Ang Adlaw nga Nag-ulan ug Balas

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Pilipinas

ANG Sabado, Hunyo 15, 1991, maoy usa ka adlaw unya nga lisod malimtan sa kadaghanan nga nagpuyo sa sentral Luzon. Bisan pag morag dili katuohan, kana ang adlaw sa dihang ang balas nangatagak samag ulan ibabaw sa lunhawng kabungtoran ug kahumayan sa mga probinsiya sa Pampanga, Tarlac, ug Zambales sa Pilipinas. Ang nahitabo gayod niadtong adlawa ug kon unsay epekto niadto diha sa kapig duha ka milyon nga molupyo nianang dapita, apil sa mga 2,900 ka Saksi ni Jehova, makapagun-ob sa kasingkasing ug makaikag.

Pila lang ka kinabuhi ang nakalas, sanglit gihatag ang sayong mga pasidaan sa mga bolkanologo nga nagbantay sa seismikong kalihokan sa Bukid Pinatubo. Kaliboang lumad nga Aeta namiya sa mga kiliran sa bukid una pa mahitabo ang dagkong mga pagbuto sa bolkan, ug tanang molupyo sulod sa 20-kilometros nga kaliyokan sa Bukid Pinatubo giawhag sa pagpangitag ubang luwas nga mga dapit. Duha lang ka adlaw una sa unang dakong pagbuto sa Hunyo 12, ang U.S. Air Force nagbakwet sa kinabag-an nilang mga kawani gikan sa Clark Air Base diha sa tiilan sa Bukid Pinatubo ngadto sa base naval duol sa Olongapo City, ang kinadak-an ingong operasyon sukad sa Gubat sa Kalibotan II. Ang mga tag-as nga marka alang sa mga pasidaan gihatag sa propesyonal nga geologo si Richard J. Purser sa dihang misulat siyag bukas nga sulat ngadto sa katawhang Pilipino, nga miingon: “Kamo naalagaran pag-ayo sa Phivolcs [Philippine Institute of Volcanology and Seismology] sa pagkakaron ug ang ilang tambag tin-aw ug makataronganon ug tukma sa siyentipikanhong paagi.”

Asoy sa Nakasaksi

Si Esther Manrique, usa ka bug-os-panahong ministro sa mga Saksi ni Jehova nga nagpuyo sa Subic, Zambales, mga 30 kilometros gikan sa Bukid Pinatubo, mihatag sa iyang asoy kon sama sa unsa ang kinabuhi sa mga adlaw nga nag-ulan ug balas. Siya miingon: “Nagsugod kadto sa buntag sa Miyerkoles, Hunyo 12. Samtang nanggawas kami sa pagsangyaw, ang kadaghanang tawo nanan-aw sa katingad-an nga talan-awon. Usa ka panganod, nga pormag uhong, sama sa pagbuto sa atomikong bomba, naporma ibabaw sa Bukid Pinatubo. Tapos sa pila ka minutos, misugod na ang pag-ulan​—apan dili tubig; hinunoa, nangataktak ang balas.

“Sa Huwebes nag-ulan na usab ug balas. Sa hapon sa Biyernes sa mga alas dos, may kalit nga kangiob, ug nag-ulan ug balas ug lapok sa tibuok dapit. Ang mga empliyado ug mga kabataang nagtungha gipapauli dayon. Kadtong nanglakat nga wala magpayong nahisama sa mga batong naglakat tungod sa balas ug lapok.”

Buntag sa Sabado sa mga alas siyete, ang langit mingiob sulod sa duolag usa ka oras. Si Celestino Layug nga taga-Porac, Pampanga, namulong bahin sa talagsaong hitabo nga iyang nakita niadtong gabhiona: “Ang kilat sa Sabado sa gabii walay sama sa akong nakita sukad masukad. Ang pula ug rosas nga mga kolor nakita tapad sa kasagarang puti ug asulong mga kolor. Sa samang panahon, balikbalik nga mabati ang mga linog.”

Kon Unsay Nahitabo

Ang geologo nga si Richard Purser misulat: “Kon Hollywood pay nagsulat sa estorya walay motuo sa talan-awon sa 10 ka dagkong pagbuto, 3 ka tectonic nga linog ug usa ka kusog nga bagyo sa samang gabii. Usahay ang kamatuoran labi pang talagsaon kay sa tinumotumong estorya.” Sa usa ka interbiyo sa telebisyon, ang direktor sa Phivolcs, si Raymundo Punongbayan, nagbanabana nga binase sa gidak-on sa nalungag, mga dos kilometro kubiko nga bolkanikong materyal gibulhot ngadto sa atmospera.

Unsang puwersaha ang gikinahanglan sa pagbulhot sa maong labihan ka daghang materyal? Ang geologong si Purser miingon: “Ang enerhiya nga kinahanglanon sa pagbulhot ug 2 bilyong metros kubiko [70 bilyong piye kubiko] (5 bilyong tonelada) sa aberids nga 17.5 kilometros [11 milya] deretso sa taas maoy katumbas sa 25-megaton nukleyar nga bomba (1,500 beses ka kusog kay sa bomba sa Hiroshima).”

Hinuon, dili tanang abo ug balas nataktak sa Pilipinas. Ang taligsik sa abo gitaho latas sa South China Sea sa Vietnam ug Cambodia ingon man sa Singapore ug Malaysia. Bisan sa Tsina, apektado ang kahimtang sa panahon. “Ang mga meteorologo nga nakutlo diha sa opisyal [Intsik] nga prensa sa Miyerkoles miingon nga ang aso, abo ug mga atmosperikong gas nagbalda sa kasagarang mga sumbanan sa panahon, nga naghimo sa lunhawng mga probinsiya sa habagatan nga makaagom ug hulaw samtang ang amihanan gidakdakan sa bunok sa ulan.”

