædia Britannica nag-ingon: “Ang mga transaksiyon sa mga negosyante diha sa mga pirya sagad ginahimo pinaagig mga sulat nga nagsaad nga bayran sa umaabot nga pirya ug ikabalhin sa laing tawo. Kining mga transaksiyona maoy sinugdanan sa paggamit sa utang. Sa pagka ika-13 nga siglo ang mga pirya nagsilbing regular nga sentro sa pagbangko sa Uropa.”

Sa ika-15ng siglo, tungod sa mga pagpangkonkista sa Ottomang mga Turko ang mga rota sa negosyo tali sa Uropa ug Asia nameligrong masiradoan. Busa ang mga eksplorador nga mga taga Uropa nangitag bag-ong mga rota. Si Vasco da Gama, usa ka Portuges nga nabigador, nanguna ug ekspidisyon gikan sa 1497 ngadto sa 1499 nga malamposong milawig libot sa Cape of Good Hope sa Aprika, diin didto nakatukod siya ug bag-ong rota diha sa dagat paingon sa India nga nakatabang sa Portugal sa pagkahimong usa ka gahom sa kalibotan. Tungod sa bag-ong rota ang Alexandria ug ang ubang mga dunggoanan sa Mediteraneo nawad-an sa ilang komersiyal nga bili ingong pangunang mga sentro sa negosyo.

Kasamtangan, ang silingan sa Portugal, ang Espanya, maoy migasto sa pagsulay sa Italyanong nabigador nga si Christopher Columbus sa pag-abot sa India pinaagi sa paglawig pakasadpan sa tibuok kalibotan. Sa 1492​—eksaktong 500 ka tuig kanhi sa sunod Oktubre​—nadiskobrehan ni Columbus, ang Kasadpang Hemisperyo. Ang mga Ingles, sa laing bahin, inay mangita sa pag-abot sa Silangan pinaagi sa paglawig sa habagatan sama sa gihimo ni Vasco da Gama o sa kasadpan sama sa gihimo ni Columbus, padayong nangitag amihanan-sidlakang o amihanan-kasadpan nga mga agianan. Kining tanang mga eksplorasyon nakatabang sa negosyo sa pagkahimong internasyonal. Ug ingong dakong hinungdan sa pagdiskobre sa kayutaan sa Amerika, ang kalibotan sa negosyo nagpasundayag sa gamhanang impluwensiya niini sa mga kahikayan sa kalibotan.

Ekonomikanhong Gahom​—Magtutukod ug mga Imperyo

Ang kalibotan sa negosyo nakatukod ug gamhanang mga organisasyon. Usa ka pananglitan, sumala sa librong By the Sweat of Thy Brow, mao ang “usa sa labing taas-ug-abot ug labing-dugay nga sosyo-ekonomikanhon nga mga kausaban sa karaang kalibotan: ang asosasyon sa negosyante ug mga artesano.” Kabilinbilin sa samang gamhanang mga organisasyon karon, kining mga asosasyona, uban sa nahimong kaayohan niini, usahay mapangandakong nagaabuso sa ilang gahom, nga tungod niana ang maghuhubad sa Bibliya nga si John Wycliffe ginaingon nga mitawag sa pipila kanila sa ika-14 nga siglo ingong “bakak nga mga tigkunsabo . . . tinunglo sa Diyos ug tawo.”​—Tan-awa ang kahon sa panid 13.

Ang kalibotan sa negosyo nakatukod pa gani ug mga imperyo, ang Britanikong Imperyo sa walay-duhaduha mao ang labing malamposon. Apan sa wala pa kini magsugod sa pagtungha sa ika-16 nga siglo, ang ubang mga pamasin sa negosyo sa Uropa misugod sa pagpangagpas sa ekonomikanhong gahom nga maoy nagapaobra sa kalibotan. Ang usa niini mao ang Hanseatic League.

Ang karaang pulong sa Aleman nga Hanse, nagkahulogang “mga tropa,” sa anam-anam napadapat sa bisan hain sa usa sa daghang artesano o mga asosasyon sa mga negosyante nga nanungha. Sa ulahing bahin sa ika-12 ug ika-13ng siglo, ang Hanse nga nahimutang sa amihanan Alemang siyudad sa Lübeck nahimong gahom sa komersiyo sa Baltic ug milampos sa pagpaanib sa Alemanya sa Russia ug sa ubang mga nasod nga anaa sa utlanan sa Baltic. Kasamtangan, sa kasadpan, gilig-on sa Hanse sa Aleman nga siyudad sa Cologne ang pagpakignegosyo sa Inglaterra ug sa mga Nasod sa Habagatan.

Kining mga asosasyon sa negosyante nagpasa ug lehislatura sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon ug sa ilang mga baligya, nga gikontrolar ang negosyo alang sa kaayohan sa tanan. Naghimo usab sila ug hiusang mga paningkamot nga masanta ang pirasiya ug panulis sa mamala ug sa dagat. Sa nagkadako ang negosyo, ang panginahanglan alang sa mas dako nga kooperasyon sa nagkalainlaing mga grupo nadayag. Busa sa kataposan sa ika-13 nga siglo, ang tanang dagkong mga siyudad sa amihanang Alemanya nagkausa sa pagkahimong usa ka liga nga sa ulahi nailhang Hanseatic League.

