Mga Bato sa Rinyon—Pagtambal sa Usa ka Karaang Sakit
MALAGMIT nakadungog ka na bahin sa usa ka tawo nga nag-antos sa mga bato sa rinyon. Sa Tinipong Bansa, duolan sa 300,000 ka tawo nga nag-antos sa bato sa rinyon naospital tuig-tuig. Ang sakit nga bation grabe kaayo, sama sa pagpanganak.
Ang uban nagtuo nga bag-ong sakit ang mga bato sa rinyon, tingali nalangkit kini sa modernong pagkaon o paagi sa kinabuhi. Apan, sa tinuod, ang mga bato diha sa agianan sa ihi mihampak sa katawhan sa kasiglohan na. Nakita pa gani kini diha sa mga mummy sa Ehipto nga libolibo na ka tuig ang edad.
Ang mga bato motubo sa dihang ang mga minerales sa ihi motibuok ug modako, imbes tunawon ug ipagawas sa lawas. Kini adunay nagkalainlaing porma ug may daghang substansiya. Ang Clinical Symposia nag-ingon: “Sa Tinipong Bansa, ang labing daghang substansiya sa mga 75% sa tanang mga bato [sa rinyon] mao ang calcium oxalate, ug dugang 5% maoy puro nga calcium phosphate.”
Pagkakaylap ug mga Hinungdan
Sumala sa usa ka taho, duolan sa 10 porsiento sa mga lalaki ug 5 porsiento sa mga babaye sa Amihanang Amerika matugkan ug bato sa rinyon sa ilang tibuok kinabuhi. Ug taas ang proporsiyon nga mobalik kini. Usa sa lima ka tawo nga adunay bato sa rinyon matugkan ug laing bato sulod sa 5 ka tuig.
Kon nganong ang ubang mga tawo matugkan man ug mga bato sa rinyon ug ang uban dili nakapalibog sa mga doktor sa daghang tuig. Ang pagkaporma sa mga bato tingali motungha tungod sa daghang hinungdan. Kini nag-apil sa pagkadaot sa metabolismo sa lawas, impeksiyon, napanunod nga mga depekto, balik-balik nga pagkahurot sa tubig sa lawas, ug pagkaon.
Mga 80 porsiento sa mga bato sa rinyon mogawas rag iya inigpangihi. Agig tabang sa pagpagawas niini, ang mga pasyente dasigon sa pag-inom ug daghang tubig. Bisag gagmay ra kining mga batoha, halos dili gani makita, ang sakit nga bation grabe kaayo. Kon masap-ongan ang agianan sa ihi o ang bato dako ra kaayo nga mapagawas pinaagi sa ihi (kini mahimong modako sama sa bola sa golf), ang medikal nga pagtambal kinahanglan aron mapanalipdan ang panglawas sa pasyente.
Bag-ong mga Pagtambal
Hangtod sa katuigan sa 1980, dakong operasyon ang gikinahanglan aron makuha ang mga bato sa rinyon nga dili mogawas rag iya. Aron maabot ang bato nga naungot diha sa rinyon o sa agianan sa ihi, ang sakit kaayo nga pagdisdis himoon, mga 30 sentimetros, diha sa kilid sa hawak. Ang operasyon kasagarang sundan ug duha ka semanang yugto sa pagpaayo sa ospital ug mga duha ka bulang pagpaayo diha sa balay. Apan “uban sa bag-ong mga kauswagan sa teknolohiya,” ang tun-anang basahon sa medisina nga Conn’s Current Therapy (1989) nag-ingon, “dili na kinahanglan pa ang operasyon.”
Karong adlawa, ang lisod nga mga bato mahimong kuhaon pinaagi sa usa ka teknik nga nagkinahanglag gamay ra kaayo nga operasyon. Laing teknik nga mas komon nga gigamit karon, nga gitawag extracorporeal shock wave lithotripsy (ESWL), nga dili na magkinahanglag operasyon. Naghisgot bahin niining bag-ong mga imbensiyon sa medisina, ang Conn’s Current Therapy nag-ingon nga ang dakong operasyon “tingali maoy responsable karon sa pagkuha sa 1 ka porsiento lamang sa tanang [mga bato sa rinyon].”
