Pagtukib sa mga Tinagoan sa Ubod
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Irlandia
ANG mga ubod nakapalibog kang Aristotle, ang karaang Gregong pilosopo. Bisag unsaon niyag susi kining danglog-ug-panit, samag-halas nga isda, wala siyay makit-ang mga organo sa sekso ni bihod. “Ang ubod,” matud niya, “dili laki ni bayi, ug dili makapasanay.” Siya nakahinapos: “Gikan ang mga ubod sa gitawag nga ‘ginhawaan sa yuta’ nga motubo lag iya diha sa lapok ug sa basa nga yuta.”
Nasulbar sa modernong mga tigdukiduki kining partikular nga tanghaga mahitungod sa ubod. Si Christopher Moriarty sa Departamento sa Marino sa Irlandia misaysay nga samtang ang kadaghanang isda may klaro gayod nga bihod, ang ubod wala gayoy timaan bisan gaming nga bihod. “Ang obaryo sa ubod,” matud pa niya, “dili daling makita—halos dili-makita diha sa gagmay pa nga mga ubod, ug porma lamag pution, giringgiring nga laso diha sa gulanggulang na.”
Sanglit kay wala pay nadakpan sukad nga nagapangitlog nga ubod, bisan hangtod karon, imong masabtan kon nganong naglibog si Aristotle. Kay walay mikroskopyo, wala siyay paagi sa pagdiskobre kon diin gikan ang mga ubod.
Samtang nasulbad sa mga siyentipiko kining partikular nga tanghaga sa ubod, ilang naugkat ang uban pang makapalibog nga mga butang. Tagda, pananglitan, ang siklo sa kinabuhi sa kasili sa Uropa sa tubig nga tab-ang, ug tan-awa kon dili ka ba mahingangha niini.
Ang Tanghaga sa Kagikan Niini
Matag tingpamulak, minilyong gagmayng mga ubod nga may gitas-ong lima hangtod sa walo ka sentimetros—gitawag ug mga elver—mangabot duol sa baybayon sa Kasadpang Uropa ug sa Amihanang Aprika. Diin man sila gikan? Hangtod sa katuigang 1920, walay usa ang nahibalo.
Ugaling, sa talitapos na ang ika-19ng siglo, usa ka makapakurat nga diskobre ang nakatabang sa pagsulbad niining tanghagaa. Naobserbahan nga ang ubod, sama sa baki ug sa alibangbang, magsugod sa kinabuhi sa lahi nga porma. Ang mga biyologo nakasabot sa unang higayon nga ang nipis, sihag nga isda nga gitawag ug leptocephalus, nga gamayg ulo ug ang lawas kaamgid sa dahon sa willow, mausab ang dagway, aron mahimong usa ka gamay sihag nga similya nga gitawag glass eel.
Sa dihang ang koneksiyon sa leptocephalus ug glass eel natin-aw na, posible nang subayon ug balik ang similya sa ubod ngadto sa ilang gigikanan. Niadtong 1922, ang taga-Denmark nga siyentipiko sa dagat nga si Johannes Schmidt nakadiskobre nga ang itloganan sa tanang ubod sa Atlantiko mao ang dagat sa Sargasso, usa ka halapad, daghag samo nga dapit sa dagat sa Atlantiko del Norte. Ang mga ubod sa Amerika ug Uropa mangitlog didto, ug ania na usab ang laing tanghaga.
Mosubay ug Laing mga Agianan
Ang similya sa ubod sa Amerika ug Uropa magbulag ug agi sa dapit duol sa Bermuda. “Sa unsang paagi sila nasayod kon asa sila agi sanglit pareho silang duha nga wala pa makakita sa ilang ‘puloy-anan’ maoy usa ka pangutana nga wala matubag,” nagkanayon ang The Fresh & Salt Water Fishes of the World. Ang libro nagpadayon: “Alang sa mga ubod sa Amerika, ang biyahe maoy mga 1,600 ka kilometros; mokabat ang ilang biyahe ug mga usa ka tuig. Ang mga ubod sa Uropa mobiyaheg 5,000 kilometros o kapin pa, ang ilang panaw mokabat ug mga tulo ka tuig. Parehong katingad-anan mao ang panghitabo nga ang gikusgon sa pagdako sa duha ka matang sa ubod [nga halos imposibleng makita ang kalainan] lahi diin ang matag usa motubo sa susamang gidak-on sa panahong moabot na sila sa ilang destinasyon.”
