Ang Kaisog sa Pagbutang sa Diyos nga Una

MAKAHAHADLOK ang tingog sa pagbagting sa among telepono sa alas tres sa buntag. Kadto mao ang kasosyo ni Papa sa negosyo nga mao pay pagtambong sa miting sa American Legion. Siya natarantar. “Wally,” siya misinggit sa akong papa, “kon dili mo tawgon ang Philadelphia Inquirer karon gayod dayon nga hustong panahon alang sa edisyon niining buntaga ug ingna nga mosaludo ka sa bandera, atakehon sa mga tawong magubtanon ang imong groseriya ug ang imong pamilya karong adlawa, ug ayaw kog basola kon unsa man ugaling ang mahitabo!” Si Papa ug Mama nakaagi nag kapintasan sa mga tawong maguboton sa miagi. Nahigmata na karon, sila misugod sa pag-ampo.

Sa kadlawon pa gipukaw na kaming unom ka bata. Gisultihan ni Papa si Bill nga akong igsoong lalaki sa pagdala sa iyang mga manghod ngadto sa balay sa among apohan. Unya ako ug si Bill sa naandan mitabang sa buluhaton sa balay ug sa tindahan. Giadto ni Papa ang hepe sa kuwartel sa kapolisan sa Minersville ug gisultihan siya bahin sa hulga. Sa wala magdugay usa ka kotse sa Kapolisan sa Estado sa Pennsylvania ang miabot ug miparada atubangan sa among tindahan ug nagpabilin didto sa tibuok adlaw. Kami nagpadayon sa among buluhaton sa tindahan ug giatinder ang mga pumapalit, apan ang among mga mata anaa kanunay sa asiras. Mokubakuba ang among mga dughan kon may grupo sa mga tawo nga mohunong. Apan walay miabot nga tawong maguboton. Tingali mikalma sila sa pagkabuntag​—ug sa pagkakita sa kotse sa kapolisan!

Among Nakaplagan ang Kamatuoran

Apan unsay nakaingon niining bikilonon nga situwasyon? May kalabotan kini sa among relihiyon. Abi god nimo, balik sa 1931, sa siyete-anyos pa ako, si Lolo ug Lola miipon ug puyo kanamo sa makadiyot. Sila mga Estudyante sa Bibliya, ingon sa pagtawag sa mga Saksi ni Jehova kaniadto.

Wala sangyawi ni Lolo si Papa, apan sa dihang mogawas si Lolo ug Lola, si Papa mosulod sa ilang lawak ug mangusyoso bahin sa ilang mga literatura. Maikagon kaayo niya kanang gibasa! Madungog ko pa ang iyang malipayong tingog: “Tan-awa ang giingon sa Bibliya!” Ang kamatuoran maoy dako nga kalipay kaniya. Gibasa usab ni Mama ang literatura, ug sa pagka 1932 siya mibulag sa Methodist Church, ug kami nagtuon na sa Bibliya sa balay. Sama ako nila ka malipayon sa pagkadungog mahitungod sa umaabot nga matahom nga Paraisong yuta. Gihimo ko nga akong kaugalingon ang kamatuoran gikan pa sa sinugdan.

Sa hinapos ang 1932, nangutana si Mama kon andam na ba ako alang sa pultahan-ug-pultahang pagsangyaw nga buluhaton. Niadtong panahona, bata ug tigulang, kami mag-inusara sa pag-adto sa mga pultahan. Ug kami may kard nga gigamit sa pagpamatuod. Ako moingon lang: “Maayong buntag, ako may hinungdanong mensahe. Mahimo ba nimong basahon kini?” Sa sinugdan kon magpanuko ganig diyutay ang tagbalay, moingon lang ko, “Sige, salamat,” inigkatapos niyag basa.

