Batid nga mga Enhinyero

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Habagatang Aprika

NAKAKITA ka na ba ug kinaiyanhong mga tinukod sama nianang giilustrar niining panira? Ang mga bungdo sa anay maoy kasagarang talan-awon sa Aprikanhong kabugangan. Ang pipila naporma samag sigpit nga mga panghaw nga usahay motuybo ug kapin sa unom ka metros. Ang uban maoy dagkong simboryo sa yuta nga nagtaganag maayong puwesto nga lantawanan alang sa mga manunukob sama sa mga leyon.

Sa sulod sa matag bungdo may daghang agianan ug mga lawak, nga mahimong puy-an sa pila ka milyong gagmayng anay. Ang pila ka anay nag-atiman sa ilang kaugalingong mga tanaman sa agup-op ug makahimo sa pagbisibis kanila bisan sulod sa daghang tuig sa huwaw. Sa unsang paagi kana posible? Panahon sa katuigang 1930, sa dihang usa ka grabeng huwaw naglaglag sa mga bahin sa Habagatang Aprika, usa ka naturalista, si Dr. Eugene Marais, nakadiskobre ug duha ka kutay sa anay, ang usa padulong sa ubos ug ang lain paingon sa taas diha sa usa ka tunil. Ang gagmayng mga linalang nagkubkob sa giladmon nga mga 30 metros! Nakaabot sila sa usa ka kinaiyanhong atabay. Busa si Marais nakadiskobre kon giunsa nila paghupot sa ilang mga tanaman sa agup-op nga umog sa tibuok huwaw.

Ang usa ka kasagarang bungdo sa anay, misaysay si Michael Main sa iyang librong Kalahari, “gituohan nga maoy labing modernong salag nga nahimo sa bisan unsang mananap sa kalibotan. . . . Ang tanan naningkamot sa pagkab-ot ug pagmentenar sa 100 porsientong kaumogon ug sa palibot nga temperatura nga 29° C [84° F.] ug 31° C [88° F.], nga mohaom sa agup-op ug sa mga anay. . . . Ang matag salag maoy, epektibo, hingpit pagka-air-condition nga puy-anan.”

Karon tagda kon giunsa pagtukod kining mga salaga. Ang mga anay magpasinaw ug unya magsemento sa usa ka pino nga lugas sa bonbon ngadto sa lain. Handurawa lang kon pila ka milyong lugas sa bonbon ang gigamit sa pagtukod ug usa ka bungdo! “Ang kinadagkoang mga gambalay nga gitukod sa tawo niining yutaa; ang mga Piramid sa Ehipto, ang riles sa ilalom sa yuta sa London, ang habog kaayong mga tinukod sa New York . . . , kon itandi sa mga tinukod sa anay, . . . sama ra sa mga gagmayng bungdo kon itandi sa mga bukid,” misulat si Marais sa iyang librong The Soul of the White Ant. “Kon tagdon ang gidak-on,” siya mipadayon, “ang tawo kinahanglang mopatindog ug tinukod nga sama ka taas sa Matterhorn [usa ka 4,478 metros nga bukid sa Switzerland], kon ang iyang tinukod iparehas sa usa ka bungdo sa anay nga kap-atan ka tiil ang gitas-on.”

Apan unsay kaayohan sa mga anay ngadto sa tawo? Kon tan-awon ta, ang mga anay mokaon sa patay nga mga sagbot ug busa magwagtang sa daghang hugaw. “Pinaagi sa pagguyod sa uga nga materyal sa ilalom sa yuta, sila dili lang magkunhod sa kapeligrohan sa sunog kondili magpatambok usab sa ilalom nga yuta,” matud sa usa ka karatula sa Kruger National Park.

Tingali mouyon ka sab nga ang ubos nga mga anay takos tawgon nga batid nga mga enhinyero sa yuta.