Ang Kataw-anang Warthog

USA sa labing makapahimuot nga talan-awon sa kabalilihan sa Aprika mao ang panon sa warthog nga nagaulpot-ulpot. Sila makit-ang lagsik nga nagaulpot-ulpot sa dungganon nga paagi sa warthog, ang matag usa adunay gamay, balhiboon nga ikog nga nagtuhoy sama sa gamay nga antena sa radyo. Aw, dili tumong sa warthog nga lingawon ang mga tumatan-aw. Sumala sa librong Maberly’s Mammals of Southern Africa, “kining batasana lagmit makatabang sa mga hayop sa pagkakita sa usag usa diha sa tag-as nga kasagbotan sa dihang managan, ilabina sa kahimtang sa mga baktin tungod sa ilang hanap nga panan-aw.”

Labi pang kataw-anan mao ang paagi sa pagsulod nila sa ilang “balay,” ilabina kon himoon nila kini nga tulin kaayo. Ang “balay” alang sa mga warthog mahimong ang gipadak-ang lungag sa ant-bear o porcupine, ug ang mga warthog may talagsaong paagi sa pagsulod. Ang mga baktin, nga wala pa makakat-on sa hustong mga pamaagi sa warthog, manulod lang sa lungag nga mag-una ang ulo sama sa ubang may-pagtahod sa kaugalingon nga hayop. Dili ingon niana ang mga gulang! Sa makusog, uban sa militaryong kahanite, abtik kining motalikod sa ganghaan sa iyang lungag​—ug kalit nga moatras sa luwas nga dapit sa iyang balay! Kining diyutay nga maneobra wala himoa aron lamang lingawon ang mga tumatan-aw. Abi god nimo, niining tungora ang warthog may bentaha sa pag-atubang sa iyang manunukob ug sa pagsanta sa dugang pag-atake pinaagi sa iyang makamatay nga mga bangkil.

Siyempre, kining kalit nga pag-atras usahay adunay dili madahom nga mga kakulian. Ang suliran mao nga ang mga warthog dili lamang mao ang nagpuyo niining abogong mga lungag sa ilalom sa yuta. Ang mga hyena, honey badger, jackal, ug mga porcupine mahimong mopasilong niining mga lungaga. “Kon ang mga lungag okupado na, ang [mga warthog] mahimong mahimutang sa makahasol nga mga engkuwentro matag karon ug unya,” mitaho ang magasing Custos. “Sa pila ka hitabo ang mga warthog nakit-an nga may mga tunok [sa porcupine] nga nagsiwil sa ilang mga kuwahu.” Dili ikalimod, kini dili gayod makalingaw sa makaluluoy nga warthog.

Tungod sa iyang makuyaw nga mga bangkil, ang warthog daw sama sa mabangis nga manunukob nga nangitag tukbonon. Apan dili baya ingon niana. Ang warthog gihubit nga “sa katibuk-an dili mangatake nga hayop.” Ang warthog tigkaon diay ug sagbot, ug pilian pa! Halos ang iyang kaonon maoy mugbong sagbot, nga mokaon lamang sa linghod nga mga udlot sa sagbot; dili siya mokaog mga bunglayon, tag-as nga mga sagbot, o ubang tanom. “Baboy” gayod! Dugang pa, ang warthog andam nga mosuhid bisan sa labing lisod nga mga dapit aron mangitag iyang pagkaon. Ug sa dihang iungad ang iyang simod sa tunokong kabalilihan aron sa pagpangitag lamiang bag-ong mga sagbot nga basin nanubo sa ubos, ang iyang bangkil magsilbing panalipod sa iyang nawong.

Sa init kaayong takna sa adlaw, ang mga warthog kanunayng makita sa “balay” diha sa gibiyaang lungag sa aardvark nga gipadak-an pinaagi sa iyang mga bangkil. Kon sila dili magpahulay, tingali makit-an kini nga maglunang ug manginom sa duol nga tubod sa tubig. Kon panahon na sa pagpangaon, sila makit-an nga mag-ulpot-ulpot diha sa sagboton nga kapatagan. (Dili kini modagan gawas lang kon mapugos sa pagdagan.) Dungganon silang molihok, silang tanan​—gikan sa gulang ngadto sa pinakabaktin​—ang gamay nilang mga ikog magtuhoy.

Ang mga warthog dili mao ang labing ambongang sakop sa banay sa baboy. Apan, sila ang may labing haom nga ngalan, nga gikuha gikan sa dayag nga “mga kalunggo” diha sa ilang linginong mga nawong. Sa pagkatinuod dili kini tinuod nga mga kalunggo kondili mga mituybo nga kubal, ug magamit gayod kini. Makapanalipod kini sa mga mata sa warthog samtang kini nagaungad ug nagakaon. Mapuslanon usab kini sa dihang mag-awayay ang mga laki, nga nagsilbing taming batok sa makasamad nga mga bangkil sa kaaway.

Natago sa luyo niining kataw-anang nawong maoy usa ka maisog nga mag-aaway. Ang anay nga warthog maoy matinagdanon kaayo ug mapanalipdanon sa iyang baktin. Ang ubang gulang mga membro sa panon sa susama mopanalipod sa mga baktin, bisan pag kana magpameligro sa ilang kaugalingon. Pananglitan, kon ang usa ka cheetah mosulay sa pagtukob sa bakting warthog, hasmagan sa usa ka gulang ang manunukob. Kasagaran ang pagkakita lamang niining nagadasdas nga nagbuntaog nga kasuko ug hait nga mga bangkil makapakaratil na sa cheetah. Kasamtangan, ang mga baktin managan, nga maningkamot sa pagpabiling luwas ubos sa tiyan sa ilang inahan. Siyempre, kon mas seryoso ang hulga, sama sa leyon o leopardo, sa maong kahimtang ang mga warthog maalamong mangatras, ang iyang mga ikog magtuhoy gihapon. Hinuon, ang mga gulang magpaulahi, nga tugotan ang mga baktin nga makaunag abot nga luwas.

Bisan pa niana, si Dr. Darryl Mason miingon diha sa magasing Custos, “Ang gulang nga mga warthog mahimong lisod buntogong mga kaaway sa mga cheetah, mga leopardo, ug mga hyaena.” Ang anay nga warthog nakit-an nga nanalipod sa usa sa iyang baktin batok sa usa ka dakong laki nga leopardo. Maisogon niyang giatake ang leopardo, gigukod siya ug 30 metros sa wala pa kini moatras ngadto sa usa ka kahoy. Sa laing okasyon duha ka warthog nakit-an nga nakaabog ug panon sa 16 ka ihalas nga iro.

Pagkaanindot tan-awon ang mga kalaki niining lisod buntogong kataw-anan sa kabalilihan sa Aprika!