Usa ka Teknik nga Gamay ra ang Operasyon
Usa ka teknik nga gamay lamang nga operasyon ang himoon, usahay gitawag ug percutaneous ultrasonic lithotripsy. Ang “percutaneous” nagkahulogang “pinaagi sa panit,” ug ang “lithotripsy” sa literal nagkahulogang “pagdugmok.” Ang operasyon nga himoon lamang mao ang tunga sa pulgadang pagdisdis diha sa kilid sa hawak. Diha niining lungaga ipasulod ang usa ka instrumento nga samag cystoscope nga gitawag ug nephroscope. Ang sulod sa rinyon ug ang naghatag kahasol nga bato makita sa iskopyo o sil-inganan.
Kon ang bato dako na kaayong kuhaon pinaagi sa nephroscope, usa ka ultrasonic nga sunda ang ipasulod sa usa ka agianan diha sa iskopyo ug paingon sa bato. Unya, aron mabungkag ang bato o mga bato, ang basiyog sulod nga sunda ikonektar sa usa ka ultrasound generator nga magpakurog sa sunda sa mga 23,000 ngadto sa 25,000 ka higayon sa usa ka segundo. Ang ultrasonic nga mga balod nagpahimo sa sunda nga samag jackhammer, nagabungkag bisan sa labing gahing mga bato nga madapat niini.
Ang padayong pagsuyop diha sa sunda nagahigop sa sulod sa rinyon, sa ingon gikuhaan kinig pino nadugmok nga bato. Ang pagbungkag ug ang pagsuyop magpadayon hangtod makita sa dakong pag-amping nga ang tanang bungkag nga bato nakuha na pinaagi sa sunda.
Apan, may mga panahon nga dili gayod mokihol ang mga nabungkag nga bato. Kon kini mahitabo, ipasulod sa doktor diha sa nephroscope ang usa ka nipis nga tubo nga dunay gamayng kimpit nga ikonektar niana. Unya bukhon sa doktor ang kimpit, kimpitan ang bato, ug tangtangon kini.
Sa dihang naugmad ang percutaneous surgery, gisulayan ang daghang paagi. Sa katuigang dili pa dugay, ang Urologic Clinics of North America miingon: “Ang bag-ong mga paagi sa pagkuha sa bato pinaagi sa panit daw nanagpanungha bulan-bulan uban sa bag-ong mga gula sa mga basahon sa medisina.” Ang posibilidad nga molampos ang paagi, matud pa sa basahon, “nagadepende sa gidak-on ug posisyon sa bato.” Apan ang labing hinungdanon, ang basahon nag-ingon, mao “ang kahanas ug kasinatian sa gumagamit.”
Bisag igong enerhiya ang gamiton sa pagpulpog sa mga bato, ang paagi may pagkaluwas. “Ang pagdugo dili kaayo suliran,” nagkanayon ang Clinical Symposia. Hinunoa, usa ka taho nag-ingon nga may nahitabong dakong pagdugo sa mga 4 porsiento sa mga pasyente.
Ang mga bentaha niining paagiha mao ang diyutayng kahasol ug mubong panahon sa pagpaayo. Diha sa kadaghanang kaso lima o unom ka adlaw lamang ang magugol sa ospital, ang ubang mga pasyente nakapauli human lang sa tulo ka adlaw. Kini nga bentaha hinungdanon ilabina sa mga nanginabuhi, nga andam nang mobalik sa trabaho sa panahong makagawas sila sa ospital.
Pagtambal nga Walay Operasyon
Usa ka talagsaon bag-ong tambal ang gisugdan sa Munich, Alemanya, sa 1980, nga gitawag extracorporeal shock wave lithotripsy. Nagagamit kini ug high-energy shock waves sa pagbungkag sa mga bato nga walay bisan unsang himoong pagdisdis.
