Buhi! Sa Tabang sa “Kidney Machine”
“IKAW mabuhi sa 10 ngadto sa 15 ka tuig na lamang.” Kadto ang makapaguol nga banabanang gihatag kanako sa akong mga doktor niadto pang 1965. Apan dili kaayo kadto katingalahan. Ako may suliran na sa akong mga rinyon sulod na sa duolag napulo ka tuig. Kadto sulirang anam-anam migrabe hangtod nga sa kataposan ang akong mga rinyon dili na moobra. Tungod sa dagkong dosis sa antibiotiko ang sakit nalangan, apan dili kaayo malaomon ang mga doktor sa akong kaugmaon.
Bisan pa sa makapaguol nga mga panagna, gihukom ko nga gamiton ang akong “kataposang” katuigan diha sa pag-alagad sa Diyos. Ang akong bana, si Bill, maoy usa ka nagapanaw nga magtatan-aw sa mga Saksi ni Jehova ug niadto siya maoy nagdumala sa usa ka dakong dapit o distrito. Bisan pa sa akong maluyahong lawas, buot kong mopadayon sa pagkuyog kaniya; ug kana akong gibuhat sulod sa sunod napulo ka tuig. Apan niadtong 1975 nasinati ko ang bug-os nga dili pag-obra sa akong rinyon. Niadto si Bill nagdumala sa gamaygamay nga pundok sa mga kongregasyon, usa ka sirkito, nga didto sa Sheffield—ang bantog nga siyudad sa asiro. Maayo na lang nga ang Sheffield nabantog usab tungod sa panukiduki niini sa rinyon. Busa sa dihang ako luya na kaayo aron mobiyahe sa 160 ka milya (260 km) paingon sa usa ka ospital sa London pinaagig ambulansiya, ang konsultant sa rinyon sa Sheffield misugot nga motambal kanako.
Sa pag-abot ko sa ospital, ang hugaw sulod sa akong lawas natigom na sa punto nga ako sa kanunay nagsuka. Sa pagpugong niadto, ilang gipaagi ang mga tubo sa akong ilong paingon sa akong tungol ug gipagawas ang pipila sa hilo. Kanang palakawa gisubli matag tunga sa oras o kapin pa sa daghang adlaw. Unya gihimo ang peritoneal dialysis. Tapos ako hatagig lokal nga anestesiya, gipasok sa mga doktor ang gamayng plastik nga tubo sa ubos kong dughan. Unya pinaagi sa usa ka Y nga butang, gikonektar ang tubo ngadto sa duha ka putos sa dialysate nga nagbitay sa usa ka bitayan. Ang paagi sa pag-obra niadto maoy yano. Ang grabidad mipaagas sa pluwido paingon sa akong tiyan. Didto kadto nagpabilin sa 20 minutos nga nagsuhop sa mga hugaw gikan sa dugo. Unya ang duha ka putos gipaubos sa salog ug gipaawas ang pluwido. Gisubli ang maong palakaw sulod sa 48 ka oras, ug ang tibuok nga paagi kinahanglang himoon matag semana. Ang nanulo nga pluwido ug ang basa nga higdaan nakadugang sa kalisod nianang miserable nga palakaw. Apan ang akong lawas nakapasibo niana, ug magaingon gayod ako nga kadto nakahatag kanakog dako kaayong kaayohan sulod sa upat ka bulan nga gidugayon sa pagpatambal.
Nagapos sa Usa ka Makina?
Bisag nakatabang ang peritoneal dialysis, sa kataposan kinahanglan ako ikonektar ngadto sa kidney machine o makina nga rinyon. Kadto nagkahulogan sa pagbatog duha ka gagmayng operasyon nga gitawag fistula shunts—usa ka paagi nga niana padakoon ang ugat. Kana mopasayon sa pagpasok sa dagom nga gamiton sa kidney machine nga pagtambal (haemodialysis). Ang unang fistula shunt wala molampos. Ang dugo mitibuok. Unya, ilang gisulayan ang tuo nga bukton ug kadto milampos. Busa tapos sa upat ka bulan didto sa ospital ako gibalhin ngadto sa lain sa Hulyo 1975. Didto akong nakita sa unang panahon ang usa ka kidney machine.
Sa akong hunahuna kadto mao ang usa sa pinakadaotang mga yugto sa akong kinabuhi. Sa paglantaw niadtong makinaha akong naamgohang ako magapos niana sa umaabot. Sa nahibilin kong kinabuhi, ako makonektar nianang makinaha tulo ka adlaw sa usa ka semana sulod sa labing menos unom ka oras sa usa ka adlaw, gawas pa ang paggugol ug duha ka oras sa pagpreparar ug panglimpiyo. Dugang pa, ako dili gayod makabiya sa makina sa dugayng mga panahon. Tapos sa kinabuhing may kagawasan, nga makaalagad kang Jehova nga Diyos sa bisan diin ako kinahanglanon, kadto mipatim-aw nga bug-at kaayong palas-anon.
