Pagpaniid sa Kalibotan

Hulga sa Relihiyosong Kagawasan sa Uropa

Sa di pa dugayng komperensiya sa prensa sa Washington, D.C., T.B.A., si Massimo Introvigne, usa ka Romano Katolikong eskolar gikan sa Turin, Italya, miingon nga ang batok-sekta nga mga listahan o mga taho ginatipon sa ubay-ubayng nasod. Ang mga organisasyon nga gitumong ingong “peligrosong mga sekta” naglakip sa mga Baptist, mga Budhista, Katolikong mga karismatik, Hasidic nga mga Hudiyo, mga Saksi ni Jehova, mga Quaker, ug ang Young Women’s Christian Association. Usa ka taho sa Alemanya nagpunting ug 800 ka grupo; usa sa Belgium, 187; ug usa sa Pransiya, 172. Si Introvigne misulat nga sa Pransiya “ang mga magtutudlo gipalagpot gikan sa publikong mga eskuylahan human sa katuigan sa dungganong pag-alagad tungod lamang kay sila mga membro sa mga Saksi ni Jehova.” Sumala sa gitaho sa Compass Direct nga serbisyo sa balita, si Introvigne nagpahayag ug kabalaka bahin sa pagpasiugda sa publiko sa batok-kulto nga mga kalihokan. Siya miingon: “Tataw gayod nga kining mga kalihokana maoy responsable sa pagpakaylap ug makapahisalaag ug kasagarang bakak gayod nga impormasyon bahin sa relihiyosong mga minoriya, ug usa ka dili-matugotong panglantaw sa kalibotan.”

Awtomatikong mga Bentana

Ang mga tigdukiduki sa University of Sydney sa Australia nakagama ug bentana nga awtomatikong mosira kon magkaduol ang ubos ug lupad nga ayroplano. Iniglabay na sa makabungog nga kasaba, ang bentana mobukas pag-usab. Ang usa ka mikropono sa gawas, nga inabagan ug software nga giinstalar diha sa bentana, makaila sa partikular nga mga frequency sa ubang makabungog nga mga kasaba usab, sama sa kagahob sa dagkong mga trak. Ang mga pagsusi nagpakita nga kining mga bentanaa makapakunhod sa kasaba ug hangtod sa 20 ka decibel, nga gilaomang igo na sa pagseguro sa malinawong pagkatulog. Ang magasing New Scientist mikomento: “Ang usa sa dakong mga bentaha sa sistema mao nga ang mga bilding mahilwas sa kasaba ug mahimong hayahay nga dili kinahanglang mag-instalar ug mahal nga air condition.”

Epekto sa TV Diha sa Kabataan

“Ang mga kartuning ug mga dula sa video nag-impluwensiya sa panggawi sa 6- ngadto sa 12-anyos nga mga bata nga labaw pa kay sa eskuylahan, kay sila naggugol ug hangtod sa 38 ka oras matag semana sa pagtan-aw ug TV kon itandi sa 23 ka oras diha sa sulod sa klase,” nagtaho ang mantalaan nga El Universal sa Mexico. Ang tigdukiduki nga si Omar Torreblanca nag-ingon nga ang TV nagtudlo sa mga bata kon unsang batasana ang sagopon diha sa partikular nga mga kahimtang​—apan walay kasayoran ang bata kon ang maong mga batasan maayo ba o dili. Siya misaysay: “Kon motan-aw ang bata ug kartuning o pelikula diin usa sa mga artista ang maayong pagkagapos ug nakalingkawas, ang bata kalagmitan gayod nga mosundog niining paagiha.” Ang pag-usisa ni Torreblanca nagpakita nga “ang mga bata nagpadapat diha sa ilang adlaw-adlaw nga kinabuhi kon unsay ilang nakat-onan matag adlaw gikan sa TV apan dili sa ilang nakat-onan sa eskuylahan, sanglit ilang giisip ang eskuylahan ingong obligasyon lamang.”