Tungod sa geograpikanhong nahimutangan niini, gikontrolar sa liga ang pangunang pag-agos sa negosyo sa amihanan. Sa kasadpan kini nakignegosyo sa sapiang nasod sa Inglaterra ug sa mga Nasod sa Habagatan, diin, may mga kontak sa negosyo sa Mediteraneo ug sa Oryente. Sa silangan kini bukas nga nakignegosyo sa Scandinavia ug sa Silangang Uropa. Gawas sa negosyong delana uban sa Flanders, ang liga sa ingon mao ang nagkontrolar sa negosyo sa pangisda sa Norway ug Sweden maingon sa negosyo sa fur sa Russia.

Bisag dili politikanhon nga pederasyon, ug walay permanenteng nagamandong lawas o permanenteng mga opisyal, sa nagaobra pa kini ang liga gamhanan kaayo. Ang usa sa labing dakong kalamposang nahimo niini mao ang pag-ugmad sa usa ka sistema sa mga balaod sa panakayan ug sa negosyo. Samtang nagapadako ngadto sa bag-ong mga taboanan, depensahan dayon niini ang daang mga taboanan, mogamit ug puwersa kon kinahanglan. Sa kadaghanang kaso nasanta sa dakong puwersa niini sa dagat ang pagsukol pinaagi sa pagpakanaog ug restriksiyon sa pagpamalit ug pagpamaligya ug mga pangabong sa ekonomiya.

Ang Hanseatic League nakaabot sa gahom niini sa mga tungatunga sa ika-14ng siglo. Ang pagkaluya niini misugod sa ika-15ng siglo, sa dihang midako ang gahom sa mga Ingles ug mga Olandes sa pagmando sa negosyo sa kalibotan. Ang Katloan ka Tuig nga Gubat nagpaluya sa Liga. Ang mga membro niini nagtagbo sa kataposang higayon sa 1669. Pipila lamang ka siyudad, lakip kanila ang Lübeck, Hamburg, ug Bremen, ang nagpasigarbo sa ilang kaugalingon ingong membro sa mga siyudad sa Hansa, nga walay-gahom nga mga sakop sa gamhanan niadto nga higante sa komersiyo.

Ang ubang mas dako, mas gamhanang higante sa komersiyo naghulat nga maoy mopuli sa Hanseatic League. Sayri ang mahitungod niini diha sa Bahin 3 niini nga serye: “Ang Komersiyo Nagsugod sa Pagbutyag sa Tinuod nga mga Kolor.”

[Kahon sa panid 13]

Ang Gahom sa mga Asosasyon ug mga Pederasyon sa mga Mamumuo

Sa ikaupat nga siglo W.K.P., ang ubang mga siyudad sa Mediteraneo nagbaligyag linaing mga baligya, ang uban nga may samag negosyo nagtigom sa mao gihapong dapit sulod niining mga siyudara. Sa sinugdan, kining mga asosasyon sa artesano dayag nga relihiyoso-katilingbanon sa kinaiyahan. Ang By The Sweat of Thy Brow nagsulti kanato nga ang “matag usa ka asosasyon adunay iyang kaugalingong patron nga diyos o diyosa, ug ang mga membro niini naghimog ilang kaugalingong relihiyosong mga serbisyo.”

Ang mga asosasyon sa Edad Media gilaraw sa pagtagana ug tabang alang sa mga nanginahanglan sa ilang mga membro ug sa pagpanalipod sa mga baligya sa katibuk-an pinaagi sa pagkontrolar sa produksiyon ug sa pagpakanaog ug mga sukdanan, tingali sa pagkontrolar pa gani sa mga prisyo ug sa mga suweldo. Ang uban nahimong monopoliya, ginamaniobra ang mga prisyo pinaagi sa sekretong mga kasabotan, sa pagpanalipod sa taboanan sa asosasyon ug aron masanta ang dili-timbang nga kompetisyon.

Ingong pagsunod sa karaang mga asosasyon sa mga artesano, mitungha ang mga asosasyon sa negosyante sa ika-11ng siglo, sa dihang giorganisar sila sa mga negosyanteng biyahedor aron mapanalipdan batok sa mga kapeligrohan sa dalan. Apan sa hinayhinay ang mga asosasyon nawad-an sa ilang kinaiyahan. Nasangkapan sa lokal nga negosyo, ang ilang gahom ug dungog nagkawala samtang ang rehiyonal, nasyonal, ug internasyonal nga mga taboanan nangibabaw ug ang mga negosyante misugod sa paglandong sa mga artesano.

Sa ulahing bahin sa ika-18 ug ika-19ng siglo, ingong saha sa Industriyal nga Rebolusyon, ang mga pederasyon sa mga mamumuo nga nagsugod sa Britanya ug Tinipong Bansa ingong mga asosasyon sa mga obrero nga may samang mga kahanas. Nagsugod ingong bahin nga sosyal nga mga pundok, kini nahimong mga kalihokan sa pagprotesta batok sa naglungtad nga sosyal ug politikanhon nga sistema. Karon, ang ubang mga pederasyon naningkamot sa pagtino lamang sa mga suweldo, mga oras, kondisyon sa pagtrabaho, ug kasegurohan sa trabaho alang sa ilang mga membro, gikab-ot kini pinaagi sa kasabotang pangkatibuk-an o sa pagwelga. Ang uban, hinunoa, maoy politikanhon sa kinaiyahan.