Wala magdugay, miabot ang pagsupak. Sa tingpamulak sa 1935, nagsangyaw kami sa lungsod sa New Philadelphia. Nahinumdom ako nga nagbarog sa usa ka ang-ang sa pultahan ug nakigsulti sa usa ka tawo sa dihang miabot ang mga polis ug gidakop ako ug ang uban. Ang tagbalay nakurat nga ilang dakpon kining 11-anyos nga batang babaye. Ila kaming gidala ngadto sa duha ka andana nga bomberohan. Sa gawas nanghugop ang naninggit nga mga tawong magubtanon nga duolan sa usa ka libo. Dayag nga gitapos ug sayo sa mga simbahan kay sa naandan ang ilang mga serbisyo niadtong Dominggo sa pagdasig sa tanan sa pakigbahin. Samtang kami gidala diha sa tunga sa panon, gisuntok sa usa ka batang babaye ang akong bukton. Apan luwas kami nga nakasulod, ug gibantayan sa armadong mga guwardiya ang pultahan aron dili mabuksan sa mga tawong magubtanon.

Dihay 44 kanamo nga naghuot diha sa bomberohan, ug kami nanglikod na lang diha sa mga hagdanan. Wala kami mabalaka; malipayon kami nga nakahimamat ug pipila ka mga Saksi gikan sa Kongregasyon sa Shenandoah nga mitabang kanamo sa pagsangyaw sa lungsod. Nakaila ko si Eleanor Walaitis didto, ug kami nahimong maunongong managhigala. Human sa pipila ka oras, gibuhian kami sa mga polis.

Mitungha ang Isyu sa Pagsaludo sa Bandera

Diha sa halandomong kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova sa Washington, D.C. sa 1935, dihay nangutana kang Igsoong Rutherford, ang presidente sa Watch Tower Society niadto, bahin sa kabataang nagtungha kon kinahanglang mosaludo ba sila sa bandera. Siya mitubag nga pagpakita kinig pagkadili-matinumanon ngadto sa Diyos nga ipasidungog ang kaluwasan pinaagi sa pagsaludo sa simbolo sa yuta; siya miingon nga siya dili mobuhat niana. Nakadayeg kaayo kami ni Bill niini. Among gihisgotan kini uban sa among mga ginikanan ug gitan-aw ang Exodo 20:4-6, 1 Juan 5:21, ug Mateo 22:21. Wala gayod kami pugsa ni Mama ug Papa o gipabati kami nga sad-an. Sa dihang miabli ang klase sa Septiyembre, nahibalo kaayo kami kon unsay angay namong buhaton. Apan sa matag panahong motan-aw kanamo ang mga magtutudlo, maulawon namong iisa ang among mga kamot ug ikibotkibot ang among mga ngabil. Ang usa sa akong mga suliran mao nga ako nahadlok nga ang akong kalibotanong mga higala sa eskuylahan dili na makighigala kanako kon ako lig-on nga mobarog.

Apan sa dihang giduaw kami sa pipila ka payunir, gisulti ko kanila ang among gibuhat. Wala ko gayod kalimti ang giingon sa usa ka igsoong babaye: “Lillian, si Jehova dili gusto ug maot.” Unya, sa Oktubre 6, si Igsoong Rutherford mihimog anunsiyo sa radyo nga nag-ulohang “Pagsaludo sa Bandera” sa tibuok Tinipong Bansa. Iyang gipatin-aw nga among gitahod ang bandera apan ang pagsunod ug mga rituwal atubangan sa usa ka larawan o simbolo sa aktuwal maoy pagsimba sa mga diyosdiyos. Ang among relasyon kang Jehova hugot nga nagdili niini.

Sa Oktubre 22, si Bill, nga diyes-anyos pa, mipauli sa balay gikan sa eskuylahan nga malipayon kaayo. “Mihunong na ako sa pagsaludo sa bandera!” siya miingon nga mangayaon. “Ang magtutudlo misulay sa pag-isa sa akong mga kamot, apan gibutang ko kini sa akong bulsa.”