Ang kahibulongan nga kinaiyahan ang nagtultol sa duha ka matang sa mga ubod sa pagsubay sa ilang lainlaing direksiyon. Labot niining misteryoso nga panghitabo, ang librong Fishes of Lakes, Rivers & Oceans nag-ingon: “Sa unsang paagi ug ngano nga sila nakahimo niining katingad-anang lihok maoy makalilibog sama sa kalibog labot sa ilang gigikanan sa panahon ni Aristotle.”
Kinabuhi sa Tubig-tab-ang
Samtang nagkadako ang elvers, nga sa maong panahon dalag-tabunon na ang kolor, makahuman sa ilang pagtabok sa dagat, sila kinaiyanhong mopasuba aron makaabot sa mga lanaw, mga linaw, ug kasapaan diin sila motubo hangtod mogulang sa mosunod nga 15 ka tuig o kapin pa. Ilang sagubangon ang tanang babag aron makaabot sa ilang pagaadtoan.
Ang librong The Royal Natural History mihubit ug “mga tampi sa mga suba nga nangitom tungod niining nanglalin gagmayng mga isda.” Kini nagpadayon: “Kining gagmayng mga ubod naobserbahan nga mosaka sa mga sira sa mga lanaw, mokamang sa mga tubo-sa-tubig o mga agasanan . . . ug motabok pa gani sila sa basa nga yuta aron makaabot sa gustong dapit.”
Sa River Bann sa Amihanang Irlandia, namutang ang mga mangingisda ug mga hagdanan alang sa mga elver nga ginama sa pising dagami nga gibutang sa labing lisod nga bahin sa suba. Dinhi, ang mga elver mangatkat niining mga pisia paingon sa linaing mga tangke diin sila ihapon—20,000,000 kanila tuig-tuig!
Pagkausab sa Dagway ug Paglalin
Sa dihang ang mga ubod mogulang na, usa pa ka tanghagaon kaayo ang mahitabo. “Usa ka sunodsunod talagsaong kausaban nga nalangkit sa pagsugod sa pagkagulang ang mahitabo,” nagkanayon ang librong Fishes of the Sea. “Ang mata modako ug moklaro pa ang panan-aw sa halalom nga katubigan sa lawod; ang mga organo sa tiyan mosugod sa pagkuyos ug ang mga organo sa pagsanay modako. Mausab usab ang kolor gikan sa dalag-tabunon ngadto sa abuhon nga pagkaplata.”
Sa matag tinghunlak, ang gulang nga mga ubod mosugod sa 5,000-ka-kilometros nga paglalin balik ngadto sa dagat sa Sargasso. Kon sa unsang paagi nila nahimo kining talagsaong kalaki sa pagnabigar walay usa ang nasayod. Sila mohunong sa pagkaon ug sulod sa unom-ka-bulan nga biyahe sila nabuhi pinaagi sa ilang pundo nga tambok.
Ang mga biyologo nag-ingon nga sa dihang makabalik na sa halalom nga katubigan sa dagat sa Sargasso, ang bayi nga ubod mangitlog ug 10 ngadto sa 20 ka milyong itlog, ug ang laki ang mopahinog niana. Unya ang mga gulang mangamatay. Ang hinog na nga mga itlog molutaw sa tubig ug mapusa ingong pormag-dahong leptocephalus, ug nakompleto ang siklo.
Nganong walay nadakpan sukad nga ubod nga nangitlog? “Sila dili na mokaon, sanglit kay ang ilang mga ginhawaan mikuyos na, busa dili sila mokubit sa taga,” matud ni Christopher Moriarty. “Sila mangitlog sa lalom kaayong mga dapit,” siya mipadayon, “ug sanglit kay ang dapit sa Dagat Sargasso mas dako pa kay sa British Isles, ug idlas man nga linalang ang mga ubod, sila duna gayoy dakong purohan nga makaikyas sa tulin nga mga baling.”
