Pagpaniid sa Kalibotan
Bag-ong Katekismo sa Katoliko
Ang Batikano nagpahibalo nga tapos sa unom ka tuig nga pagpangandam, kana sa dili madugay moluwat ug usa ka tibuok-kalibotang bag-ong katekismo. Kini mao lang ang ikaduhang higayon sa kasaysayan sa Katolikong Simbahan nga nakagama niana. Ang unang tibuok-kalibotang katekismo napatungha niadtong 1566, sunod sa Konsilyo sa Trento, ug maoy bahin sa mga singkamot sa simbahan aron suklan ang mga epekto sa Repormasyon. Ang Pranses nga mantalaang Le Monde nagkanayon nga ang bag-ong katekismo naghawas sa “pagtugot sa tradisyonalistang pundok sa simbahan, nga nangampanya sukad sa Batikano II alang sa tagsaong katekismo nga magbanaag sa mas karaan, mas tradisyonal nga mga prinsipyo.” Sa paghatag sa iyang opisyal nga pag-uyon sa teksto, si Papa Juan Paulo II miingon nga ang bag-ong katekismo “mohatag ug tinong pasikaranan sa pagpangandam sa nasodnon ug diosesnong mga katekismo.”
Pagtaas sa Kinabuhi Usa ka Panalangin?
Bisan tuod ang medikal nga siyensiya nakadugang sa aberids nga gitas-on sa kinabuhi kapin kon kulang ning ulahing mga tuig, si Dr. Hiroshi Nakajima, direktor heneral sa WHO (World Health Organization), miadmitar nga “ang kahimsog ug kalidad sa kinabuhi sa populasyon sa kalibotan wala gayod moarang-arang.” Sa usa ka interbiyu uban sa mantalaang Pranses nga Le Figaro, si Dr. Nakajima nag-ingon: “Sumala sa among impormasyon, ang gidaghanon niadtong may sakit o baldado, ilabina taliwala sa mga edaran, lagmit ngani nga midaghan.” Sa tibuok kalibotan, ang aberids nga gitas-on sa kinabuhi karon maoy 65 ka tuig. Sa industriyalisadong mga nasod kana maoy 76 ka tuig, samtang sa nagakaugmad nga mga nasod nag-aberids kana ug 62 ka tuig, ug kana 50 ka tuig lamang sa labing iwit nga mga rehiyon sa yuta. Sa sunod lima ka tuig, ang WHO naglaom sa pagpataas sa aberids nga gitas-on sa kinabuhi ug upat ka bulan. Apan si Dr. Nakajima nagkanayon: “Dayag nga ang pagtaas sa kinabuhi wala gayod magpasabot sa kinabuhi nga walay pagkabalda o sakit nga walay kaayohan.”
Aron Ipreserbar ang Colosseum
“Samtang nagbarog ang Colosseum, ang Roma mao usab,” matud sa karaang panultihon nga Latin. Ugaling, ang pagtuhop sa ulan, pag-ut-ot sa polusyon sa atmospera, ug tay-og nga gipahinabo sa trapiko sa siyudad nagpameligro niining iladong monumento. Nagakahulog ang mga tinipik gikan niana kada adlaw, ug ang daghang mga dapit kinahanglang palig-onon. Aron mapreserbar ang ampiteatro gikan sa dugang pagkalumpag, may kasabotan tali sa Italian Ministry of Cultural Heritage ug sa usa ka bangko nga Romanhon. Ang unang hugna sa proyekto naglakip sa pag-waterproof ug pagpasig-uli sa mga arko ug pagtukod pag-usab sa salog nga kahoy sa arena, diin kaniadto ang mga tawo nga gisabong nag-away. Nga nagtumong sa giplanong gastohon nga 40 ka bilyong lira ($32 milyon, T.B.), ang mantalaang La Repubblica nagtawag sa kasabotan ingong “ang kinadak-ang paghiusa tali sa publiko ug pribadong mga sektor nga masukad gihimo sa Italya aron mapreserbar ang usa ka buhat sa arte.”
‘Walay Pari—Walay Simbahan’
Ang Katolikong klerigo sa Pransiya nag-atubang sa usa ka seryosong suliran—katigulangon. Tungod kay gamay ra ang bag-ong mga pari nga mopuli sa mga bakante nga biyaan sa tigulang nga klerigo tungod sa kamatayon o pagretiro, ang gidaghanon sa mga pari sa Pransiya padayon nga mikunhod. Ang mantalaang Ouest-France nagtaho nga sa Brittany, usa ka karaang balwarte sa Katoliko sa kasadpan sa Pransiya, ang gidaghanon sa mga pari mius-os ngadto sa 2,207 na lang. Usa ka gatos ug kawaloan lamang ka pari ang wala pay 50 ka tuig ang edad, 900 kanila ang tali sa 50 ug 70 ka tuig ang pangedaron, ug sobra sa katunga ang kapin ug 70 ka tuig. Sa pagtagna nga ang dagan magkahulogan ug suliran alang sa simbahan, ang arsobispo sa Rennes, si Jacques Jullien, miagulo: “Ang kakulang sa mga pari maoy among pangunang suliran. . . . Kon walay pari walay simbahan.”
