Pagpaniid sa Kalibotan

‘Lungag nga Itom sa Kulturang Italyanhon’

Ang Bibliya naghawas sa “dakong lungag nga itom sa kultura sa mga Italyanhon, usa ka relihiyosong katawhan nga wala maanad sa pagbasag direkta gikan sa Pulong sa Diyos.” Sumala sa La Repubblica, usa ka Italyanhong mantalaan, mao kini ang nakab-ot nga hinapos sa seminar nga gihimo sa Bologna sa milabayng Oktubre, nga ubay-ubayng mga propesor ug eskolar sa Bibliya namulong bahin sa linangkob nga tema “Ang Bibliya, Kultura, ug Tunghaan sa Italya.” Ang kawalay-alamag sa Bibliya diha sa Italya, usa ka eskolar nagpatin-aw, maoy tungod sa pagdili sa personal nga pagbasa sa Bibliya nga gihimong balaod niadtong ika-16 nga siglo sa Konsilyo sa Trento. “Apan bisan human sa Ikaduhang Konsilyo sa Vaticano,” pangatarongan sa maong eskolar, “ang Basahon sa gihapon usa ka balasahon nga giila lamang diha sa Kristiyanong mga komunidad inay kay usa ka balasahon sa kaalam sa kinabuhi, usa ka basahon nga wala magkinahanglan ug komplikadong pagpaila aron masabtan.”

Snail Fever Nagkanap

Bisan pa sa bag-ong mga paagi sa pagheling ug pagtambal, ang snail fever, o sistosomiyasis, nagkausbaw. Ang suliran, sumala sa WHO (World Health Organization), mao nga ang mga nasod nga naapektaran pag-ayo sa sakit mao usab kadtong ahaw makaarang sa pamaagi sa pagkontrol niana. Ang WHO miagulo nga samtang ang drogang praziquantel misaler sa pagtambal sa sakit, “ang mahal nga bili sa droga mismo sagad labaw pa kaysa bug-os nga kantidad nga gigahin matag ulo sa kadaghanang Aprikanhong mga ministri sa panglawas.” Ang mga nasod sa Kenya, Malawi, Zambia, ug Nigeria, diin kapin sa 30 milyones ka tawo ang nag-antos gikan sa sistosomiyasis, naghangyo sa WHO sa pagpakiluoy sa mga tiggama ug droga sa pagpakunhod sa prisyo. Sa tibuok kalibotan, mga 200 milyones ka tawo ang nataptan sa sakit.

Kabataan ug mga Pusil

Kada adlaw mga 8 ka bata​—mga 3,000 sa usa ka tuig​—mamatay ingong sangpotanan sa pagpabutog-pusil sa Tinipong Bansa. Ang dili-makamatay nga pagkaangol tungod sa pusil gibanabana nga mas dako ug lima ka pilo. Ngano? “Mga katunga sa tanang Amerikanhong mga balay may pusil,” matud sa University of California, Berkeley, Wellness Letter. “Hunahunaa ra: sa dihang ang inyong kabataan o mga apo mobisitag silingan, may 50 porsiento nga kalagmitan nga may pusil diha sa balay, ug niini, katunga mga pistola o rebolber. Ug ang pusil lagmit sayon ra kaayong kuhaon.” Ang kabataan labing nameligro dili lamang tungod kay sila naanad sa mga pusil-pusil nga mora gayod ug tinuod apan tungod kay sila naimpluwensiyahan sa pagkaordinaryo ug kasubsob nga paggamit sa mga pusil diha sa mga sine o TV. Dili daghan sa kabataan nahibalo sa luwas nga paggunit sa mga pusil, ug sa dihang maangol, ang kabataan moantos ug grabeng kadaot, kay ang ilang mga organo sulod sa lawas dasok ug sila may nagkaangay dako-dakong ulo kaysa mga hamtong. “Aron luwas, ayawg palit o paghupot ug pusil diha sa inyong balay,” mao ang tambag sa Wellness Letter.

