Pagsabot sa mga Timaan sa Kapit-os sa Imong Anak

“Ang bationg kapit-os may mga hinungdan gayod: Kini sa kasagaran maoy mga reaksiyon sa partikular nga mga hitabo o mga sirkumstansiya.”​—Dr. Lilian G. Katz.

ANG pagpalupad ug ayroplano diha sa mangitngit, gabonong kagabhion, unsaon sa pagkakita sa piloto kon asa siya padulong? Gikan sa paglupad ngadto sa pagtugpa, siya nagasalig sa mga timaan. Kapin sa usa ka gatos ka instrumento ang anaa sa mga panel diha sa kabina sa piloto sa usa ka dakong ayroplano, ang matag usa nagapasag hinungdanong impormasyon ug nagpaalerto sa piloto sa posibleng mga suliran.

Ang pagdako diha sa atong puno sa kapit-os nga kalibotan samag nagalupad diha sa bagyo. Sa unsang paagi maugmad sa mga ginikanan ang usa ka mahapsay nga paglupad gikan sa pagkabata ngadto sa pagkahamtong? Sanglit dili man isulti sa kadaghanang kabataan ang ilang mga kapit-os, kinahanglang magtuon ang mga ginikanan sa pagsabot sa mga timaan.

Ang Lawas “Mosulti”

Ang kapit-os sa usa ka bata sagad ginapakita pinaagi sa lawas. Ang psychosomatic reactions o sakit nga gipahinabo tungod sa emosyonal nga kalisod, lakip ang mga sakit sa tiyan, labad sa ulo, kakapoy, dili-makatulog, ug mga suliran sa pagkalibang, tingalig maoy mga timaan nga adunay problema.a

Ang pagkabungol ni Sharon maoy resulta sa usa ka yugto sa grabeng kamingaw. Sa dihang mitungha si Amy, ang kahapdos sa iyang tiyan maoy tungod sa kahadlok nga mahibulag sa iyang inahan. Ang gahi nga pagkalibang ni John maoy resulta sa tensiyon sa pagkakita sa grabe nga pag-awayay sa iyang mga ginikanan.

Ang pag-abuso sa sekso nakahatag ug pisikal nga kadaot sa diyes-anyos nga si Ashley. “Nahinumdom ako nga nakapaltag usa ka semana sa tunghaan [human nga ako gilugos] tungod kay ako nasakit,” siya nahinumdom. Ang librong When Your Child Has Been Molested nag-ingon: “Ang kabug-at nga bation tungod kay gipahimuslan sa sekso mohatag ug kapit-os sa bata nga sa ingon siya magmaluyahon.” Lakip sa posibleng mga timaan sa panglawas tungod sa mapait nga kasinatian mao ang mga bun-og, kasakit dihang malibang, balikbalik nga mga sakit sa tiyan, labad sa ulo, ug panakit sa bukog o kaunoran nga walay dayag nga hinungdan.

Kon ang sakit daw psychosomatic, angay gayod tagdon sa mga ginikanan ang timaan. “Bisan kon ang bata nagpakaaron-ingnon lang o wala,” miingon si Dr. Alice S. Honig. “Ang importante mao ang hinungdan sa problema.”

Ang mga Lihok Mas Klarong mga Timaan kay sa mga Pulong

Ang kalit nga kausaban sa batasan kasagaran maoy pagpangayo ug tabang. Ang librong Giving Sorrow Words nag-ingon: “Kon ang utokan nga estudyante mosugod sa pagkakuhag dili pasado nga grado, kana nagkinahanglan ug pagtagad, ug tinuod usab kana kon ang bata sa miagi sipat ug unya mokalit ug pagkabuotan.”

Ang kalit nga pagpamakak sa siyete-anyos nga si Timmy nagsugod sa dihang ang iyang inahan sa bug-os nalinga sa iyang trabaho. Ang kalit nga pagbinilyako sa sayis-anyos nga si Adam maoy tungod sa mga pagbati nga walay-ikaarang diha sa eskuylahan. Ang pagbalik sa pagpangihi sa banig sa siyete-anyos nga si Carl nagapakita sa iyang gipangandoyng atensiyon sa ginikanan, nga karon daw nabali na ngadto sa iyang manghod nga babaye.

Ang batasan nga nagadaot-sa-kaugalingon maoy ilabina nga makatugaw. Ang kanunayng pagkaaksidente sa 12-anyos nga si Sara dili ikapasangil tungod sa pagkadanghag lamang. Sukad nga nagbulag ang iyang mga ginikanan, ang pagsamad sa iyang kaugalingon maoy paagi nga wala niya tuyoang buhaton sa pagsulay sa pagdanig balik sa nawalang pagmahal sa iyang amahan. Kon kaha usa ka tinuyo nga gamay nga pagsamad sa kaugalingon lamang o ingon ka grabe sa pagsulay sa paghikog, ang kasuko nga iliso sa kaugalingon pinaagi sa nagadaot-sa-kaugalingong pamatasan maoy usa ka timaan sa grabeng kapit-os.

