Unsay Nahitabo sa Naandang Pasko?
“Ang pasko maoy makalilipay nga panahon alang kanamong mga bata,” matud ni Rita, nga nahinumdom sa katuigang 1930. “Ang tanan manimba, diin among awiton ang among paboritong mga panayegon. Inigpamauli namo, si Mama magluto ug pabo, ug kami may pudding sa Pasko ug krema. Kami nagtuo gayod nga kadto maoy adlawng-natawhan ni Jesus, iyang adlaw. Apan nausab na ang tanan. Daw ang gihunahuna lamang sa mga bata karon mao si Santa Klaus nga moabot nga magdalag mga gasa.”
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Britanya
SULOD sa daghang katuigan, ang pagsaulog sa Pasko nausab sa daghang paagi—ug dili lang niining ulahing panahon. Bisan niadtong 1836, ang Ingles nga awtor nga si Charles Dickens nag-ingon: “May mga tawo nga moingon kanimo nga ang Pasko dili na sama niadtong sa ilang panahon.”
Tingali makapakurat sa pipila, ang Pasko dili popular nga okasyon sa tanang panahon. Niadtong ika-19ng siglo, dihang misulat si Dickens, nagkawala ang popularidad sa Pasko. Ang kadaghanan sa Britanikong mga mantalaan wala manumbaling niana sa sayong bahin niadtong sigloha.
Si Dickens ug ang mas edaran niyang katalirongang Amerikano, si Washington Irving, naningkamot sa paghimaya sa Pasko. Ngano? Dili lang sa pagpasig-uli sa karaang mga tradisyon kon dili, sa labing menos sa bahin ni Dickens, sa pagpukaw sa mga magbabasa sa iyang mga nobela sa masakit nga kamatuoran sa kinabuhi alang sa mga kabos ug sa ingon aron mapauswag ang ilang kahimtang.
Ika-19ng Siglo nga mga Kamatuoran
Samtang ang dagkong kausaban sa industriya nagdalag kauswagan sa pipila, kana usab nagpatunghag mga dapit sa balongbalong, pagkakabos, ug hago nga trabaho. “Ang matag dakong lungsod may usa o kapin pang mga dapit sa mga balongbalong,” sulat pa ni Friedrich Engels niadtong 1844, “diin ang ordinaryong mga obrero nagdasok . . . , halayo gikan sa panan-aw sa mas malipayong mga hut-ong.”
Ang Factory Act sa Britanya sa tuig 1825, diin ang mga pabrika sa algudon lamang ang nalangkit, miingon nga walay tawo ang magtrabaho sa pabrika sa algudon nga kapig 12 ka oras sa adlaw sa semana o siyam ka oras sa Sabado. Niadtong 1846, ang historyador nga si Thomas Macaulay mipasangil sa maong sobrang pag-obra nga maoy hinungdan sa “pagkasalot sa pagtubo sa hunahuna, kay wala nay panahon alang sa himsog nga paggamit niini, walay panahon alang sa intelektuwal nga pag-uswag.”
Ang pagsaulog pag-usab sa Pasko nahitabo taliwala sa maong sosyal ug moral nga mga suliran sa ika-19ng siglo.
Si Dickens ug ang Pasko
Si Charles Dickens nanguna sa pagpukaw sa katilingban aron mahatagag pagtagad ang mga suliran sa kabos. Diha sa iyang klasikong nobela nga A Christmas Carol, nga gipatik niadtong 1843, mahanasong gigamit ni Dickens ang iyang kahibalo sa mga tradisyon sa Pasko aron mapalampos ang iyang tuyo.
Ang A Christmas Carol dihadiha nagmalamposon, ug linibong kopya ang nahalin. Sa misunod nga tuig, siyam ka teatro sa London ang nagpasundayag sa gidulang bersiyon sa sugilanon. Sa Bisperas sa Pasko sa 1867, si Dickens mipasundayag ug pagbasa niana sa Tinipong Bansa sa Boston, Massachusetts. Mitambong ang ginganlag Gn. Fairbanks, tag-iya sa usa ka pabrika sa Vermont, kinsa miingon sa iyang asawa: “Human nakadungog sa pagbasa ni Gn. Dickens sa A Christmas Carol gibati ko nga kinahanglang undangon ko ang atong kustombre nga gisunod sa pagtrabaho sa pabrika sa Adlaw sa Pasko.” Iyang gituman ang iyang saad. Sa misunod nga tuig iyang gidugang ang tradisyon sa paghatag ug pabo sa iyang mga trabahante panahon sa Pasko.
Pasko Ginegosyo
Ang pagpanghatag sa mga kabos nahimong ordinaryo sa panahon sa Pasko, gikan sa mga organisasyong manghatag ug hinabang nga nang-apod-apod ug karbon ngadto sa kabos nga mga balo maingon man ang mga yutaan sa balangay nga manghatag ug mga gasang salapi ug pagkaon. Sa wala madugay ang Pasko nahimo, sa teoriya, nga higayon sa tanang hut-ong sa mga tawo nga magkahiusa. Ang pagkawala sa pagkabahinbahin tali sa dato ug kabos niining panahona sa tuig nagpuypoy sa tanlag sa daghang dato.