Sa pagkasunod buntag, nga nagkubakuba ang dughan, miadto ako sa akong maestra sa wala pa ang klase aron dili ako mangluya. “Miss Shofstal,” nagkabungabunga ako, “dili na ako mosaludo sa bandera. Ang Bibliya nag-ingon sa Exodo kapitulo 20 nga kita dili mahimong magbaton ug laing mga diyos sa atubangan ni Jehova nga Diyos.” Sa akong kahibulong iya akong gigakos ug miingon nga pagkabuotan ko nga bata. Buweno, sa dihang miabot na ang panahon sa seremonyas sa bandera, wala ako moduyog sa pagsaludo.a Sa wala magdugay ang tanan misugod sa pagtan-aw kanako. Apan gibati ko ang kalipay. Si Jehova ang mihatag kanako ug kaisog sa dili pagsaludo!

Ang mga batang babaye nga suod nako sa eskuylahan nalisang. Usa o duha miduol kanako sa pagpangutana kon ngano, ug misunod ang maayong pakigkabildohay. Apan ang kadaghanan sa mga bata misugod sa paglikay kanako. Inig-abot nako sa eskuylahan kada buntag, ang pipila ka batang lalaki mosinggit, “Ania na si Jehova!” ug gipaulanan ako ug gagmayng mga bato. Ang eskuylahan naniid sa duha ka semana. Unya sila mihukom sa paglihok. Sa Nobyembre 6 ang hunta sa eskuylahan nakigkita kang Mama ug Papa ug sa mga ginikanan sa laing Saksi nga batang lalaki. Ang superintendente, si Propesor Charles Roudabush, miinsister nga ang among baroganan nahisamag pagsukol; ang uban sa hunta miuyon. Ila kaming gipalagpot sa eskuylahan.

Pag-eskuyla sa Balay Gisugdan

Wala nila kuhaa ang among mga libro sa eskuylahan, busa nagtukod dayon kami ug eskuylahan sa balay diha sa pulangki, nga gidumala sa usa ka batan-ong babaye kinsa mitabang kang Mama diha sa balay. Apan sa ulahi usa ka sulat ang miabot nga nag-ingon nga kon kami walay kuwalipikadong magtutudlo, kami ipadala ngadto sa usa ka eskuylahan sa reporma.

Si Paul ug Verna Jones, kinsa may umahan nga 50 kilometros ang gilay-on, mitelepono kanamo sulod sa pipila ka adlaw. “Among nabasa nga ang inyong nga anak gipalagpot sa eskuylahan,” miingon si Paul kang Papa. Ilang gitangtang ang dibisyon sa ilang mga lawak sa sala ug sa komedor aron mahimong lawak-eskuylahan. Ilang gidapit kami sa pag-adto. Usa ka batan-ong magtutudlo gikan sa Allentown nga interesado sa kamatuoran malipayong midawat niining trabahoa, bisag gamay ra kinig suweldo kay sa gitanyag sa publikong mga eskuylahan. Ang samang mga eskuylahan sa mga Saksi misugod sa pagtungha sa tibuok Tinipong Bansa.

Ang mga Jones may upat ka anak; apan ilang gipadayon ang napulo pa. Tulo kaming natulog sa usa ka katre ug mosinyas lang kon moliso kami ug laing posisyon sa pagkatulog nga magdungan! Ang laing pamilyang Saksi sa duol nagpadayon ug sama ka daghan, ug wala magdugay ang klase midako sa kapin ug 40. Daghan kamig gikalingawan ug pag-agik-ik, apan may mga trabaho usab. Mobangon kami sa alas 6:00 s.b. Ang mga batang lalaki motabang sa gawas, ug ang mga batang babaye may trabaho sa kosina. Kuhaon kami sa among mga ginikanan sa Biyernes human sa klase sa pagpauli sa balay alang sa hinapos nga semana. Usa ka adlaw miabot ang kabataang Walaitis, uban sa akong higala nga si Eleanor.