Nagasulti nga Kinasingkasing

“Kay gikan sa kadagaya sa kasingkasing magasulti ang baba,” miingon si Jesu-Kristo. (Mateo 12:34) Ang kasingkasing nga minandoan sa negatibong mga pagbati sagad ipadayag sa isulti sa bata.

“Ang mga bata nga mopauli sa balay nga moingong ‘Walay nakagusto kanako’ sa pagkatinuod nagasulti kanimo nga sila walay gusto sa ilang kaugalingon,” miingon si Dr. Loraine Stern. Sama usab ang ikaingon bahin sa pagpanghambog. Bisan ug daw nagapahayag sa kaatbang ubos nga pagtamod-sa-kaugalingon, ang pagpanghambog bahin sa tinuod o hinanduraw nga nakab-ot nga mga kalamposan tingali maoy usa ka paningkamot sa pagbuntog sa dulot nga mga pagbati nga walay-ikasarang.

Tinuod, ang tanang mga bata magkasakit, usahay magsinipat, ug makasinatig panalagsang pagkalugda sa kaugalingon. Apan kon ang maong mga problema mahimong usa ka sumbanan ug walay dihadihang hinungdan ang makita, angayng timbangtimbangon sa mga ginikanan ang kahulogan sa mga timaan.

Human masusi ang mga sumbanan sa batasan sa pagkabata sa unom ka tin-edyer nga maoy nagmaestro sa grabeng mapintas nga pag-atake, si Mary Susan Miller miingon: “Anaa ang tanang mga timaan. Gipadayag sa maong mga batang lalaki ang mga timaan diha sa ilang mga sumbanan sa kinabuhi sa daghang katuigan, apan walay usa ang mihatag ug pagtagad. Ang mga hamtong nakakita, apan wala nila kana panumbalinga.”

Karon sukad masukad, ang mga ginikanan kinahanglang alerto sa pag-ila sa mga timaan sa kapit-os sa pagkabata ug lihok alang niana.

[Footnote]

[Kahon sa panid 8]

Kapit-os Diha sa Tagoangkan?

Bisan ang bata sa tiyan makamatikod sa kapit-os, kahadlok, ug kabalaka nga ipakita sa iyang inahan pinaagi sa kemikal nga mga kausaban diha sa sapasapa sa dugo. “Ang nagtubo nga bata sa tiyan mobati sa matag gagmayng tensiyon nga bation sa babayeng mabdos,” misulat si Linda Bird Francke diha sa Growing Up Divorced. “Bisag ang mga sistema sa nerbiyos sa bata sa tiyan ug sa babayeng mabdos dili direkta nga konektado, dunay usa ka relasyon tali sa duha nga dili mabugto.” Kini ang hinungdan kon ngano nga, sumala sa magasing Time, gibanabanang 30 porsiento sa mga batang 18 ka bulan ang edad ug paubos ang nagaantos sa nalangkit sa tensiyon nga mga kalisod gikan sa epekto sa emosyon ngadto sa mga atake sa kabalaka. “Ang mga bata nga matawo sa dili-malipayon, nagmagul-anong mga inahan kasagaran dili-malipayon ug nagmagul-anon sa ilang kaugalingon,” mihinapos si Francke.

[Kahon sa panid 9]

Kon ang Bata Mosulay sa Paghikog

“Unsay mahitabo kon ako matulog sa usa ka gatos ka tuig?” Gipangutana ni Lettie ang iyang amahan. Usa ka binata nga pangutana, hunahuna pa niya. Apan si Lettie wala magtiaw. Daghang adlaw sa ulahi siya naospital tungod sa pagtulon sa tanang sulod sa garapa nga puno sa mga pildoras sa pangkatulog.

Unsay imong buhaton kon ang imong bata naghunahuna o aktuwal nga mosulay sa paghikog? “Pangita dayon ug propesyonal nga tabang,” miagda ang librong Depression​—What Families Should Know. “Ang pagtambal sa posibleng mga paghikog dili trabaho sa mga tumutuon, bisan kadtong nakasinatig maayo sa pag-atiman sa tawong nagmasulob-on. Ikaw tingali naghunahuna nga nadani mo na ang membro sa imong pamilya sa dili paghikog sa dihang ang gihimo lamang niya mao ang pagpakahilom ug giluom ang tanang mga pagbati sa sulod hangtod nga kini mobuto nga may makahahadlok nga mga resulta.”

Uban sa hustong pagtambal, adunay paglaom sa usa ka bata nga mosulay sa paghikog. “Ang kadaghanang tawo nga buot maghikog sa pagkatinuod dili buot magpakamatay,” matud pa sa gikutlo-sa-itaas nga libro. “Buot lamang nila nga mohunong ang pagpasakit. Ang ilang pagsulay maoy pagpangayo ug tabang.” Diha sa Kristohanong kongregasyon, ang mga ginikanan nga dili makamaong modumala sa mga kiling sa paghikog makadawat ug mahigugmaong pagpaluyo ug maayong tambag sa Kasulatan gikan sa mga ansiano.