“Unang Elektronikong Plato sa Pangolekta sa Kalibotan”

Ikaw karon mahimo nang makadawat ug personal nga mensahe gikan sa papa, “salamat sa bag-ong 900 nga numero sa telepono sa Vaticano,” taho sa editoryal sa Montezuma Valley Journal sa Cortez, Colorado, T.B.A. Ang mga mensahe maoy tinipik sa narekord papadong mga sermon nga gihimong mabatonan, sumala sa luwat sa mantalaan sa Vaticano, “sa pag-alagad sa nagkadaghang hangyo sa pagpaminaw sa makapadasig nga mga pulong ni Papa Juan Paulo.” “Ang Iyang Pagkabalaan naglaom nga kining mga pulonga makaayo kanimo, ug nga ikaw makaarang sa pagpaminaw sa iyang mga mensahe kada adlaw,” sulti sa tingog sa sinugdanan. “Bahin sa bayad [$1.95 matag minuto] niining mga tawag gigamit sa pagsuportar sa apostolikong misyon sa Balaang Amahan, ug pinaagi sa pagpaminaw sa iyang mga pulong, ikaw nakaamot ngadto sa iyang buluhaton.” “Unsa ang wala lakbiti sa tingog,” punting sa editoryal, “mao nga ang laing bahin sa bayad​—mga katunga​—moadto sa samang puwesto sa Las Vegas nga nagbaligyag mga kahulogan sa horoskop, direktang linya sa loteriya ug mga pagsubli sa seryal sa drama o soap operas.” Sigun sa National Catholic Reporter, ang mga nag-organisar niining 900-numero nga kalihokan nagtawag niining “unang elektronikong plato sa pangolekta sa kalibotan.”

Tisis Dili Makontrol

Ang pagkuyanap sa peligroso kaayong mga porma sa tisis latas sa Tinipong Bansa nakaaghat sa mga opisyales sa panglawas sa kagamhanan sa pagdeklarar sa sakit nga dili makontrol. “Walay panahon sa ulahing kasaysayan nga ang tisis nahimong kabalak-an ug dako sama niini karon,” matud ni Dr. Dixie Snider, usa ka eksperto sa tisis sa Mga Sentro sa Pagkontrol sa Sakit, “tungod kay ang tisis dili makontrol dinhing nasora.” Bisan tuod ang tisis nagpangunang makamatay hangtod sa 40 ka tuig sa miagi, nakontrol kini pinaagi sa pagpailaila sa antibiotiko, kauban sa nag-uswag nga mga puloy-anan ug kahinlo. Apan sukad sa 1984 kadaghanang mga estado nagtaho ug mga pag-usbaw, lakip sa mga kaso nga ang kagaw mosukol ngani sa kinabag-ohang mga droga. Ang sakit nagkaylap pinaagi sa dala sa hangin nga mga pinisik sa dihang ang usa nga nataptan sa sakit moubo. Ang kagaw tingali mopuyo sa himsog nga mga tawo sa katuigan nga dili magpahinabog sakit, apan kon ang pangunang impeksiyon dili matambalan, ang ubay-ubayng gidaghanon ngadtongadto mamatay sa sakit.

Ang Mexico Nag-ila sa mga Simbahan

“Pagkatapos sa kapin 70 ka tuig nga pagbatok sa kagamhanan ngadto sa mga simbahan, ang mga magbabalaod sa Mexico naghimog balaod nga naghatag ug legal nga pag-ila sa relihiyosong mga institusyon,” taho sa The Christian Century. “Bisan ang ubang mga denominasyon nalakip diha sa lehislatibong mga reporma, ang pangunang nakabaton ug kaayohan sa gihimo sa kagamhanan mao ang Romano Katolikong Simbanan.” Ang mga kausaban sa batakang-balaod motugot sa simbahan sa pagtukod ug mga eskuylahan sa parokya, manag-iyag propiyedad sa iyang ngalan, ug sa pagsaway sa kagamhanan. Ang mga pari makasul-ob na sa ilang sotana diha sa publiko ug sa pagbotar, apan dili sila makakupot ug publikong katungdanan. Sila usab kinahanglang mobayad sa buhis. Ang rebolusyonaryong batakang-balaod sa 1917 nagpahamtang sa mga pagdili sa tinguha sa pagsanta sa dakong impluwensiya ug gahom sa simbahan. Ang Katolikong Simbahan niadtong panahona nanag-iya sa halos katunga sa yuta sa Mexico, nagpabor sa yutaang mga adunahan, ug nagsupak sa kalihokan sa independensiya. Ugaling, kadaghanan sa mga pagdili wala ipatuman ug sa kadaghanan wala tagda. Sa gihapon makita, matud sa The Christian Century, ang “nasodnong mga mural o dibuho sa rebolosyunaryong dibuhista nga si Diego Rivera nga naghulagway sa ngil-ad tambok nga mga klerigo nga nagpanit sa walay katahap nga mga mag-uuma sa ilang lisod-mabatonan nga kinitaan.”