Ang Implasyon Nagkutkot sa Moralidad
Unsay epekto sa taas nga porsiento sa implasyon sa dugayng panahon diha sa mga tawo? Sa pagtubag niining isyuha pinaagi sa magasing Veja, ang ekonomistang si Eduardo Giannetti da Fonseca sa Unibersidad sa São Paulo miingon: “Ang implasyon nagaapektar sa moral nga mga sukdanan sa sosyedad. Ang usa ka nasod diin ang mga tawo wala mahibalo kon pilay bili sa salapi nga anaa sa ilang bulsa sa sunod bulan mosangpot sa pagkompromiso sa labing paninugdang lagda sa maayong pamatasan mahitungod sa tawhanong relasyon. Ang pagsalig, kamatuoran, kauntop, kamatinud-anon, ug integridad napahuyang tungod sa kawalay kalig-on sa ekonomiya.” Sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon batok sa hataas nga bili sa pagkinabuhi, ang kagamhanan ug ang ordinaryong tawo mahimong mobati nga walay sapayan ang pamaaging gamiton kon ang gitinguhang resulta makab-ot. Matud ni Fonseca: “Ang implasyon nagatudlo sa katawhan ug oportunismo, sa dihadiha nga pagkagusto sa butang, ug kadunotan.”
Ang Dagway sa Steroid
Ang paggamit sa anaboliko nga mga steroid sa mga atleta nga naglaom sa pagpauswag sa ilang atletikong kalamposan dugay nang nasayran. Hinuon, niining ulahing katuigan ang pag-abuso sa steroid mikaylap taliwala sa mga dili atleta alang sa kosmetikong mga katuyoan. Usa ka pagtuon nga gitaho sa World Health Organization nakadiskobre nga taliwala sa mga senyor sa hayskul sa Tinipong Bansa, 6.6 porsiento sa tanang lalaki migamit ug steroid. Niining grupoha 26 porsiento mipahayag nga ang ilang pangunang katarongan sa pagtomar ug mga steroid mao ang pagpaayo sa ilang personal nga panagway. Ang dili maayong mga reaksiyon sa anabolikong mga steroid naglakip sa kolesterol, edema, dakong purohan nga magkasakit sa kasingkasing, mihubag nga prostate nga glandula, tumor sa atay, panguyos sa itlog, ug kawalay-katakos sa sekso. Ang mga steroid gituohan usab nga makatukmod sa agresibo, mabugnoong batasan.
Mga Tinamdan Mahitungod sa AIDS
“Daghang mga taga Habagatang Aprika ang napakyas sa pagkasabot sa kahinungdanon sa [AIDS] o dili motuo nga ang sakit naglungtad,” taho sa Saturday Star sa Johannesburg, Habagatang Aprika. “Ang kusganong panagsambog sa rasismo, kakabos ug kawalay-alamag nagpadali sa pagkaylap sa dili matambalang sakit.” Ang pila mibati nga ang ideya sa AIDS maoy plano sa Kasadpan aron paluyahon ang Aprika o nga ang sakit maoy pila ka imbensiyon sa puting tawo aron pugngan ang pagpanganak sa itom nga Aprikano. Ang laing hinungdan nga nakaapektar sa tinamdan sa mga tawo nganha sa AIDS mao ang kapintasan nga nahimong bahin sa adlaw-adlawng kinabuhi alang sa daghan. Ang usa ka lalaking taga-Habagatang Aprika sa usa ka hinampak nga dapit misumbong ngadto sa usa ka grupo sa mga magtatambag mahitungod sa AIDS: “Giingnan ninyo ako nga ako magkasakit ug AIDS sa 10 ka tuig. Apan 25 ka tawo ang namatay dinhi . . . sa miaging hinapos sa semana [sa politikanhong away]. Ang AIDS ba mas makapadaotan sa kinabuhi kay sa nianang naglungtad na?” Gawas lamang kon ang mga panglantaw mabag-o, gibanabana nga ang sakit mokaylap pa sa Habagatang Aprika sa sunod 10 hangtod 15 ka tuig.
Kusog sa Bulan
Nga ang bulan nagpahinabo ug pagtaob ug paghunas sa dagat sa yuta dugay nang nahibaloan. Ugaling, ang magasing Pranses nga Terre Sauvage nagtaho nga ang mga siyentipiko gikan sa CNRS (French National Center of Scientific Research) karon nagpamatuod nga ang bulan may susamang epekto diha sa mga nawong sa yuta. Pinaagi sa usa ka probe diha sa usa ka lanaw sa parat nga tubig sulod sa selyadong langob nga 1,000 ka metros sa ilalom sa nawong sa yuta, ang mga tigdukiduki nakamatikod sa pagtaas ug pag-ubos sa tubig sa langob matag 12 ka oras. Kining kalihokan, nga gimugna sa gamayng pagburot ug paghiyos sa mga bungbong sa langob, motakdo sa pagtuyok sa bulan libot sa yuta ug nagpamatuod nga ang bulan sa tinuod maoy tinubdan sa gitawag sa Terre Sauvage nga ang “katingalahang pagginhawa sa ilalom sa yuta.”
