Mga Batan-on Nangutana . . .
Daotan ba ang Paghanduraw?
Ang ulahi nimong nahinumdoman mao ang tingog sa imong magtutudlo nga nagyawyaw mahitungod sa mga kuwenta sa alhebra, apan wala ka na sa lawak-klasehanan; ang imong hunahuna naglatagaw ngadto sa baybayon nga giduaw sa imong pamilya sa miaging ting-init. Mabati nimo ang mainit nga balas ug ang kainit sa adlaw. Madungog nimo ang dinaguok sa mga balod nga napusgay sa lapyahan, ang tingog sa kabataan nga nagduladula, ang tingog . . . sa nag-agik-ik nga mga klasmet? Oo, ang imong makalingaw nga paghanduraw nahanaw ug puli niana nagbarog ang nasuko nga magtutudlo, nga nanighawak, nagpatubag kanimo sa pangutana nga wala nimo madunggi.
PAGHANDURAW—kasagaran kaayo kini taliwala sa tanang matang sa katawhan, bata ug tigulang, nga ang usa ka bantog nga tigdukiduki nagtawag niana nga “usa sa pangunang mga kinaiya sa tawhanong kinabuhi.” Ang pipila nagtuo nga hangtod sa ikatulong bahin sa panahon nga kita nagmata gigugol sa paghanduraw sa usa ka dagway o sa lain. Ang mga siyentipiko wala gayod sa tukma makatino kon sa unsang paagi ug nganong kining daklit nga hunahuna maporma, ni sila nagkauyon sa tibuok kalibotan kon unsa ang paghanduraw. Ang usa ka diksiyonaryo naghubit sa paghanduraw ingong “usa ka makalingawng panan-awon . . . mugna sa handurawan.” Apan, daghang tigdukiduki masangkarong naghubit niana nga naglakip sa bisan unsang matang sa paghanduraw o dili-kinabubut-ong hunahuna—makalingaw man o dili. Niining artikuloha, gamiton nato ang pulong sa labing halapad nga diwa niini, nga naglakip dili lamang sa dili-kinabubut-ong paglatagaw sa paghanduraw apan usab kadtong gituyo paghimo.
Nan, dili ang tanang paghanduraw, talagsaon, buloknong paglatagaw sa handurawan. Daghan maoy yanong makalingaw nga panaw ngadto sa kagahapon sa usa ka tawo. Sa usa ka artikulo sa magasing Parents, si Dr. James Comer naghisgot sa iyang kaugalingong kasinatian sa paghanduraw—sama sa dihang magdrayb siya sa pagpauli human sa mahagong adlaw sa opisina, siya tingali maghanduraw sa iyang nakapadaog nga itsa sa dula nga basketbol sa dihang tin-edyer pa. “Dili hinungdanong butang, tingali, apan kini nakatabang gihapon kanako nga mamaayo ang akong pamati,” ingon niya. Apan ang uban naggamit sa paghanduraw aron sa pagplano sa ilang umaabot. “Ako nagsigeg handuraw nga mahimong iladong musikero sa tibuok kalibotan,” nahinumdom ang usa ka tawo nga, sa pagkatinuod, nahimong popular nga musikero ug tigkomposo sa jazz.
Hinuon, kadaghanang paghanduraw, daw natingob sa ordinaryo matag-adlaw nga mga panghitabo—sa eskuylahan, sa sosyal nga mga panagtigom, sa homwork. Usahay ang mga tawo tinuyong maghanduraw sa maong hunahuna aron sa pagwagtang sa kalaay sa dili makapainteres nga lektyur sa eskuylahan o sa kapuol sa usa ka buluhaton sa balay. Ang ubang mga paghanduraw moabot nga wala damha. Usa ka pulong, usa ka tingog, o usa ka talan-awon kalit nga makapahinumdom nila sa usa ka bag-ong atimanonong butang, usa ka kanhing kalipay, o usa ka buhatonon sa umaabot, ug ang ilang mga hunahuna magsugod sa paglatagaw. Ang Bibliya nag-ingon: “Kay ang damgo moabot tungod sa kadagaya sa buluhaton.” (Ecclesiastes 5:3) Sa pagkatinuod, ang usa ka tawo nga okupado kaayo sa personal nga mga butang ug sa mga ambisyon sa ngadtongadto mahimong malinga sa materyalistikanhong mga paghanduraw.
Bisan pa niana, makapahimuot man ang paghanduraw, sila usab makabahin sa imong pagtagad sa panahon sa Kristohanong mga tigom, sa eskuylahan, o diha sa trabahoan. Ang pipila ka paghanduraw tingali dili pa gani angay—o makadaot. Busa ang paghanduraw ba usa ka batasan nga imong hunongon?