Ang Malumong Kugita

Ang kugita tingali may makalilisang dagway, apan sumala sa magasing African Wildlife, dili siya ingong matang. Bisan pag ang kugita mopanalipod sa iyang kaugalingon kon atakehog tuyo, sa pagkamatuod siya maulawon ug dili mangunag-atake. Dugang pa, mora siyag anad sa pagsulbad ug mga suliran. Ang mga siyentipiko kas-a nagsulay sa duha ka mga kugita pinaagig pansat sulod sa usa ka bildong panudlanan. Sa wala madugay ang kada usa nakakat-on sa pagkuha sa sungsong. Ang magasin sa dugang nagtug-an sa unsang paagi ang usa ka binuhing kugita nagseguro nga makakuha sa iyang panihapon: “Sagad siya pakan-on una pa sa panihapon sa pamilya. Sa mga higayon nga nakalimot sila pagpakaon sa ilang binuhi una sila nanglingkod sa pagpangaon, iyang gilukob ang tanang niyang walo ka kuyamoy sa bildo ug daling giusab ang kolor sa pagdani ug pagtagad. Ug kon kana dili mosaler, mopunit siyag gamayng bato gikan sa ilalom sa tangke ug dili mopuas sa pagtuktok sa bildo hangtod siya pakan-on.”

“Sa Diyos Kami Nagsalig”​—Tinuod Ba?

Ang mga pulong “Sa Diyos Kami Nagsalig” migula sa Amerikanhong sensilyo sulod sa 127 ka tuig. “Sa unsang paagi ang Diyos ug ang Amerikanhong salapi nalanggikit?” sukna sa Time nga magasin. Nagsugod kana sa kataposang grupo sa pamulong sa nasodnong awit, “The Star-Spangled Banner,” nga nagdeklarar: “Ug mahimong kining atong sanglitanan, ‘Sa Diyos ang atong Pagsalig.’” Unya, sa pagsugod sa Gubat Sibil (1861-65), si M. R. Watkinson, usa ka Baptist nga pastor, nagpetisyon nga kon ang Unyon, nga naghawas sa amihanang mga estado, mapildi, maghimo silag handumanang mga sensilyo sa pag-ila sa ilang pagsandig sa Diyos. Si Presidente Abraham Lincoln ug ang Sekretaryo sa Panalapi nga si Salmon Chase nag-uyon, ug ang pinamubong laray “Sa Diyos Kami Nagsalig” gisugdan sa pagtimbre diha sa mga sensilyo niadtong 1864. Ugaling, wala kana makita sa dodagkong papel nga kuwarta hangtod sa 1955, ug sa misunod nga tuig gihimo nga nasodnong sanglitanan. Bisan tuod ang paggamit sa sanglitanan gihagit sa korte, ang kadaghanan miuyon sa kanhi Hukom sa Korte Suprema nga si William Brennan, kinsa nagsulat nga ang singgit “nawad-an sa bisan unsang tinuod relihiyosong kahulogan.”

Pagpatutoy Nagkaus-os

Permanenteng nagaus-os ang gidaghanon sa mga babaye sa T.B. nga nagpatutoy sa ilang mga bata, gipakita sa bag-ong pagtuon. Ang gidaghanon mius-os gikan sa mga 60 porsiento niadtong 1984 ngadto sa 52 porsiento sa 1989. “Peligroso kaayo kining dagana,” matud ni Dr. David Rush, usa ka espesyalista sa nutrisyon sa Unibersidad sa Tufts kinsa kauban nga awtor sa pagtuon. “Ang pagpatutoy bentaha kaayo sa bata bisan sa Kasadpan, adunahang mga sosyedad.” Samtang ang kadaghanan sa mga babaye nahibalo nga ang pagpatutoy labing maayo alang kanila ug sa bata, sa subsob malisdan ug malibog sila kon walay usa nga mohatag kanila ug praktikal nga tambag. Sa daghang mga kaso sila pagawason sa ospital sa dili pa motulo ang ilang gatas ug sa yano hatagan ug pakete sa gatas o pormula sa pagpauli. Walay pagsuporta sa balay, kay ang ila mismong mga inahan sa subsob mopakaon pinaagig beberon. Ang Institiyut sa Medisina nagrekomendar nga ang mga masuso patutoyon lamang sulod sa upat ngadto unom ka bulan ug mopadayon pagkatapos pakaonon sa gahing pagkaon ug hangtod moedad ang bata sa labing menos usa ka tuig.