Tingali usa ka adlaw masulbad ang tanang tanghaga nga naglikop niining talagsaong linalang. Kasamtangan, sumala sa tigdukiduki nga si Moriarty, kon bahin sa kahibulongang isda, ‘ang ubod maoy tinuod nga talagsaon.’
[Kahon sa panid 18]
Mga Putaheng Ubod
Samtang ang pila ngilngigan sa paghunahuna sa pagkaon ug ubod, sa daghang bahin sa kalibotan, kinaham kini. Gusto ba nimong motilaw ug ubod? Ang Pagmata! nangutana sa kusinero sa Amihanang Irlandia kon unsaon sa pagluto sa isda. Aniay duha sa iyang mga sugyot:
Linat-ang Ubod: Kinahanglan ka ug duha ka kasarangang-gidak-on nga ubod nga mga 50 ka sentimetros ang gitas-on. Panitan kini ug kuhaon ang mga bukog ug hiwaon sa tag-duha ka pulgada. Kinahanglan ka usab ug upat ka kutsarang lana sa olibo; daghang gidukdok nga ahos; usa ka buoquet garni o sagolsagol nga yerba nga pinutos sa nipis nga panapton nga kuhaon ra inigkaluto; duga sa usa ka kahil; diyutayng kinudkod nga panit sa kahil; diyutang pudyot sa pulang paminta; diyutayng pudyot sa asin; lima ka onsas sa pulang bino.
Ibutang ang lana sa olibo sa kolon nga kaserola o bagag-lubot nga karahay nga masulod ang tanang sambog. Ilunod ang dinukdok nga ahos, bouquet garni, duga ug panit sa kahil, ug pulang paminta. Timplahig asin ang mga hiniwa nga ubod, ug ilunod sa kaserola. Ibubo ang bino, ug butangig igong tubig nga molapaw sa mga hiniwa. Lutoa nga dili tabonan sa kasarangan lang nga kainit sulod sa mga 30 minutos hangtod maluto ang ubod. Idalit sa giinit nga mga plato.
Ubod nga Gihimong Jelly: Ibutang sa kaserola ang usa ka tasa sa pinanitan, kinuhaag bukog, inad-ad nga unod sa ubod. Idugang ang inad-ad nga sibuyas, usa ka karot, usa ka tukog sa celery, bay leaf, diyutayng parsley, asin ug paminta, ug igong tubig, puti nga bino, o suka sa mansanas aron malapawan ang mga sambog. Inanay kining pabukalan, ug pabulobuloan nga tinakloban sulod sa mga usa ka oras. Ibutang ang naluto nang hiniwang ubod sa usa ka sudlanan. Pabukala ang nahibiling mga sambog hangtod mahubsan ug mga upat ka bahin, unya salaa ang sabaw ibabaw sa hiniwa nga ubod. Ilabay ang mga utanon ug mga yerba. Pabugnawa ang mga hiniwa sa ubod ug ang sabaw aron moespiso. Kaonon kana nga pinug-an ug agridolse ug isula sa mantekilyadong tinapay nga tostado, nga samag paunod sa tinapay.
[Kahon sa panid 19]
Nahibalo Ka Ba?
Ang gulang nga bayi nga ubod sa Uropa motaas ug mga usa ka metros, apan ang laki maoy katunga lamang niana.
Ang pila ka gulang nga mga ubod nga nagpuyo sa nagpundo nga mga lanaw dili gayod molalin. Sila mabuhi sa maong mga dapit sulod sa 50 ka tuig o kapin pa.
Ang mga ubod magpabiling buhi sulod sa 48 ka oras nga walay tubig.
Ang kinatigulangang ubod nga natala mao ang bayi nga ginganlag Putte. Siya namatay niadtong 1948 diha sa akwaryom sa Denmark sa edad nga 85.
Ang mga ubod mahait kaayo ug igsisimhot, sa labing menos sama ka sensitibo sa iro.
[Hulagway sa panid 17]
Ang River Bann sa Irlandia puno sa milyonmilyong ubod