Daghan ang suliran sa eskuylahan. Ang minahal nga si Igsoong Jones namatay, busa gihimo ni Papa ingong bus sa eskuylahan ang among trak nga pick-up sa paghatod kanamo 50 kilometros ngadto sa eskuylahan. Unya ang uban kanamo naghayskol na ug nagkinahanglag magtutudlo nga kuwalipikado alang sa maong grupo sa panuigon. Sa matag kababagan, si Jehova daw naghatag ug solusyon.

Gipasaka sa Hukmanan

Kasamtangan buot ipaabot sa Sosyedad ang mga pag-abuso labot sa isyu sa pagsaludo sa bandera ngadto sa mga korte. Ang gatosan kanamo nga mibarog nahimo na karon nga linibo. Ubay-ubayng pamilya ang napili, apan ang mga korte sa estado midumili sa pagdawat sa ilang mga kaso aron husayon. Giduol ang among pamilya, ug ang abogado sa Sosyedad ug ang abogado sa American Civil Liberties Union mipasakag sumbong sa Federal District Court sa Philadelphia sa Mayo 1937. Ang petsa sa husay gieskedyol sa Pebrero 1938.

Si Bill ug ako mipamatuod sa korte. Mahinumdoman pa nako nga gikulbaan ako samtang nagpaabot! Giandam kami sa abogado sa Sosyedad sa posibleng mga pangutana. Diha sa hukmanan, si Bill ang unang mibarog sa pagpamatuod. Ilang gipangutana siya kon nganong siya dili mosaludo sa bandera, ug siya mitubag nga mikutlo sa Exodo 20:4-6. Unya miabot ang akong turno. Parehas ra ang pangutana. Sa dihang ako mitubag, “ang 1 Juan 5:21,” ang kaatbang nga abogado misinggit: “Tutol ako!” Iyang gibati nga igo na ang usa ka teksto! Unya si Propesor Roudabush ang mibarog sa pagsaksi, nga nangangkon nga kami nadoktrinahan ug nagpakaylap sa “pagkawalay-pagtahod sa . . . bandera ug sa nasod.” Apan si Huwes Albert Maris mihukom nga pabor namo.

‘Ayawg sulay sa pagbalik pa sa eskuylahan!’ mao ang mensahe gikan sa hunta sa eskuylahan. ‘Moapelar kami sa kaso.’ Busa gibalik kini sa Philadelphia, niining panahona ngadto sa Korte sa Apelasyon sa T. B. Sa Nobyembre 1939 ang tulo-ka-tawo nga korte mihukom nga pabor kanamo. Nasuko kaayo ang hunta sa eskuylahan. Giapelar ang kaso ngadto sa Korte Suprema sa T. B.!

Sa Korte Suprema

Kami nalipay nga si Igsoong Rutherford mismo ang mangatarongan sa among kaso! Usa ka grupo kanamo ang mitagbo kaniya sa Union Station sa Washington, D.C., sa gabii una pa ang husay. Pagkatalagsaong panahon! Kadto maoy Abril 1940 ug bugnaw ug diyutay ang panahon. Sa pagkasunod nga adlaw ang hukmanan naghuot sa mga Saksi ni Jehova. Sa kataposan amo nang turno, ug mitindog si Igsoong Rutherford sa pagsulti. Dili ko gayod kalimtan nga gitandi niya kaming mga batang Saksi sa matinumanong propeta nga si Daniel, sa tulo ka Hebreohanong kauban ni Daniel, ug sa ubang mga karakter sa Bibliya. Ang iyang pakigpulong makapadasig kaayo, ug namatig maayo ang mitambong.

Wala gayod kami magtuo nga dili pabor kanamo ang hukom sa korte. Ilabina kay nakadaog kami sa miaging duha ka kaso. Apan sa buntag sa Hunyo 3, 1940, si Mama ug ako nagtrabaho sa kosina nga nagtokar ang radyo. Sa kalit usa ka balita ang gisibya. Ang mga huwes mihukom batok kanamo​—dili kay gamayng deperensiya, kondili 8 kontra 1! Si Mama ug ako nahaugbok didto, wala-makalihok kay dili-makatuo. Unya nanagan kami sa silong aron sultihan si Papa ug si Bill.