Ang Hinungdan sa Gidagat
Ang kadaghanang tawo gidagat sa pila ka higayon sa ilang kinabuhi. Minilyon ang nakasugamak niana samtang sila nagbiyahe. Ang mga siyentipiko sa karon nagtuo nga ilang nasabtan kon unsay hinungdan sa naandang pagkaluod. Ang suliran nakit-an nga anaa sa utok, diin ang impormasyon nga ihatod sa mata dili motumbas sa impormasyon nga namatikdan sa kahiladmang dalunggan. Pananglitan, ang kahiladmang dalunggan makamatikod sa paglihok sa lawas nga sakay sa gituya-tuya nga barko samtang ang mata nagatan-aw sa walay lihok nga talan-awon samtang ang lawas nagalihok kauban sa barko. Ang nagkasumpaki nga mga mensahe nga nadawat sa utok magpagula ug langkit-sa-kabug-at nga mga hormone ug sa nagkusog nga katulinon sa elektrikal nga pitik diha sa mga muskolo sa tiyan, ug sa dili madugay kini mosangpot sa kaluod ug pagsuka. Ang mga paagi aron malikayan nga dagaton naglakip sa pagkaon ug diyutay, starchy, menos-ug-tambok nga pagkaon una pa magbiyahe; pagtan-aw sa mga kurbada sa kalsada samtang sakay sa kotse o sa kapunawpunawan samtang diha sa barko aron nga ang mata makakita sa namatikdan sa kahiladmang dalunggan; limitahan ang paglihok sa ulo ug lawas; ug huptang puliki ang hunahuna sa ubang mga butang.
Ang mga Edaran Nawad-ag mga Trabaho
“Kon ikaw kapin na ug 40, ayaw paghunahunag balhin ug trabaho,” matud sa The Star, usa ka mantalaan sa Johannesburg, Habagatang Aprika. Daghang trabahante sa Habagatang Aprika ang gipaundang sa trabaho ingong resulta sa pagkaunlod sa ekonomiya. Ang unang mawad-an sa ilang trabaho sa subsob maoy edarang mga tawo nga duol nang moretiro. Sumala sa estadistika gikan sa Departamento sa Panarbaho, 37,500 ka tawo nga nagpanuigon ug kapin sa 50 ka tuig ang nawad-an sa ilang mga trabaho kada bulan sa Habagatang Aprika. “Ang kahimtang sa Habagatang Aprika dili lahi gikan sa dagan sa mga nasod tabok sa dagat diin ang mga lalaki ug mga babaye nga nagpangedaron ug 55 tulin nga nahimong matang nga nameligro diha sa trabahoan,” ingon sa The Star. “Ang Organisasyon Alang sa Ekonomikanhong Kooperasyon ug Kaugmaran nag-ingon nga ang pormal nga panarbaho alang sa mga lalaki ug mga babaye nga nag-edad ug 55 ug mas tigulang pa dili na popular. . . . Ang wala maapil maoy gulang mga lalaki sa Hapon, nga 60 porsiento kanila ang nagtrabaho.”
Ang Tinguha sa Popularidad Mibalitok
Ang mga tinguha ning bag-o pa sa mga politiko sa T.B. aron makabaton ug pag-uyon pinaagig paglambiggit ug relihiyosong mga kahulogan sa ilang mga kampanya sa subsob may kaatbang nga epekto. Sa usa ka higayon, usa ka mamiminaw nagsulat sa Daily News sa New York: “Si Jesse Jackson nanginahanglang mosusi sa iyang Bibliya. Sa iyang diskurso sa kombensiyon sa Demokratiko niadtong Hulyo 15, siya mihisgot kang Maria ug Jose ingong walay balay nga magtiayon ug kang Maria ingong walay banang inahan. Si Maria ug si Jose dili kay ‘walay balay nga magtiayon.’ Sila nagbiyahe ngadto sa Bethlehem aron pagtuman sa balaod, sila mikagiw ngadto sa Ehipto aron malikayan ang paglutos ni Herodes, apan sila nagpuyo sa Nazareth. Ug si Maria dili kay ‘walay banang inahan.’ Sa Mateo, Kapitulo 1, mga bersikulo 18-23, ug sa Lucas, Kap. 1, mga bersikulo 26-35, si Jose gitawag nga bana ni Maria ug si Maria ingong asawa ni Jose. Busa samtang ang ‘pagkawalay balay’ ug ‘pagkawalay kapikas’ maoy popular ug epektibong mga paghubit, sila dili, niining kasoha, mapadapat. Jesse, magmatinud-anon ka.”