Makadaot sa Kahimsog sa Imong Hunahuna?
Sa karaang kapanahonan, ang paghanduraw gisaway sa mga tig-atiman sa kahimsog sa hunahuna, mga doktor, ug mga magtutudlo. Usa ka batan-ong lalaki gisultihan sa usa ka sikoterapista: “Kinahanglang tabangan ka namo nga mohunong sa paghanduraw.” Sumala sa tigdukiduki nga si Dr. Eric Klinger, ang maong tambag sa katibuk-an gipasukad sa mga teoriya sa gitawag amahan sa pag-analisar sa pangutok, si Sigmund Freud, nga naglantaw sa paghanduraw ingong binata ug neurotiko. Usa ka libro sa sikolohiya miangkon: “Ang paghanduraw sagad maoy sangpotanan sa kapakyasan o kakulang sa interes sa presenteng kalikopan sa usa ka tawo, ug sa pagkatinuod maoy pagpalayo sa kamatuoran.” Ang kaliwatan sa mga magtutudlo ug tig-atiman sa kahimsog sa hunahuna gitudloan nga ang tanang paghanduraw kinahanglang pukgoon. Gihimo ang mga pangangkon nga ang sobrang paghanduraw mahimong moresulta sa schizophrenia.
Hinuon, ang mga teoriya ni Freud miuyon sa mga kamatuoran sa masangkarong panukiduki. Sa iyang librong Daydreaming, si Dr. Eric Klinger misulat nga lakip sa ubang mga butang, ang mga tigsusi nag-angkon nga:
Ang paghanduraw maoy komon ug normal nga kalihokan.
Sa aberids, ang mga tawo nga kanunayng naghanduraw sama ra ka maayo ang kahimtang sa panghunahuna kay niadtong wala maghanduraw.
Ang paghanduraw dili motultol ngadto sa daw gilamat.
Ang paghanduraw dili motultol sa schizophrenia. Ang adunay schizophrenia dili labawng mahiligon sa paghanduraw kay kang bisan kinsa.
Mabungahong Paggamit sa Imong Handurawan
Nan, dili ikahibulong nga ang Bibliya wala gayod magsaway sa maayong paggamit sa handurawan sa usa ka tawo. Sa pagkatinuod, ang katakos sa atong mga hunahuna sa pag-aninaw ug paghanduraw may pamatuod nga kita, sa mga pulong sa salmista, maoy “kahibulongang pagkalalang.” (Salmo 139:14) Kon gamitong mabungahon, kining maong katakos mahimong bililhong tabang. Ang mga Kristohanon giingnan nga “motutok sa [ilang] mga mata, dili sa mga butang makita, apan sa mga butang nga dili makita.” (2 Corinto 4:18) Kini mahimong maglakip sa pagsulay sa paghanduraw sa matarong bag-ong kalibotan sa Diyos. Ang pagbatbat sa Bibliya niining umaabot nga globonhong Paraiso mopukaw sa atong handurawan niining bahina!—Isaias 35:5-7; 65:21-25; Pinadayag 21:3, 4.
Ang imong handurawan mahimong mapuslanon usab kon ikaw adunay malisod nga buluhaton. Pananglitan, ang mga batan-on taliwala sa mga Saksi ni Jehova sagad maasayn sa paghatag ug mga pakigpulong diha sa Tunghaan sa Teokratikanhong Ministeryo. Gawas sa pagbansay niini diha sa kusog nga tingog, sulayi pagsanasana ang imong pakigpulong diha sa imong hunahuna. Handurawa ang mamiminaw nga misanong sa imong impormasyon ug pakigpulong. Kini makatabang kanimo sa paghimog gikinahanglang pagpasibo sa imong pagpahayag ug maghatag kanimo ug dugang pagsalig.
Ikaw usab makasanasana sa hunahuna sa pagdumala sa malisod nga mga kahimtang. Tingali ikaw nakaamgo nga ang usa ka isigka-Kristohanon adunay kasuko kanimo, ug buot nimong hisgotan ang suliran. (Mateo 5:23, 24) Inay kay duolon nimo ang igsoon nga walay pagpangandam, imong mahanduraw ang esena diha sa imong hunahuna, nga magabansay sa lainlaing paagi sa pagdumala sa suliran. Kini kaharmoniya sa prinsipyo sa Bibliya: “Ang kasingkasing sa matarong nagpamalandong sa angay ipanubag.”—Proverbio 15:28.