Paglakaw Mahimong Makapalugway sa Kinabuhi

Ang paglakaw matag adlaw makapalugway ug dako sa kinabuhi sa usa, nag-ingon ang Asiaweek. Ang usa ka 12-ka-tuig nga pagtuon nagtumong sa 707 ka dili-manigarilyong mga lalaki tali sa mga edad nga 61 ug 81 nga makahimo sa paglakaw. Kadtong “milakaw lamang ug 3.2 km (duha ka milya) matag adlaw​—bisan sa hinay nga linakwan​—nagkunhod ug katunga sa ilang risgo nga mamatay gumikan sa tanang hinungdan,” nag-ingon ang taho. Kadtong wala molakaw maoy 2.5 ka pilo nga lagmit mamatay gumikan sa tanang matang sa kanser kay niadtong milakaw ug labing menos duha ka milya matag adlaw. Ang pagtuon, nga gipatik sa The New England Journal of Medicine, nakakaplag nga bisan ang paglakaw ug tunga sa milya matag adlaw makapamenos sa risgo nga mamatay. Sa miagi, ang pipila ka eksperto sa ehersisyo nagduhaduha sa bili sa maong kasarangang ehersisyo. Karon, ang bag-ong pagtuon nanghinapos: “Ang pagdasig sa mga tigulang sa paglakaw mahimong makaayo sa ilang panglawas.”

Musika Nakatabang sa mga Bata

Ang pagtudlo sa tulo- o kuwatro-anyos nga mga bata sa pagtugtog ug musika makatabang kanila sa pagpangatarongan ug paghunahuna, matod ni Gordon Shaw, propesor sa pisika sa University of California, sa Irvine. Niining linghod nga pangedaron, ang mga koneksiyon sa utok daling maporma, ug gipakita sa mga tigdukiduki nga ang regular nga pagpraktis bisan sulod sa napulo ka minutos sa usa ka adlaw makatabang sa pagpatungha ug “layog-abot nga kauswagan sa paagi nga ang bata mangatarongan ug maghunahuna.” Sa siyam-ka-bulan nga pagsulay, ang mga bata nga nagtuon sa pagpiano gitandi sa mga grupo nga nagtuon sa pagkompiyuter o wala gayoy pagbansay. Kadtong nakakat-on sa pagtugtog sa piano nagpauswag sa ilang mga kuha sa mga pasulit sa intelihensiya ug 35 porsiyento, samtang ang laing duha ka grupo nagpakitag diyutay o walay pag-uswag, nagtaho ang Sunday Times sa London.

Ekolohiya sa Baybayon

Posible ba ang pagdaot sa usa ka baybayon pinaagi sa paghinlo niini pag-ayo? Oo, nag-ingon ang pagtuon sa Swansea Bay, sa Wales. Ang yawi sa himsog nga baybayon mao ang lapyahan, diin ang mga inanod matipun-og kaduha sa usa ka adlaw panahon sa pagtaob. Ang mga inanod maglakip sa mga kahoy, gapnod, lumotlumot, sagbot, ug bisan patayng mga mananap, ang tanan nasagol sa mga lusay. Kining panagsagol maoy puy-anan sa gigming walay-taludtod nga mga mananap nga motabang sa pagbungkag sa nagakadugtang tanomtanom, nga ipadpad dayon sa hangin ug mga balod aron magpabagtok sa balas. Ang lapyahan nagtagana usab ug pagkaon alang sa mga langgam ug sa mga hayop sama sa mga vole, ilaga, koneho, ug bisan mga lobo. Ang pag-us-os sa gidaghanon sa nagaubog nga mga langgam nga naningaon diha sa lapyahan ang nakapaalinggat sa mga tigkonserbar sa kamatuoran nga ang regular nga pagpanghinlo sa baybayon makadaot sa tandogong katimbang sa ekolohiya niini. Daghang mahigugmaon ug baybayon gustog di-realistikong hinlo nga baybayon. Ang The Times sa London nagtaho nga usa ka bisita nagdahom pa ngani nga ang gagmayng mga bato kuhaon gikan sa balas.

