Ang Katawhan Nangandoy ug Usa ka Bag-ong Kalibotan
ANG pangandoy ug usa ka bag-ong kalibotan mas dako karon. Ang miaging walo ka dekada sa mga gubat, kagubot, kagutom, kamatay, krimen, ug polusyon nahimong usa ka makalilisang nga damgo. Ang katawhan buot nga mahigmata diha sa usa ka bag-ong kalibotan sa kalinaw. Misanong niining tinguhaa, ang mga lider sa kalibotan misugod sa paghisgot bahin sa pagmugna ug ingon niana nga kalibotan.
Walay duhaduha ikaw nakadungog na o nakabasa ug mga pakigpulong sa iladong mga tawo nga nagmantala nga ang usa ka bag-ong kalibotan haduol na. Ang presidente sa T.B. nga si George Bush miingon diha sa usa ka pakigpulong niadtong Septiyembre 1991: “Karong gabhiona, samtang akong nakita nga ang drama sa demokrasiya ginapadayag sa palibot sa yuta, tingali—tingali kita haduol na ngadto nianang bag-ong kalibotan kay sukad masukad.”
Ingong pamatuod nga ang usa ka bag-ong kalibotan haduol na, ipunting sa mga lider sa kalibotan ang pagkatapos sa Bugnawng Gubat tali sa bloke sa mga nasod sa Sidlakan ug Kasadpan. Sa pagkamatuod, ang kalibotan maorag nakaginhawag diyutay samtang ginapatuman ang mga programa sa pagwagtang sa mga armas. Ang pagpakunhod sa nukleyar nga mga hinagiban nagapalig-on sa paglaom sa daghang katawhan alang sa usa ka bag-ong kalibotan sa kalinaw ug kasegurohan.
Sa miaging Abril niining tuiga, si George McGhee, ang luyoluyong kalihim sa estado sa panahon sa administrasyon sa anhing presidente sa T.B. si John F. Kennedy, miingon: “Karon aduna na kitay purohan—sa pagkamatuod, ang gikinahanglan—sa pagdibuho ug plano alang sa usa ka sistema sa bag-ong kalibotan nga pinasukad diha sa bag-ong mga hunahuna sa kasegurohan.” Siya midugang: “Ang labing masaarong paglaom alang sa usa ka malamposong sistema sa bag-ong kalibotan nahasandig, sa akong pagtuo, sa pagpalig-on sa mga bugkos sa internasyonal nga komunidad.”
Si McGhee miingon nga ang pagsibog sa Pransiya sa nukleyar nga mga pagsulay hangtod sa kataposan sa 1992 maoy “usa ka pangagda sa ubang nukleyar nga mga gahom sa pagbuhat sa ingon.” Gipunting usab niya ang “mga lakang [sa Russia] sa pagpakunhod sa nukleyar nga mga hinagiban ug sa pagsibog gikan sa makuyaw nga posisyon sa pagkaandam sa estratehikong nukleyar nga mga puwersa.”
Dugang pa, diha sa usa ka tigom sa mga lider sa kalibotan sa London niadtong Hulyo 1991, pito kanila mideklarar nga ang panag-abin sa mga nasod sa gubat sa Gulpo sa Persia “nagpamatuod sa katakos sa internasyonal nga komunidad sa paglihok nga hiusa ‘sa pagpasig-uli sa internasyonal nga kalinaw ug kasegurohan ug sa pagsulbad sa kasungian.’ ”
Unsang Matanga sa Bag-ong Kalibotan?
Makapadasig paminawon kining tanan. Apan pangutan-a ang imong kaugalingon, Unsang matanga sa bag-ong kalibotan ang ginalaomang tukoron sa mga nasod? Kini ba libre sa mga hinagiban, walay-gubat nga kalibotan?
Si McGhee mitubag: “Kinahanglang ipabilin sa Amerika ang igong gahom sa hinagiban aron may ikaamot sa iyang bahin sa bisan unsang hiniusang militaryong paningkamot sa umaabot, o makadaog kon ang gubat dili-malikayan.” Busa ang mga lider sa kalibotan wala mopasiugda ug bug-os nga pagwagtang sa mga armas, ni wad-on ang militaryong paningkamot kon, sumala sa gipamulong ni McGhee, ang “gubat dili-malikayan.” Ang mga kagamhanan sa yano dili makasaad ug usa ka walay-gubat nga bag-ong kalibotan. Sa pagkatinuod, sila nahibalo nga sila dili makamugna nianang matanga sa kalibotan.
Pananglitan, tan-awa ang nahitabo na. Ubos sa ulohang “Ang Bag-ong Kalibotang Kahikayan” sa Mayo 17, 1992, ang kolumnista sa New York Times, nga si Anthony Lewis misulat: “Nagatan-aw sa mga hulagway sa telebisyon sa mga bala nga nangahulog sa [Sarajevo, Bosnia ug Herzegovina,] ug sa mga sibilyang nagkaguliyang sa kahadlok, ako namalandong nga ang sibilisasyon wala mouswag sukad nga nangahulog ang mga bomba sa Nazi sa Rotterdam. Unsang klaseha kana nga bag-ong kalibotang kahikayan.”
Bisan pa niana, gawas pa sa pagkawala sa gubat, duna pay ubang mga problema nga kinahanglang masulbad aron mamugna ang usa ka makapatagbaw nga bag-ong kalibotan. Palandonga ang malamayong polusyon nga sa inanay nagahugaw sa atong hangin, yuta, ug kadagatan; ang gamhanang mga sindikato sa krimen ug ilegal nga mga organisasyon sa droga nga nagapildi sa minilyong mga tawo sa ilang mga kabtangan ug panglawas; ang mapatuyangong paglaglag sa tropikal nga kalasangan nga maoy hinungdan sa pagkakankan sa yuta ug sa ulahi mosangpot sa mga baha nga magdaot sa pananom.
Dugang pa, ang nagapaabot gihapon ug tambal mao ang grabeng mga sakit sa lawas, lakip na ang sakit sa kasingkasing, kanser, AIDS, leukemia, ug diyabetes. Ug komosta na man ang mga problema sa kakabos, kawalay-balay, kakulang sa pagkaon ug tubig, malnutrisyon, pagkadili-makabasa, ug ang pagkawala sa ozone layer? Sa pagkatinuod, ang listahan motaas pa. Kining kritikal nga mga problema samag de-oras nga mga bomba nga gipaandar. Kinahanglang kuhaan na kini sa tawo karon ug pabilo sa dili pa kini mobuto diha sa usa ka sunodsunod nga reaksiyon sa mga kalaglagan nga motultol sa iyang pagkahanaw. Siya ba makatukod ug usa ka bag-ong kalibotan sa hustong panahon sa pagbuhat niini?
Sa daghang tuig ang mga organisasyon ug mga komperensiya naningkamot pag-ayo nga kahatagag solusyon ang mga problema sa kalibotan. Bisan pa, dili lamang misamot ang mga problema kondili adunay bag-o ug mas komplikadong mga problema ang nagapanungha. Ang kawalay katakos ba sa tawo sa pagsulbad niini nagkahulogan nga ang pangandoy sa katawhan alang sa usa ka malinawon, may kasegurohang bag-ong kalibotan kawang? Kita masaligong makatubag nga dili! Palihog tagda kon nganong kami nakaingon niini.