“Kinahanglang Makatuon Ka Gayod”
Ang haemodialysis maoy makalingaw nga palakaw. Sa sinugdan ipasok ang duha ka dagom nganha sa kaugatan. Ang usa ka bombang peristaltic mohigop sa dugo pinaagi sa usa ka dagom ug sa ubay-ubay nga tiil nga tubong nagakonektar niana ngadto sa artipisyal nga rinyon. Ang maong rinyon mao ang aktuwal nagalimpiyo sa dugo. Gikan niana ang dugo moagi sa dugang plastik nga tubo paingon sa ikaduhang dagom ug balik ngadto sa lawas. Ang kidney machine mismo yanong nagakontrolar sa trabaho.
Ang paggamit sa mga dagom, kaniadto ug karon, lisod maagwanta. Kini sakit ug usahay magkinahanglan sa daghang pagsulay sa pagpasok. Kini tungod kay ang dagom kinahanglang mosubay sa usa ka ugat, nga magatuhog niana, ingnon ta, ug dili latas niana. Inigkahitabo niini, moeskapar ang dugo, nga mapuno ang tisyu sa palibot ug magpahinabog masakit nga paghubag, o butoy. Unya anaa pa ang suliran sa pagpasibo sa hunahuna ug lawas nianang rutinaha.
Alang kanako ang makina mipatim-awng komplikado kaayo nga sa akong hunahuna dili ko gayod mabuntog kana. Kana ug ang mga suliran sa dagom nakapaguol kanako sa puntong ako mihilak. Apan ang usa ka nars miingon, “Kinahanglang makatuon ka sa paggamit niana, kay kon dili mamatay ka.”
“Aw,” matud ko, “adunay mga butang nga daotan pa kay sa kamatayon. Dili ako mahadlok mamatay.”
“Buweno,” miingon siya. “Tan-awon nato kana gikan sa laing punto de vista. Sa inyong buluhaton kamo nagabuhat ug dako sa pagtabang sa katawhan. Aw, ang katawhan nagkinahanglan nianang matanga sa tabang, busa hunahunaa sila ug ang buluhatong imong mahimo.” Kadto nakapahunahuna nako.
May lain pang butang nga nakadasig pag-ayo kanako. Sa akong pag-abot sa ospital, ang bisitang konsultant sa rinyon miingon ngadto sa nars: “Nasayod ka bang si Gng. Bull usa sa mga Saksi ni Jehova? Nan, tinoa nga siya dili kahatagag dugo. Dili nato gustong may si bisan kinsang moanhi dinhi nga magwarawarag botelya sa dugo. Tinoa nga kana masulat diha sa imong mga nota.”
Paghikay sa Usa ka Puy-anan
Kay ako masakiton man kaayo, kinahanglang ako mopuyo sa usa ka lugar. Apan tapos sa katuigan sa pagbiyahe, kami walay puy-anan. Ang pag-abang ug balay mipatim-awng halos imposible, ilabina tungod kay sa daghang katuigan kami wala gayod mopuyo sa bisan diin sa kapin sa pila ra ka adlaw sa usa ka panahon. Dugang pa, kami walay kuwarta aron isangkap usa ka balay. Bisan pa niana, samtang naghigda ako sa ospital, ang akong bana, si Bill, misugod sa pagpangitag dapit kapuy-an. Kami naghunahuna sa saad ni Jehova nga dili gayod niya pasagdan ang iyang mga alagad.—Salmo 37:25, 26.
Sumala sa misangpot, duha ka laing bug-os-panahong ministro gidapit sa pagtungha sa Watchtower Bible School of Gilead (usa ka tunghaan alang sa mga misyonaryo). Busa sa gutlo gayong gikinahanglan namo ang dapit kapuy-an, sila mipahawa, ug ang balay gipaabangan kanamo. Sa maong panahon ang among suliran mao ang pagsangkap niana.
Gikan sa tibuok nasod nangabot ang kuwarta ug mga gasa. Pananglitan, sa dihang diha ang gikinahanglan kaayong segunda-manong muwebles nga mibilig £155 (niadto $310, U.S.), kadto among gipalit. Kadto nakahurot sa among kuwarta. Sa pagkabuntag usa ka sulat miabot gikan sa usa ka Kristohanong sister nga dili namo kaila ug si kinsa wala masayod sa among gipalit. Ang sulat naundan sa usa ka tseke nga £150 (niadto $300, U.S.)!