Kining desisyona mipatunghag halos dili-mahanduraw nga bul-og sa kalisang. Sa tibuok nasod, kadto maoy panahon sa paglutos sa mga Saksi ni Jehova nga walay pagpugong. Ang mga tawo nagtuo nga gibuhat nila ang ilang katungdanan sa nasod pinaagi sa pag-atake kanamo. Sulod sa pipila ka adlaw lamang gisunog ang Kingdom Hall sa Kennebunk, Maine. Sa Illinois giatake sa mga tawong magubtanon ang 60 ka mga Saksi samtang sila nagsangyaw, gibalintuwad ang ilang mga awto ug gidaot ang ilang mga literatura. Sa Shenandoah, Pennsylvania, sa dapit sa minahan sa karbon, mga pabrika sa sinina, ug ang mga eskuylahan tanan sunodsunod nga naghimog mga seremonyas sa pagsaludo sa bandera. Busa, ang mga anak sa Saksi gipalagpot sa eskuylahan, ug nawad-ag trabaho ang ilang mga ginikanan sa usa lang ka adlaw.

Pagsagubang sa Paglutos

Niining panahona nga ang akong pamilya nakadawat ug hulga sa kapintasan sa mga tawong magubtanon nga gihubit ko sa sinugdan. Wala magdugay human nga napakyas kadto, gianunsiyo sa usa ka simbahan sa Minersville sa pagboykot sa among tindahan. Kalit nga mihinay ang negosyo. Kadto lamang ang among pangabuhian, ug sa pagkakaron may unom na ka bata ang pamilya. Napugos si Papa sa paghulam ug kuwarta aron katagan-an ang mga panginahanglan sa kinabuhi. Apan sa ulahi nagkawala ang pagboykot; ang mga tawo misugod na usab sa pagpamalit sa among tindahan. Ang uban mitamihid pa gani nga “nanobra na” ang ilang pari sa pagmando kanila kon asa sila mamalit. Apan, daghang pamilya sa mga Saksi ang nawad-ag mga negosyo ug mga balay niadtong mga tuiga.

Usa ka gabii niana nagmaneho ako sa among pamilya pauli gikan sa pipila ka pagtuon sa Bibliya. Human gayod nga nakasakay si Mama ug Papa, usa ka panon sa mga tin-edyer migula sa ilang gitagoan ug gilibotan ang sakyanan. Gisugdan nilag pahiyos ang hangin sa mga ligid. Sa kalit nakakita akog kaagian sa among atubangan. Gitamakan ko ang gasolinador, ug mipabulhot! “Lillian, ayaw na kanag buhata pag-usab,” tambag ni Papa. “Makadasmag ka ug tawo.” Bisan pa, luwas kaming nakapauli sa balay.

Sa tanan niining binuta nga kapintasan, ang prensa paborable kaayo kanamo. Labing menos gisaway sa 171 ka pangunang peryodiko ang desisyon sa pagsaludo sa bandera sa 1940. Pipila lamang ka peryodiko ang miuyon niana. Diha sa iyang tudling sa peryodiko nga “My Day,” si Eleanor Roosevelt, ang asawa sa presidente, misulat sa pagdepensa kanamo. Bisan pa, ingon sa daw wala pay paglurang ang nakita.

Usa ka Kausaban sa Kataposan

Sa pagka 1942, hinunoa, ang ubang huwes sa Korte Suprema nagtuo nga sayop ang ilang paghukom sa among kaso. Busa gipasaka sa Sosyedad ang kaso ni Barnett, Stull, ug McClure, usa ka grupo sa mga anak sa Saksi kinsa gipalagpot sa eskuylahan sa West Virginia. Ang Korte sa Distrito sa T. B. sa West Virginia tanan nagkauyon pabor sa mga Saksi ni Jehova! Karon, tungod sa pag-apelar sa Hunta sa Edukasyon sa Estado, ang kaso gisang-at sa Korte Suprema sa T. B. Ang among pamilya didto sa Washington, D.C., sa dihang ang abogado sa Sosyedad, si Hayden C. Covington, kusganong nangatarongan atubangan sa Korte Suprema. Sa Adlaw sa Bandera, Hunyo 14, 1943, miabot ang desisyon. Kadto maoy unom kontra tulo nga pabor sa mga Saksi ni Jehova!