Sulod nga Pagkaon sa Atong Yuta

Nahibulong ka na ba kon unsa ka daghan ang ginakaon sa populasyon sa kalibotan matag adlaw? Ang Gregong mantalaan nga To Vima nagtaho ug makapakugang nga mga estadistika bahin sa adlaw-adlaw nga konsumo. Sa tibuok kalibotan, duha ka bilyong itlog ang gipatungha ug gikonsumo​—igong makaluto ug tortilyas nga sama ka dako sa isla sa Cipro! Ang kalibotan nagakaon ug 1.6 ka milyong tonelada sa mais. Kinaham usab ang mga patatas, 727,000 ka tonelada niini! Ang humay maoy pangunang pagkaon sa dakong bahin sa populasyon sa yuta, nga may 1.5 ka milyong tonelada ang gipatungha matag adlaw. Niini, 365,000 ka tonelada ang gikonsumo sa mga Insek. Ang 7,000 ka tonelada sa linagang mga dahon sa tsa makapuno ug tulo ka bilyong tasa. Ang mga arangan sa kalibotan nagatagamtam sa 2.7 ka toneladang linutong bihod. Ang ordinaryong hamtong sa Kasadpang kalibotan mokonsumo ug 4,000 ka kaloriya sa usa ka adlaw​—kon itandi sa 2,500 ka kaloriya nga girekomendar​—samtang sa Aprika ang aberids mao lamay 1,800.

Mga Kasili nga Nagtrabaho

Ang mga kasili gipatrabaho aron sa pagsusi sa kalidad sa tubig sa Hapon, nagtaho ang The Daily Yomiuri. Lima ka tuig kanhi si Propesor Kenji Namba sa Hiroshima University nakadiskobre nga ang mga kasili mosanong sa diyutayng mga kausaban sa kalidad sa tubig. Ang makadaot nga mga substansiya sama sa cadmium o cyanide makapahinay sa pinitik sa kasingkasing sa kasili, samtang ang makakanser nga trichloroethylene makapakusog sa pinitik sa kasingkasing niini. Ang usa ka makina ginabaligya karon nga naggamit niining talagsaong pagkasensitibo. Ang kasili magpondo sa tubo nga acrylic diha sa makina. Samtang ang tubig moagas latas sa tubo, ang mga electrode nga gitaod sa tubo magsusi sa pinitik sa kasingkasing sa kasili, ug ang bisan unsang mga kausaban gipadala pinaagi sa pager ngadto sa teknisyan. Ang mga kasili nga gipili niining buluhatona naggikan sa hinlo kaayong katubigan ug ginailisan kada bulan sa pagmentinar sa katukma.

Mga Bakos sa Seguridad ug Kamatayon sa Trapiko

Ang Constitutional Chamber sa Korte Suprema sa Costa Rica di pa dugay nag-imbalido sa balaod bahin sa pinugos nga paggamit ug bakos sa seguridad, nga nagmandong kini nakalapas sa mga gimbut-an sa personal nga kagawasan, nagtaho ang The Tico Times sa San José, Costa Rica. Sukad sa desisyon, ang porsiyento sa mga drayber sa nasod nga naggamit ug bakos sa seguridad mius-os gikan sa 87 porsiyento ngadto sa 44 porsiyento na lamang, samtang ang mga aksidente ug ang miresultang mga kamatayon misaka. Ang Highway Safety Council sa Costa Rica naglunsad ug dinaliang paningkamot sa pagpakubos sa gidaghanon sa kadaot, apan kana nga paningkamot napakyas dihang ang mga pasahero dili mogamit ug bakos sa seguridad, nag-ingon ang taho. Matod pa sa hawas sa Konseho nga si Manfred Cervantes: “Gipaningkamotan gayod namo ang pagpasabot sa mga tawo nga ilang mapanalipdan ang ilang kaugalingon ug maluwas ang ilang mga kinabuhi mismo pinaagi sa pagkahimong responsableng mga drayber.”

Nalangkit-sa-Tabako nga mga Kamatayon

Mga 1.1 ka bilyong tawo sa tibuok kalibotan nanabako, nag-ingon si Propesor Judith Mackay, sa Asian Consultancy on Tobacco Control. Ingon sa gitaho sa British Medical Journal, sa ikanapulong komperensiya sa kalibotan bahin sa tabako ug panglawas, gibanabana nga dihay tulo ka milyong nalangkit-sa-tabako nga mga kamatayon sa 1990. Kanang gidaghanona gidahom nga mosaka ngadto sa napulo ka milyon tali sa mga katuigang 2025 ug 2030. Ang Journal nag-ingon nga sulod sa mosunod nga tulo ka dekada, ang pag-uswag sa nalangkit-sa-tabako nga mga kamatayon motapon gikan sa ugmad ngadto sa nagakaugmad nga mga nasod. Sumala kang Propesor Richard Peto, propesor sa medikal nga estadistika sa Oxford University, “ang Tsina aduna nay mas daghang nalangkit-sa-tabako nga kamatayon kay sa bisan unsang nasod.”