Sa nahikay na ang among puy-anan, migula ako sa ospital apan mibalik nga senemana sulod sa upat ka bulan alang sa peritoneal dialysis. Kapin ug 500 ka tarheta sa pagpanghinaot ug mga sulat nangabot gikan sa tibuok nasod, nga naghisgot sa mga pag-ampo alang sa akong kaayohan. Kay akong gibati nga sa kaugalingon ako walay mahimo, ang pagkasayod sa maong mga pag-ampo nakahatag kanakog walay-kinutobang kalipay. Sulod nianang panahona, si Bill nagpadayon sa pag-alagad sa mga kongregasyon sa iyang sirkito. Ugaling, siya sa kataposan kinahanglang mohimog desisyon sa pagbatog sekular nga trabaho aron ibayad sa among mga obligasyon. Busa siya nahimong tighinlog tsimenea.
Dialysis Diha sa Balay
Wala madugay tapos kami makapahimutang sa among puy-anan, among nadawat ug gipainstalar ang usa ka modernong kahibulongan sa teknolohiya: ang kidney machine sa balay. Kini maoy 48 pulgada (122 cm) sa gihabogon por 27 pulgada (69 cm) kuwadrado. Kini nagakontrolar sa temperatura, agos sa dugo, ug pagkasagol sa dialysate nga pluwido uban sa tubig, ang palakaw nga niana ang mga hugaw masuhop gikan sa dugo. Ang sunodsunod nga mga alarma nga nagakobre niini ug sa ubang mga bahin nagahimo niining halos luwas-sa-kapakyasan nga makina. Bisan pa niana, ang pagpaandar niana nagapahamtang sa pipila ka dagkong restriksiyon diha kanako ug kang Bill. Niadtong panahona, si Bill nakatrabaho sa duha lamang ka adlaw ug tunga sa usa ka semana aron maanaa sa tanang panahong ako nakonektar sa makina. Hinuon, sa katuigang dili pa dugay ang duha ka mahigugmaong Kristohanong igsoong babaye moanha sa lainlaing adlaw ug mag-atiman kanako panahon sa dialysis. Kon ang presyon sa akong dugo mahimong ubos kaayo ako makuyapan. Bisan tuod ang makina usa ka panalangin, ang pagpaandar niana maoy pagsulay sa pagkamainantoson sa tanang hingtungdan. Tulo ka beses sa usa ka semana, kinahanglang akong agian kining unom-ka-oras mapait nga kasinatian.
Ang napulog-walo ka bulan nga pagtambal anam-anam nakapasig-uli sa akong kusog ug sa higayong makabuhat sa pipila ka Kristohanong kalihokan. Unya sa Pebrero 1977 ang midako pag-ayong wala kong rinyon misugod sa paghemoreds. Ang dialysing sa balay imposible na ug ako mibalik sa ospital. Bisan pa niana, ako migrabe ug misamot ang paghemoreds. Kay napakyas ang ubang tambal, ang kataposang paglaom gibutang sa akong atubangan—ang abuno sa dugo.
Gipugngan sa Kamatayon ang Iyang Kamot
Bisan pag ako luya kaayo ug himalatyon, gidumilian ko ang maong sugyot. Nasayod ako gikan sa pagtuon sa Bibliya nga kana nahisupak sa kasugoan sa Diyos. (Tan-awa ang Genesis 9:4; Buhat l5:29.) Apan ang kuwentada sa akong dugo mius-os ug mius-os. Ako mausbawong nagduka. Mihunong na ang eksternal nga paghemoreds, apan sa internal, ang mga pulang selula nagkamatay pa. Unya ako na-coma. Sa upat ka adlaw ug tunga nga gidugayon niadto, ang lebelo sa haemoglobin mius-os ngadto sa dili-katuohang ubos nga 1.8 gramo. Sa dugay na una pa nianang kinaubsang punto nawala na ang tanang paglaom. Giingnan na ang akong pamilya ug mga higala nga ako dili makalabang sa gabii.
Apan sa ikalimang adlaw ako nakamata, nakakita sa akong bana ug miingon, “Bill, mahimo bang makainom akog tubig?” Ako milingkod ug miinom samtang gisudlay ni Bill ang akong buhok. Apan unya ako mihigda na usab ug natulog. ‘Kini na ang kataposan,’ nagtuo si Bill. Apan kadto usa gayod ka lisoanang punto. Sa katingala sa mga trabahante sa ospital nagsugod ako sa pagkaayo. “Usa ka milagro!” kadto ilang gitawag. Giisip ko kadto nga kabayawan sa Pulong ug kasugoan ni Jehova.