Sa tibuok nasod, misugod pagkalma ang mga butang human niini. Siyempre, diha pay pipila ka panatiko nga nangitag paagi sa paghatag ug kalisod sa among manghod nga mga babaye dihang sila mibalik sa pagtungha, apan si Bill ug ako lapas na sa edad sa pagtungha. Milabay na ang walo ka tuig sukad nga kami mibarog.

Usa ka Karera sa Pag-alagad Kang Jehova

Apan sinugdanan lamang kadto sa among mga karera sa pag-alagad kang Jehova. Si Bill nahimong payunir sa 16. Si Eleanor Walaitis (Miller na karon) ug ako nahimong magkaubang payunir ug nag-alagad sa Bronx, Siyudad sa New York. Human sa usa ka tuig, ako nalipay sa pagsugod sa pag-alagad sa Brooklyn Bethel, ang hedkuwarter sa kalibotan sa Watch Tower Society. Didto usab nako napalambo ang panaghigalaay nga milungtad sa tibuok nga kinabuhi.

Sa ting-init sa 1951, didto ako sa mga kombensiyon sa Uropa sa nakaila ko si Erwin Klose. Diha sa usa ka tipontipon sa Alemanya, siya ug ang ubang mga igsoong Aleman maanindot kaayong miawit alang sa among kalingawan. Madasigon nako siyang giingnan nga nindot kaayo siyag tingog. Siya malulotong miyango, ug ako padayong nakigsulti. Wala siya makasabot sa akong gisulti! Mga bulan sa ulahi nakita ko si Erwin sa Brooklyn, New York, sa Bethel, kay siya nalista sa Watchtower Bible School of Gilead nga pagabansayon alang sa misyonaryong buluhaton. Nakigsulti na usab ako kaniya, malipayong giresiber siya sa Brooklyn, ug malulutong mipahiyom usab siya kanako. Naglisod gihapon siya sa pagsabot kanako! Hinuon, sa ulahi nagkasinabtanay ra gayod kami. Wala magdugay kami nagsabot nga magminyo.

Ako nahimong misyonarya ug miuban kang Erwin sa iyang buluhaton sa Austria. Apan nadaot ang panglawas ni Erwin tungod sa mabangis nga pagtratar nga iyang nadawat sa mga kamot sa Nazi tungod sa pagkahimong usa sa mga Saksi ni Jehova. Samtang ako gipalagpot sa eskuylahan, siya didto sa mga bilanggoan ug sa mga kampong konsentrasyon.b Mipauli kami sa Tinipong Bansa sa hinapos sa 1954.

Malipayon kami sa pag-alagad sa dapit nga mas dako ang panginahanglan ug nagpadako ug duha ka buotang mga anak diha sa mga dalan ni Jehova. Sa nagtungha ang among mga anak, akong nakita nga wala kaayoy kausaban ang mga kahimtang. Si Judith ug si Stephen giatake tungod sa ilang mga pagtuo, ug nalipay kaayo kami ni Erwin nga sila usab nagpakita ug kaisog sa pagbarog sa kon unsa ang matarong. Ug nakita ko nga sa matag tapos sa tuig sa pagtungha, maamgohan sa ilang mga magtutudlo nga ang mga Saksi dili grupo sa mga panatiko, ug among naugmad ang mas mainit kaayo nga relasyon.