Aduna bay nakapasilo o nakapasuko kanimo? Matikdi ang tambag nga gihatag sa Salmo 4:4: “Pagkasuko, apan ayaw pagpakasala. Tipigi ang imong igsusulti diha sa imong kasingkasing, diha sa imong higdaanan, ug maghilom ka.” Kini wala magpasabot ug walay kataposang paghanduraw sa makapasakit nga mga esena diha sa imong hunahuna, ni nagkahulogan kini sa paghanduraw kon unsaon sa pagtubag nga mahait. Hinumdomi, si Jesus nagpasidaan nga ang “tanan nga padayong nasuko sa iyang igsoon pagahukman,” maingon man ang “bisan kinsang mosulti ug pulong nga mayubiton sa iyang igsoon.” (Mateo 5:22) Apan ang pagsanasana sa hunahuna sa imong mga kapilian—nga maglakip sa yanong pagpasaylo sa nakasala—motabang kanimo sa pagsulbad sa mga butang uban kaniya diha sa malinawon, makataronganong paagi.
Ang paghanduraw mahimo usab nga magdula ug makataronganong papel diha sa pagsulbad sa mga suliran. Nag-ingon si Dr. Klinger: “Ang paghanduraw sa ilang kaugalingon maoy usa ka paagi sa pagdiskobre sa mamugnaong mga solusyon sa mga suliran. Ang mga tawo nga naghanduraw usahay makakaplag ug kasulbaran nga dili nila mahunahunaan kon ilang tuyoon sa pagsulbad ang mga suliran.”
Ngani adunay pamatuod nga ang paghanduraw makatabang kanimo sa pagpauswag sa paagi sa imong pagbuhat sa imong mga buluhaton. Pananglitan, ang usa ka tigtudlog ski, nagsulti sa mga nagtuon ug ski sa paghulagway diha sa hunahuna sa nagakaduol nga skihanan, nga naghanduraw sa ilang kaugalingon nga nagamaniobra sa matag kurba ug hanayhay sa dalan. Ang mga tigdukiduki nagtuo nga ang pagbuhat niana sa pagkatinuod magpalihok sa bahin sa utok nga nagakontrolar sa mga muskulo, nga nagpalihok sa utok. Siyempre, walay kapuli sa tinuod nga pagbansay, apan ang pagsanasana sa hunahuna makatabang kanimo sa pagpauswag sa imong katakos sa pagtugtog ug instrumento sa musika o sa pagmakinilya. “Sa mubo,” nag-ingon si Dr. James Comer, “ang paghanduraw dili maoy pag-usik sa panahon apan usa ka kinahanglanong kahupayan nga motabang kanato nga molihok nga mas maayo pa.”
Ang mga Kapeligrohan
Bisan pa niana, “adunay tinudlong panahon alang sa tanang mga butang.” (Ecclesiastes 3:1) Samtang maayo ang paghanduraw sa dihang ikaw nagapahulay sa imong lawak, dunay mga panahon nga ang pagbuhat niana dili tukma o peligroso pa gani. Ikaw ba nagamaneho ug kotse? Nan nagkinahanglang mas alisto ka ug mabinantayon sa kapeligrohan. Unsa na man kon ikaw nagkuha ug pasulit o namati sa usa ka pakigpulong sa Bibliya? Nan kinahanglan kang magbaton ug “lunsay nga salabotan.”—2 Pedro 3:1.
Ang Bibliya nagpasidaan usab kanato batok sa wala kinahanglanang paghanduraw sa negatibong hunahuna. Kinaiyanhon lamang nga adunay diyutayng kabalaka sa dihang mag-atubang ug hinungdanong pasulit o usa ka interbiyu sa trabaho, apan diyutay ra ang imong malampos sa paghanduraw ug makahahadlok nga talan-awon sa kapildihan ug pagkasinalikway. (Itandi ang Ecclesiastes 11:4.) “Ang kabalaka nga anaa sa kasingkasing sa usa ka tawo maoy makapatikuko kaniya,” nagpasidaan ang Proverbio 12:25. Si Jesu-Kristo mitambag sa iyang mga mamiminaw: “Ayaw na kamo kabalaka bahin sa ugma, kay ang ugma may kabalaka sa iyang kaugalingon. Igo na alang sa matag adlaw ang iyang kaugalingong kadaotan.”—Mateo 6:34.
Makaiikag, ang hingapin o dili-tukma nga paghanduraw makapatungha ug uban pang kapeligrohan. Pananglitan, ang pipila ka batan-on naghambin ug seksuwal nga paghanduraw. Ang uban nakakaplag nga ang paghanduraw nagabalda sa ilang pagtingob sa ilang hunahuna. Ang among sunod nga artikulo nining maong serye mohatag ug pipila ka sugyot sa pagtabang kanimo sa pagdumala sa maong mga suliran.
[Mga hulagway sa panid 24]
Ang pagsanasana sa hunahuna makapauswag sa aktuwal nga pagbuhat sa usa ka tawo