Unya nagsugod ang lisod nga yugto. Ako luya kaayo, dili makalakaw, ug nakaagom sa grabeng depresyon. Sa wala madugay, hinuon, ako nakapauli sa balay. Akong nasabtan nga ako maoy permanenteng inutil, nga kinahanglang alsahon sa bisan diin ako moadto. Bisan pa niana, ang kuwentada sa haemoglobin misugod sa pag-uswag. Sa pagkatapos sa Septiyembre, gikuha ang daot kong rinyon. Niadtong panahona miuswag na ang akong haemoglobin ngadto sa 11.9 gramo, ug bisan pagkatapos sa operasyon kadto nagpabilin sa dili-katuohan nga 10.3! Mikomento ang siruhano nga sa tanang nephrectomies (pagkuha sa rinyon) nga iyang gihimo, kadtong operasyona ang labing gamayng dugo nga nausik. Napulo ka adlaw sa kaulahian, sa gitangtang ang mga tahi ang akong haemoglobin maoy 11.3—taas kaayong numero alang sa mga pasyente nga masakiton sa rinyon, nga kadaghanan kanila nagadawat ug regular nga abuno sa dugo.
Pagkinabuhi Uban ang “Kidney Machine”
Ang pagsalig sa usa ka kidney machine nagkahulogan sa pagkat-ong magkinabuhing may daghang restriksiyon. Bisan pa niana, ako makabuhatbuhat sa balay ug makaluto. Ako nagapakig-ambit usab nga regular sa pagsangyaw sa maayong balita sa Gingharian sa balay-balay ug pagtambong sa tanang tigom sa kongregasyon. Bisan tuod ako makabiya sa balay sulod lang sa duha o tulo ka adlaw sa usa ka panahon (Kinahanglang ma-dialysis ako sa ikaupat nga adlaw), ako nakatambong pag sirkito ug nasyonal nga mga kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova.
Mahitungod sa akong pagkaon, kinahanglang maglikay ako sa mga pagkaong daghag potassium ug asin; dili daghan kaayong prutas, walay tsokolate, mani ug susama, o uga nga prutas. Kinahanglang mokaon ako sa mga tinapay lamang nga binuhat sa puting harina ug mokaon lamang sa mga keyk nga ginama sa lunlon nga harina. Ang akong mga ilimnon mao lamang ang diyutayng kape o tsa nga lasaw. Gidili ang mga ilimnong ang pangunang sangkap mao ang tsokolate, bino, ug serbesa.
Bisan pa niining tanan, akong gibati nga ako nahiapil sa labing bulahang kababayen-an. Gipadayag kanako ni Jehova ang dakong mahigugmaong pagtagad ug pag-atiman. Ako dunay debotadong bana nga nagapadayon sa pagtabang kanako sa tanang paagi. Ang talagsaong Kristohanong mga igsoong lalaki ug babaye dakog nahimo sa paglig-on kanako latas niining daghang katuigan. Makadayeg usab ako pag-ayo sa kalulot nga akong nadawat gikan sa konsultant nga mga doktor, mga siruhano, ug mga trabahante sa ospital. Dili lamang kausa, ang bag-ong mga konsultant ug narses gisuginlan nga ako hapit mamatay tungod sa paghemoreds, pagdumilig abuno sa dugo, ug bisan pa niana dunay normal nga kuwentada sa dugo.
Akong nasayrang bisan pag ang kamatayon usa ka kaaway, kini dili pagakahadlokan. Bisan pag ako nakalakaw sa walog sa halalom nga kangitngitan, ako wala gayod mahadlok sa bisan unsang daotan. (Salmo 23:4) Bisan kita mabuhi o mamatay, kini alang kang Jehova, kay ang atong kinabuhi anaa sa iyang mga kamot. (Roma 14:8) ‘Sa unsang paagi ako makabayad kang Jehova tungod sa tanan niyang kaayo kanako?’ ako sa kadaghanan namalandong. (Salmo 116:12) Ang gasa sa kinabuhi tinuod nga bililhon, usa ka gasa nga karon akong gipahimuslan tungod sa tabang sa Diyos, sa mahigugmaong dedikasyon sa hanas nga mga doktor—ug sa “kidney machine.”—Sumala sa giasoy ni Dorothy Bull.
[Blurb sa panid 20]
Kay napakyas man ang tanang ubang tambal, ang kataposang paglaom gibutang sa akong atubangan—ang abuno sa dugo
[Blurb sa panid 20]
Gisultihan ang akong pamilya ug mga higala nga ako dili makalabang sa gabii
[Blurb sa panid 21]
‘Kini na ang kataposan,’ nagtuo si Bill. Apan kadto maoy lisoanan gayod nga punto
[Blurb sa panid 22]
Akong nasayrang bisag ang kamatayon usa ka kaaway, kini dili kaaway nga kahadlokan
[Letrato sa panid 19]
Kinahanglan ako makonektar sa “kidney machine” tulo ka adlaw sa usa ka semana sulod sa labing menos unom ka oras sa usa ka adlaw, apan ako buhi