Ang Anay—Higala o Kaaway?

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA KENYA

“KUMBE! Mchwa!” Maoy tuaw sa usa ka Kristohanong ministro samtang siya ug ang grupo sa uban pa nag-alsa sa usa ka madaladalang tabla nga pool. Naglaom sila nga gamiton kana ingong pool sa bawtismo sa usa ka sirkitong asembliya sa mga Saksi ni Jehova sa Kenya. Apan, sa ilang kahisagmuyo, ilang nadiskobrehan nga dakong bahin sa kahoy gikaon sa anay. Maong mipahayag siya ug kahigawad. Kon hubaron, kana nagkahulogang: “Ay! Mga anay!”

Tingali walay laing insekto ang kasagarang nalangkit sa pagkadaot sa kabtangan kay sa gamatoy nga anay. Apan kini bang maong insekto tinuod nga kaaway sa tawo? Sa pagtubag, tan-awon nato pag-ayo ang anay.

Ang Kota sa Anay

Sa Kenya, ang usa kasagarang makakita ug habog nga mga balay sa anay. Kini maoy samag panghaw nga mga tinukod nga motuybo ug ingon ka taas sa lima ngadto sa unom ka metros gikan sa yuta. Ang mga bungdo, nga ingon ug usa ka konkretong kota, maayo kaayong pagkatukod nga ang mga anay gitawag nga mga maestro arkitekto. Dili ba makakutaw sa hunahuna nga ang gagmayng mga insekto makatukod sa maong katingalahang mga kota, bisan tuod hinay silang mokamang​—ug buta?

Sa sulod sa bungdo adunay makalibog nga mga lawak ug mga tunil. Kining puliki nga siyudad adunay episyenteng sistema sa imbornal, bentilasyon, ug air-conditioning pa. Ang init nga hangin mohungaw sa ibabaw sa bungdo pinaagi sa gagmayng mga lungag. Ang bugnaw nga hangin mosulod sa ubos. Ang dugang pang pagpabugnaw ginahimo pinaagi sa simpleng sistema sa pag-alisngaw sa tubig: Ang mga anay magwisik ug tubig sa ilang mga bungbong pinaagi sa pagluwa niana. Samtang moalisngaw ang tubig, kini magpabugnaw sa hangin ug moabag sa sirkulasyon. Busa ang balay sa anay magpabilin diha sa makapahayahay nga 30 grado Sentigrado 24 oras sa usa ka adlaw!

Katilingban sa mga Anay

Mas makapahingangha pa ang katilingban sa mga anay. Ang pipila ka mga bungdo sa anay adunay episyenteng mga komunidad, o mga kolonya, nga mokabat ug hangtod sa lima ka milyong molupyo. Inay magubot, ang kolonya maoy pananglitan sa pagkaepisyente. Ang pamilya sa anay nalangkoban sa tulo ka matang, nga mao, ang mga trabahador, mga sundalo, ug mga tigsanay. Ang mga trabahador maoy aktuwal nga motukod sa mga bungdo, nga nagagamit sa ilang laway ingong semento.

Ang mga sundalo ang mas agresibong mga membro sa pamilya. Nasangkapan sa lig-ong mga apapangig ug hait nga mga ngipon, ilang bantayan ang kota gikan sa mga manunulong, sama sa mga hantik. Magsilbi usab silang mga guwardiya sa pagpanalipod sa mga trabahador sa dihang mogawas sila sa bungdo sa pagpangita ug pagkaon. Kon gikinahanglan, ang mga sundalo mogamit ug kemikal nga pakiggubat; ang usa ka linaing glandula molihok sama sa pistolang de tubig, nga mopagawas ug makamatayng likido.

Sa unsang paagi bayran ang mga sundalo sa ilang mga serbisyo? Buweno, daw ang ilang mga apapangig dako ra kaayo nga dili sila makausap ug pagkaon sa pagpakaon sa ilang kaugalingon. Busa kon gutomon ang usa ka sundalo, ibag-id lang niya ang iyang antena sa ulo nganha sa usa ka trabahador. Kana nagpasabot, “Pakan-a ko!” Ang trabahador mosanong pinaagi sa pagbutang ug dinigwa nga pagkaon sa baba sa sundalo.

Sa harianong lawak, nga naliminan sa tumang kangitngit, nagpuyo ang mga tigsanay​—ang hari ug rayna. Ang rayna maoy higante kon itandi sa iyang gamay nga kapikas. Ang iyang tiyan, nga midako tungod sa mga itlog, maoy pamatuod sa iyang dili-ordinaryong mga gahom sa pagsanay. Gibanabana nga siya makapangitlog ug gikan sa 4,000 ngadto sa 10,000 ka itlog sa usa ka adlaw. Dili katingad-an nga ang uban nagtawag sa rayna nga “usa ka awtomatikong makina nga mangingitlog.”

