Paghimog Bayukbok Mibalik ug Mas Dako pa kay sa Kaniadto!
PAGHIMOG compost o bayukbok maoy sama ka karaan sa pagpananom diha sa balay. Ang mga umahan sa Roma dunay mga mga lungag para sa bayukbok, nga niini gitipon ang hugaw sa tawo ug hayop uban sa mga sagbot, mga dahon, ug bisan unsa nga mga basura sa balay. Matag karon ug unya, bubuan kinig tubig aron sa pagpadugta. Sa milabay ang usa ka libo ka tuig, sa Moorish nga Espanya, gihubit sa usa ka kasabotan sa agrikultura ang tulo ka paagi sa paghimog mga bungdo sa “artipisyal nga hugaw,” nga maoy pagtawag niadto sa bayukbok—ang iti sa salampati idugang sa pagpadali sa pagpadugta.
Sa dihang miabot ang mga labayanag basura sa komunidad ug ang kasayon sa paggamit ug dimakuti nga kemikal nga mga abuno nga magamit diha sa mga lagwerta ug sa mga hardin, ang paghimog bayukbok diha sa balay nagakawala. Apan ang paghimog bayukbok sa dili pa dugay mibalik. Ang mga labayanag basura misugod na sa pagkapuno, may mga restriksiyon na ang mga estado kon unsay ilabay ug unsa ka daghan ang ibasura, ug ang bayad sa pagbasura mokabat ug gikan sa $30 ngadto sa $100 sa usa ka tonelada. Dugang pa, nag-uswag ang mga kabalaka sa palibot, ug kini ang nakapauso usab sa paghimog bayukbok.
Dili lamang kay nahibalik ang paghimog bayukbok, kini nahibalik nga mas dako pa kay sa kaniadto. Ang tumong niini mao ang paggamit sa paagi sa paghimog bayukbok diha sa mga labayanag basura. “Ang paghimog bayukbok maoy usa ka masaarong teknolohiya nga mahimong mosangpot sa kasulbaran sa dagkong problema sa paglabay ug basura,” miingon ang usa ka artikulo diha sa The New York Times Magazine. “Ang mga tigpasiugda niini nagtuo nga makaarang kini sa paggamit sa katunga sa mga basura—basura sa kusina, mga pinutol sa hardin, bisan ang pipila ka basurang papel—nga karon ginalabay sa kadaghanang mga Amerikano. Sila nagtuo nga ang paghimog bayukbok makamugnag mga umahan nga mopatabunok sa yuta imbes nga magdaot niana, nga ang bayukbok makailis sa nakankan o nadaot nga mga yuta, mopanalipod sa linghod nga mga tanom gikan sa sakit ug mopakunhod sa pagsalig sa pamatay-peste ug sintetik nga mga abuno.”—Septiyembre 8, 1991.
“Sila Nagahimog Pagkaon Alang sa mga Insekto”
“Ang bag-ong mga tighimog bayukbok nagtinguhang makasabot ug makapalakaw sa daan na nga proseso: pagpadugta pinaagi sa mikrobyo. Labing hinungdanon, sila nagahimog pagkaon alang sa mga insekto,” nagpatin-aw ang artikulo sa Times ug naghatag sa mga detalye:
“Ang paghimog bayukbok maoy yano sa diwa, apan komplikado sa detalye. Sa panguna, kini mao ang paagi nga ginahimo ang hilaw organikong mga biya ngadto sa materyal nga hinungdanon sa mga tanom. Ang mga mikrobyo nga nabuhi sa yuta—usa ka bilyon kanila diha sa usa ka gramo sa tambok nga yuta—dunay dakong gana alang sa organikong mga substansiya, nga hinimo sa dakong bahin sa mga atomo sa karbon, nitroheno, ug hidroheno. Sunogon sa bakterya ug fungi ang karbon alang sa enerhiya ug nagagamit sa nitroheno ug sa mga bahin sa karbon sa pagtukod sa ilang seluladong mga lawas. Ang kadaghanan molihok kon dunay oksiheno, apan ang uban mas molihok kon walay oksiheno. Kon mahutdan na kini sa hilaw nga mga substansiya, sila magkinan-anay sa usa ug usa. Resulta gikan niining pagkinan-anay ug paglamonay mao ang kainit, tubig, carbon dioxide ug ang substansiya nga gitawag humus, usa ka komplikado organikong mga molekula nga mopadugok ug mohawid sa mga pagkaon, tubig ug hangin nga gikinahanglan sa mga tanom alang sa pagtubo.”