Sa Hawaii, ang Hulyo 11 dugay nang nagpaabot ug solar nga eklipse. Ugaling, ang pino nga abog nga natigom sa atmospera sa yuta ingong sangpotanan sa pagbuto sa Bukid Pinatubo misangpot nga kahiubos sa bahin sa pila ka siyentipiko. Si Donald Hall, direktor sa Institute for Astronomy sa University of Hawaii, miingon: “Makaguol gayod nga tapos matulog sulod sa 600 o 700 ka tuig, ang bolkan wala magpaabot ug laing usa o duha ka semana una pa mobuto.”

Ang mga Epekto ug Hinabang nga Gihatag

Labing menos 18 ka lungsod ug duha ka siyudad duol sa Bukid Pinatubo ang nakaagom sa nadugayng ulan sa abo ug balas. Kaliboan ka tinukod, apil ang walo ka Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova, grabeng nadaot sa dihang nahugno ang mga atop tungod sa kabug-at sa balas, ingon man sa tubig gikan sa usa ka bagyo.a Ang presidente sa Pilipinas, si Corazon Aquino, diha sa iyang pakigpulong ingong pangulo sa nasod niadtong Hulyo 22, misaysay: “Ang pagbuto sa Bukid Pinatubo mao ang kinadak-an niining sigloha. . . . Malaglagon kaayo kini nga gipapha niini ang 80,000 mabungahong ektarya gikan sa atong agrikultura, ug gidaot ang komersiyo sa labing menos tulo ka probinsiya. . . . Kadto usa ka hitabo nga kusgan kaayo nga iyang gipapha ang kinadak-ang base militar sa Pasipiko.”

Kaliboan, apil ang ginatosgatos ka Saksi ni Jehova, kinahanglang mobiya sa ilang mga balay ug mga pangabuhi. Samtang ang unang mga tawag alang sa hinabang miabot sa sangang-buhatan sa Watch Tower Society sa hapon na sa Hunyo 15, ang mga sentrong dangpanan gihimo sa duol nga mga Kingdom Hall ug duha ka Assembly Hall. Sa buntag sa Dominggo, Hunyo 17, duha ka tem sa mga Saksi gikan sa sangang-buhatan misugod sa pagsusi sa nadaot nga mga dapit. Sa dihang ang ilang mga taho nadawat sa sunod adlaw, ang mga nagapanawng magtatan-aw gisugo sa paghimog mas dugayng mga pagduaw ngadto sa apektadong mga Saksi, nga gidalhan silag dugang suplay sa pagkaon, tubig, ug tambal. Sa samang panahon, ang mga kuwartang hinabang nadawat sa sangang-buhatan gikan sa mga Saksi sa dapit sa Metro Manila ug sa ubang dapit sa nasod nga wala maapektahi sa pagbuto. Ang mga indibiduwal nga dili mga Saksi ni Jehova nakamatikod sa tabang nga gihatag. Usa ka tawo nadunggan nga miingon: “Kamong mga Saksi mahunahunaon kaayo, nga mosanong dayon.”

Mga Lahar​—Kanunay nga Kapeligrohan

Ang katawhan sa sentral Luzon midugang dayon ug usa ka bag-ong pulong sa ilang bokabularyo, ang lahar, nga nagkahulogang agos sa lapok nga may daghang bolkanikong dinugmok. Ang Bukid Pinatubo nagsakop sa tuboran sa tubig sa labing menos 13 ka sapa ug suba. Bisan pag kini dili taas kaayong bukid, nga 1,760 metros lamang, ang pagkatigom sa mga 70 bilyong piye kubiko nga balas ug abo diha sa mga bakilid niini mahimong makadaot sa mga dapit nga nahimutang ubay sa mga suba. Sa pagkamatuod, sa Sabado, Hunyo 15, ang adlaw sa kinadak-ang pagbuto, ang agos sa lapok mibanlas na sa Porac, Guagua, Bacolor ug Angeles City. Ang lahar nga midahili paingon sa Abacan nga Suba sa Angeles City miguba sa tulo ka taytayan ug nagsira sa deretsong karsada, samtang sa Bacolor ang Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova ingon man ang ginatos ka balay napunog lapok. Sa kataposan sa Hulyo, kapig 36,000 ka balay nalumpag ug laing 61,000 naguba, nga wala pa makita ang kataposan.

Bisan tuod ang kadaot sa dapit nga apektado labihan ka dako ug ang posibleng hulga sa dugang pang kadaot maoy dako, ang talagsaong tinamdan sa katawhang Pilipino sa pag-atubang sa maong kalisdanan nga kalmado maoy dalayegon. Ang Manila Bulletin, sa editoryal niini sa Hunyo 29, 1991, mikomento: “Bisan pa sa kamatuoran nga walay nagdahom sa pagbuto sa Pinatubo, ang katawhan sa dapit, mga ahensiya sa gobyerno ug publiko maorag nakasagubang sa kahimtang. Sama sa miaging linog, ang atong masaksihan mao ang katakos sa atong katawhan sa pag-atubang sa kalisdanan. Kita makadayeg lamang sa ilang kaisog ug kalig-on.”

[Footnote]

[Mga mapa sa panid 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon.)

PILIPINAS

Tsina

[Mapa]

PILIPINAS

Bukid Pinatubo

Olongapo City

Manila

Dagat sa Habagatang Tsina

[Mga hulagway sa panid 16]

Mga atop sa Kingdom Hall nahugno tungod sa kabug-at sa abo, balas, ug ulan