Hinunoa, wala kaayoy pribasiya ang harianong magtiayon sanglit sila gialagaran sa usa ka tem sa trabahador nga mga anay. Palibotan niini ang rayna, nga nagaatiman sa iyang dihadihang mga panginahanglan ug nagtagana kaniya ug pagkaon. Samtang nagapangitlog, tangagon sa mga trabahador ang itlog paingon ngadto sa lawak nga pondohanan sa mga itlog.

Mga Higala o mga Kaaway?

Samtang pipila lang ka tawo ang dili mouyon nga kining maong mga insekto makaiikag, ang kadaghanan naglantaw gihapon kanila nga mga peste​—mga kaaway! Si Dr. Richard Bagine, pangulo sa Invertebrate Zoology Department of the National Museum sa Kenya, nag-ingon sa Pagmata!: “Tinuod nga ang mga anay makita sa mga tawo ingong usa sa labing madaoton nga mga insekto. Apan lahi ang paglantaw sa mga siyentipiko sa mga anay. Sa ilang kinaiyanhong puy-anan, ang mga anay maoy mapuslanong mga membro sa katilingban sa mga tanom ug mga mananap.

“Una, ilang padugtaon ang patay nga mga tanom ngadto sa simpleng mga sambog. Niining paagiha, ibalik sa mga anay ang mga sustansiya nga gikinahanglan sa mga tanom. Ikaduha, sila maoy hinungdanong tinubdan sa pagkaon. Sila kaonon sa halos tanang matang sa langgam ug sa daghang mananap nga may suso, sa mga reptilya, sa mga mananap nga nanimuyo sa yuta ug tubig, ug sa ubang mga insekto. Daghang tawo sa kasadpan ug amihanang Kenya ang nakagusto sa tam-is, lami nga sabor niini; sila tugob kaayo sa tambok ug protina. Ikatulo, sila motabang sa paghimo ug yuta. Lahugayon sa mga anay ang ilalom nga yuta ug ibabaw nga yuta sa dihang sila maghimo ug mag-ayo sa ilang mga bungdo. Ilang pinopinohon ang dagkong mga bahin sa patayng mga tanom, nga maghimo ug humus o itom nga yuta. Samtang nagalihok sa yuta, sila nagahimog mga agianan sa hangin ug tubig nga gikinahanglan sa mga gamot sa tanom. Sa ingon ang mga anay nagpauswag sa grano, matang, ug katabunok sa yuta.”

Apan, ngano man nga ang mga anay mosulong sa mga puy-anan sa tawo? Mao kini ang giingon ni Dr. Bagine: “Sa pagkatinuod, ang mga tawo ang mibalhin ngadto sa puy-anan sa mga anay ug nagkuha sa kadaghanang tanom nga kaonon sa mga anay. Ang mga anay kinahanglang mokaon aron mabuhi, ug kasagaran mokaon sila sa patayng mga tanom. Sa dihang kuhaon kini gikan kanila, ang mga anay mokaon sa hinimog-tawo nga mga tinukod, sama sa mga balay ug mga dapa.”

Busa bisan ang anay usahay daw usa ka peste, seguradong dili gayod kini nato kaaway. Sa pagkatinuod, kini maoy katingalahang pananglitan sa mamugnaong kaalam ni Jehova sa paglalang. (Salmo 148:10, 13; Roma 1:20) Ug sa umaabot nga bag-ong kalibotan sa Diyos, samtang ang tawo makakat-on sa pagkinabuhi nga kaharmoniya uban sa kalibotan sa mga mananap, siya sa walay duhaduha magtan-aw sa gamatoyng anay ingong higala, dili kaaway.​—Isaias 65:25.

[Mga hulagway sa panid 17]

Usa ka kasagarang samag-kastilyo nga bungdo sa anay

Gisukip: Mga anay nga trabahador

[Hulagway sa panid 18]

Ang sundalong anay, uban sa dakong ulo ug mga glandula niini nga nagahimog makamatayng mga kemikal, nasangkapan sa pagpanalipod sa kolonya sa anay

[Hulagway sa panid 18]

Ang rayna, nga midako ang tiyan gumikan sa mga itlog

[Hulagway sa panid 18]

Ang rayna uban sa iyang panon sa mga tig-atiman