Uban sa hustong sagol sa bayukbok, kaonon pa gani sa mga mikrobyo ang aseite, mga TNT hydrocarbon, ug uranium. Dayag, sila maoy kusgan gagmay nga mga mikroorganismo, apan diha sa imong paghimog bayukbok sa lagwerta, sila dili makaatubang sa maong hagit.
Pag-andam sa Imong Kaugalingong Bayukbok
Una sa tanan, kalimti ang mga bungdo sa basura sa tanaman, nga maoy imong labayanag basura niadto, tuig-tuig, ang tanang mga dahon, mga pinutol nga sagbot, uhot, ugang kumpay, ug mga hilamon tingalig mokatag. Sa dihang ang mga basura sa kusina idugang sa maong bungdo, dili gayod malikayan nga kini manimaho, sumala sa nahibaloan sa eksperyensiyadong hardinero. Aron masulbad kining sulirana, nagkinahanglan kag hustong pundohanag basura. Ang ideya mao ang paggama diha sa imong tanaman ug kahibulongan kinaiyanhong proseso nga gihubit sa itaas. Mao gihapon kini nga proseso nga nagaresiklo sa patay organikong mga butang nga matigom diha sa tanang salog sa kalasangan, ug kini nagapadayon sa kaliboan na ka katuigan. Ingon sa naandan, ang Diyos ang unang mihimo niini, sa dihang iyang gilalang ang lunhaw nga mga tanom sa yuta nga sa ulahi mamatay ug iyang gisugdan ang proseso sa paghimog bayukbok sa pagresiklo sa gikinahanglang mga kemikal aron magamit pag-usab.—Genesis 1:11-13.
Mas maayo ang pundohanag basura alang sa paghimog bayukbok, sanglit dili makatag ang tanang materyales niini ug may maayo pang bentilasyon, nga mopakusog sa proseso sa pagpadunot. Kinahanglang may mga buho o lungag ang matag kilid sa pundohanag basura aron makasulod ang hangin nga gikinahanglan sa bakterya. Usab, ang kaumogon kinahanglang kontrolahon. Ang pundohanag basura angay nga nakaalsa gikan sa yuta, ug pilia ang hustong lugar. Ang proseso sa paghimog bayukbok dili kaayo mosaler kon madangdang sa init kaayo nga adlaw, apan dili usab mosaler kon malandongan.
Ang pagsagol sa bayukbok maisip sama sa daghag patong nga sandwits: usa ka patong sa basura sa hardin, usa ka patong sa yuta, usa ka patong sa basura sa balay, patongpatongon niining paagiha hangtod makabaton kag bungdo nga 1.2 ngadto sa 1.5 metros ang gihabogon. Sa kataposan, ang nakompleto nga tapok tabonag balili o sa susama niana nga materyal.
Iniglabay sa duha ka tuig duna kay tambok kaayong yuta ug labing maayong mga higala sa hardinero—daghan kaayong wati. Sila walay pagkakapoy nga nagatrabaho ug nagahatag ug hangin sa ibabaw nga yuta sa imong hardin. Ang proseso sa paghimog bayukbok mapadali pinaagi sa pagbungkag sa bungdo sa matag panahon o pinaagi sa pagdugang ug mga produkto nga makapadali sa pagpadugta, sama sa diyutayng hugaw sa hayop. Uban sa maayong pagkahimog pundohanan ug hustong pagkasagol nga mga materyal, ang proseso sa pagpadugta mapadali hangtod ang bayukbok andam nang gamiton human lamang sa tulo o upat ka bulan inay kay sa duha ka tuig.
Ug hinumdomi, ang bayukbok kinahanglan nga makaginhawa, busa ang tukma nga bentilasyon, uban ang hustong kaumog, mopahimo sa sinagol nga mulch nga ampay kaayo sa imong mga tanom. Sa dihang ikatag mo kini diha sa ibabaw nga yuta, ang lamesa naandam na, ug ang piyesta alang sa imong mga bulak ug mga utanon makasugod na. Hatagi ang imong hardin sa ingon niana nga pag-atiman, ug kini moganti kanimo ug abundang ani sa katahom alang sa imong mga mata ug kalipay sa imong panabor.