AIDS sa Aprika—Usa ka Pasidaan sa Kalibotan!
“KON ikaw may 1 ka hinigugma matag tuig sulod sa 6 ka tuig, ug mao usab ang tanan nimong mga hinigugma, ikaw may pakigkontak sa 45 000 ka tawo.” Kining yano nga kalkulasyon ni Dr. K. E. Sapire, nga gikutlo diha sa magasing sa South African nga Continuing Medical Education nagailustrar sa labihan ka dakong parahan sa impeksiyon sa AIDS nga naglungtad alang sa mahilayon.
Busa nganong ihatag ang bug-os nga pagtagad sa Aprika?
Tungod kay ang nagakahitabo didto usa ka pasidaan sa kalibotan. Ang Aprika dili lang mao ang bugtong dapit diin kaylap ang kamahilayon. Kini tibuok-kalibotan nga panghitabo. “Sa kadugayan,” matud sa eksperto sa AIDS si Dr. Dennis Sifris, “matag aktibo sa sekso nga tawo sa kalibotan nga may kapin sa usa ka kaparis kalagmitan mameligro.” Sa susama, sumala sa magasing U.S.News & World Report, sa mga sukdanan karong adlawa bisan “ang kaminyoon dili pasalig sa heteroseksuwalidad—o sa pagkamaunongon sa kapikas sa usa—ug busa dili hingpit nga panagang batok sa AIDS.”
Busa, tungod sa maayong mga katarongan, ang magasing African Affairs nagpasidaan: “Ang epidemya masubli sa laing dapit.” Ang tanang timailhan mao nga ang suliran sa Aprika ginasubli na sa daghang ubang bahin sa kalibotan.
Ang magasing Newsweek nagtaho nga sa Brazil, pananglitan, “nagsulbong nga mga gidaghanon sa mga heteroseksuwal nakakuhag AIDS gikan sa ilang natakdang mga hinigugma.” Ang ministri sa panglawas sa maong nasod nagbanabana nga katunga na sa milyon maoy positibo sa HIV. “Kon walay himoon,” matud ni Dr. Carlos Alberto Morais de Sá, direktor sa panukiduki sa AIDS sa Gaffrée e Guinle University Hospital sa Rio de Janeiro, “atubangon nato ang usa ka katalagman sa katilingbanong panglawas.”
Ang Tinipong Bansa usab nameligro. “Bisan pag gamay kaayo ang gidaghanon sa heteroseksuwal nga mga kaso,” mitaho ang magasing Time, “kini miluksog 40% sa miaging tuig [1990], nga mas kusog kay sa ubang kategoriya.” Sa semana human mapadayag nga ang bantogang atleta si Magic Johnson nakakuhag AIDS pinaagig heteroseksuwal nga pakigsekso, ang mga linya sa telepono ngadto sa medikal nga mga serbisyo kargado kaayo sa mga tawag sa mga tawong nangalisang nga nangayo ug dugang impormasyon mahitungod sa sakit.
Ang mga kondisyon sa Asia nagapaila usab sa posibilidad sa nagsingabot nga katalagman. Kanang bahina sa yuta nakasinati ug pagtubo sa pagkapositibo sa HIV gikan sa halos wala niadtong 1988 ngadto sa kapig milyon karong adlawa! “Ang Aprikanhong mga sukod sa impeksiyon morag ubos ra kon itandi,” panagna ni Dr. Jim McDermott, sa pagtaho human sa misyon sa pagpangitag kasayoran sa Asia. Midugang siya: “Kombinsido ako nga ang Asia mamahimong dapit sa labing daghan nga mga biktima sa tibuok-kalibotang epidemya sa Aids.”
Ang pagsulay sa pagbasol sa bisan unsang linaing kontinente o nasodnong pundok sa pagsugod ug pagkaylap sa AIDS maoy walay kahulogan ug walay kapuslanan. Si Dr. June Osborn, dean sa School of Public Health sa University of Michigan, U.S.A. nagpahayag niini sa pintok: “Dili kini tungod sa kon kinsa ka kondili kon unsay imong ginabuhat.”
Mopadayon ba ang AIDS sa pagpandaot sa bisan diin? May solusyon ba, o ang AIDS sa kadugayan magpuo ba sa katawhan sa luag nga mga dapit sa kontinente sa Aprika ug sa ubang mga bahin sa kalibotan?
[Picture Credit Line sa panid 8]
Letrato sa WHO ni H. Anenden; paluyo: letrato sa NASA