Sa paglantaw ug balik sa katuigan, nakita ko karon nga gipanalanginan gayod ni Jehova ang among pamilya. Sa pagkakaron adunay gidaghanong 52 ka membro sa among pamilya ang nag-alagad kang Jehova. Walo ang nakadawat sa ilang langitnong ganti o kaha nagapaabot sa yutan-ong pagkabanhaw, lakip na sa akong minahal nga mga ginikanan, nga nagbilin ug matahom nga kabilin sa pagbutang pag-una sa kinabuhi si Jehova. Sa mga katuigang dili pa dugay gipalandong namog maayo kana nga panig-ingnan. Human nga nakabatog aktibo ug mabungahong kinabuhi, giantos ni Erwin ang neuro-muscular nga sakit nga sobra kaayong nagpalimite sa iyang paglihok.

Bisan pa sa maong mga pagsulay, kami nagapanglantaw sa umaabot uban ang tinuod nga kalipay ug pagsalig. Wala gayod kami magbasol sa among desisyon sa pagsimba lamang kang Jehova nga Diyos.​—Sumala sa giasoy ni Lillian Gobitas Klose.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 17]

Nganong ang mga Saksi ni Jehova Dili Mosaludo sa Bandera?

DUNAY usa ka prinsipyo sa pagsimba nga labawng gipasiugda sa mga Saksi ni Jehova kay sa ubang relihiyosong mga grupo: pagkabug-os. Gisulti kana nga prinsipyo ni Jesus sa Lucas 4:8: “Si Jehova nga imong Diyos ang kinahanglan mong simbahon, ug siya lamang ang imong hatagan sa balaang pag-alagad.” Ang mga Saksi sa ingon mopili sa paglikay sa pagsimba ngadto kang bisan kinsa o sa bisan unsa sa uniberso gawas kang Jehova. Ang pagsaludo sa bandera sa bisan unsang nasod alang kanila maoy usa ka masimbahong buhat nga magsupak ug maglapas sa ilang bug-os nga pagsimba kang Jehova.

Ang mga Israelinhon ug ang unang mga Kristohanon subsob nga gipasidan-an batok sa pagsimba sa bisan unsang hinimog-tawong mga butang. Kini nga batasan gihukman ingong idolatriya. (Exodo 20:4-6; Mateo 22:21; 1 Juan 5:21) Ang bandera ba gayod maisip nga usa ka idolo? Pipila lang ang seryosong nakiglalis nga kini usa lang ka pirasong panapton. Kini kaylap nga gitratar ingong usa ka sagradong simbolo, ug labaw pa ang ilang paglantaw niini. Ang Katolikong manalaysay nga si Carlton Hayes miingon niining paagiha: “Ang pangunang simbolo sa pagtuo ug labing hinungdanong butang sa pagsimba sa nasyonalismo mao ang bandera.”

Kini wala magpasabot nga ang mga Saksi ni Jehova wala magtahod sa bandera o niadtong nagasaludo niana. Sa katibuk-an sila matinahorong motindog sa maong mga seremonyas basta sila dili pugson sa pagpakigbahin. Maoy ilang pagtuo nga ang usa nagapakita ug matuod nga pagtahod sa bandera pinaagi sa pagsunod sa mga balaod sa yuta nga gihawasan niana.

Ang kadaghanang tawo mouyon nga ang pagsaludo sa bandera dili garantiya nga nagatahod niana. Nga kini tinuod giilustrar sa usa ka kaso sa Canada. Gisugo sa magtutudlo ug sa prinsipal ang batang babaye nga nagsaludo sa bandera sa pagluwa niana; iyang gihimo kana. Unya gisugo nila ang usa ka batang babaye nga Saksi diha sa klase sa pagbuhat ug sama, apan siya malig-ong midumili. Alang sa mga Saksi ni Jehova, kini nalangkit sa dulot nga gituohang prinsipyo sa pagtahod sa bandera. Apan, ang ilang pagsimba iya lamang kang Jehova.

[Hulagway sa panid 16]

Si Erwin ug Lillian sa Vienna, Austria, 1954

[Hulagway sa panid 17]

Si Lillian karon

[Credit Line]

Dennis Marsico