Ang pasyente ipalubog diha sa tangke nga dili-motaya nga puno sa katunga nga mainit-init nga tubig. Siya iposisyon ug maayo aron ang rinyon nga pagatambalan matunong gayod sa sentro sa shock waves nga ipagawas sa usa ka spark discharge sa ilalom sa tubig. Ang mga balod dali nga molusot sa tisyu sa tawo ug makaabot sa bato nga puwersado gihapon kaayo. Sila magpadayon sa pagbomba sa bato hangtod nga mapino. Ipagawas sa kadaghanang pasyente ang nabungkag nga bato nga walay kahasol.
Sa pagka 1990, ang ESWL gigamit sa duolan sa 80 porsiento sa tanang mga pagkuha sa bato. Ang Australian Family Physician mitaho sa miaging tuig nga sukad nga gisugdan paggamit kini nga teknik, “kapin sa 3 ka milyong pasyente sa tibuok-kalibotan natambalan diha sa kapin sa 1100 ka makina, ginamit ang nagkalainlaing mga shock-wave generator sa pagbungkag sa mga bato sa rinyon.”
Bisag ang ESWL mopahinabog diyutayng kadaot sa dapit sa bato, ang Australian Family Physician nag-ingon: “Talagsa ra nga daoton niini ang duol nga mga organo sama sa spleen, atay, pancreas ug tinai. Ang dili magdugay nga epekto maagwanta ra nga mohatag rag diyutayng kadaot sa mga pasyente ug ang kadaghanang pasyente nagreklamo lamang ug maagwantang [sakit sa kaunoran ug bukog] sa hapinhapin sa tiyan ug gamayng [dugo sa ihi] sulod sa 24 ngadto sa 48 oras human sa pagtambal.” Bisan ang mga bata malamposong natambalan. Ang basahon sa Australia mihinapos: “Human sa 10 ka tuig nga pagtimbangtimbang ang ESWL mopatim-aw nga usa ka luwas kaayo nga paagi sa pagtambal.”
Sa pagkatinuod, ang pagtambal epektibo kaayo nga sa miaging tuig ang Conn’s Current Therapy nag-ingon: “Napasayon sa (ESWL) ang pagkuha sa simtomatikong mga bato ug dili na kahadlokan nga tungod niana ang mga pasyente ug mga doktor dili na kaayo mapanagan-on sa pag-atiman ug sa pagtambal sa sakit sa agianan sa ihi nga adunay bato.”
Bisan pa, ang mga bato sa rinyon maoy masakit nga balatian nga dili nimo gayod tinguhaon. Unsay imong mahimo aron masumpo kini?
Panalipod
Sanglit ang mga bato sa rinyon mahimong mobalik, kon ikaw aduna na niini, maayong imong pamation ang tambag sa pag-inom ug daghang tubig. Ang pag-ihi ug kapin sa duha ka litro sa usa ka adlaw mao ang girekomendar, ug kana nagpasabot sa pag-inom ug daghang tubig!
Dugang pa, maayong bag-ohon nimo ang imong diyeta. Ang mga doktor mosugyot sa pagkunhod sa imong pagkaon ug pula nga karne, asin, ug mga pagkaon nga daghag oxalate, nga gituohang makatabang sa pagporma sa mga bato. Kining pagkaona mao ang mga nuts, tsokoleyt, paminta, ug lunhaw nga mga utanon, sama sa spinach. Ang mga doktor mirekomendar usab sa miagi sa pagmenos sa calcium, apan ang bag-ong mga pagtuon nagpakita nga ang pagdaghan sa pagkaon ug kalan-ong daghag calcium daw mopakunhod sa tendensiya sa pagkaporma sa mga bato.
Apan, bisan pa sa imong tanang mga panagana, kon ugaling matugkan ka ug laing bato sa rinyon, makahupay ang pagkasayod nga adunay mas maayong mga paagi sa pagtambal niini.
[Hulagway sa panid 21]
Walay-operasyon nga pagtambal sa mga bato sa rinyon nga ginamit ang makina nga gitawag lithotripter
[Credit Line]
S.I.U./Science Source/PR
[Picture Credit Line sa panid 20]
Leonardo On The Human Body/Dover Publications, Inc.