Ang ubay-ubayng masadyang mga tradisyon gibalik o kaha gimugna. Pananglitan, ang unang mga Krismas kard migula niadtong 1843, ug sa dihang nagkabarato ang pag-imprinta, milambo ang negosyo. Ang mga Krismas tri, usa ka mas karaang tradisyon usab, mas napopular human gipailaila ni Prinsipe Albert, bana ni Reyna Victoria, ang Alemang paagi sa pagdayandayan, nga migamit ug sidlaksidlak nga mga pabitay, mga adorno, ug mga kandila.
Ang komersiyal nga pagpasiugda sa Pasko nakabuwelo. Karon, kapin lag diyutay sa usa ka siglo ang milabay, ang Pasko nahimo na gayod nga negosyo nga tungod niana ang katilingban nagreklamo. Kini ang nagpatugbaw sa pangutana: Unsa ba gayod ang Pasko sa sinugdan?
Mga Sinugdanan sa Pasko
Sa paghatag ug impormasyon sumala sa kasaysayan, ang The Chicago Tribune sa milabay lang nga Disyembre nagpahayag diha sa panghapin nga artikulo: “Sa kasukwahi, ang selebrasyon nga ginareklamo karon sa mga Kristohanon nga giilog sa komersiyalismo masubay ug balik sa paganong piyesta nga giilog sa Kristiyanidad.
“Ang unang gikatahong pagsaulog sa Pasko ingong adlawng-natawhan ni Jesu-Kristo maoy kapin sa 300 ka tuig human sa maong pagkatawo. Niadtong ika-4 ka siglo, ang Kristiyanidad nahimong opisyal nga relihiyon sa Romanong Empiryo, ug, ang mga iskolar nagtuo, nga ang mga Kristohanon nagbutang sa adlawng-natawhan ni Jesus sa Dis. 25 aron maatol sa naglungtad nga selebrasyon sa mga dili-Kristohanon.
“‘Inay isalikway ang paganong mga selebrasyon, sila midesider sa pagpakigbahin niini ug misulay sa pag-ilis niini,’ matud sa propesor sa University of Utah nga si Russell Belk . . . ‘Ang paganong mga selebrasyon nga giilisdan sa Kristiyanidad mao ang Romanong mga selebrasyon sa Saturnalia—nga alegre kaayo nga mga selebrasyon uban ang pagpanghatag ug gasa—ug sa ulahi ang mga selebrasyong Yule sa Inglaterra ug Alemanya nga nagsaulog sa winter solstice,’ matud ni Belk.
“Ang Pasko nakabaton ug nawad-an sa popularidad sa nanglabay ang kasiglohan. Kana gidili sa usa ka panahon sa Inglaterra ug Amerika sa mga Puritano kinsa misupak sa hudyaka nga nalangkit niini. Apan sa hapit nang magtungatunga sa katuigang 1800, matud ni Belk, ‘ang Pasko nameligro, nga nagkawala ang popularidad.’ Matud niya ang relihiyosong mga pangulo nalipay sa paglangkit sa komersiyo, pinaagi sa paghatag-gasa ug sa Santa Klaus, aron mapasig-uli ang selebrasyon.
“Kanang pagpasig-uli, matud ni Belk, sa kinadak-an maoy tungod sa Ingles nga awtor nga si Charles Dickens, kansang ‘A Christmas Carol’ sa 1843 nagpakita sa dalo nga Scrooge nga nagbag-o ug nahimong manggihatagon.”
Komosta na man ang mga Kustombre sa Pasko?
Si Dickens gikaingong “nalipay sa tanang nagaubang mga kustombre sa Pasko.” Apan diin gikan ang mga kustombre?
Sa paghatag ug makaiikag nga katin-awan bahin niining butanga, ang New York Newsday sa Disyembre 22, 1992, mikutlo kang John Mosley, nga mao ang nagsulat sa librong The Christmas Star: “‘Ang unang mga pangulo sa simbahan wala magsaulog sa Pasko sa Disyembre aron lang saulogon ang adlawng-natawhan ni Kristo,’ miingon si [Mosley]. ‘Kini maoy ilang paagi sa pagsaulog sa winter solstice,’ ang dakong yugto sa tingtugnaw, dihang ang adlaw mohunong sa pagkapadpad pahabagatan ug mopaamihanan na usab, nga nagadalag bag-ong kahayag.
“Ang pamatuod niini makita diha sa mga simbolo sa Pasko, miingon si Mosley. Ang labing dayag mao ang paggamit sa berdeng mga tanom, nga nagsimbolo sa kinabuhi sa panahon sa kangiob ug kabugnaw. ‘Ang dayag kaayong berdeng tanom mao ang Krismas tri,’ matud niya. ‘Ug ang taga-amihanan nga mga Uropanhon nagsaulog sa solstice didto sa lasang; ilang gisimba ang mga kahoy. Busa ang Krismas tri mao gayod ang pagbalik sa pagsimba sa kahoy una pa sa kasaysayan nga mga panahon.’
“Lain pa, matud ni Mosley, ‘Unsay imong ibutang sa mga kahoy? Mga suga. Ang suga nagpabalik sa Adlaw ug nagsimbolo sa Adlaw. Kini maoy alang sa pagkahimugso-pag-usab sa Adlaw ug ang pagbalik sa kahayag human sa solstice. Ang pangunang mga butang nga nalangkit sa selebrasyon sa solstice sa tanang dapit mao ang suga ug berde nga mga tanom.
“Ang Dis. 25, siya midugang, ‘mao usab ang orihinal nga petsa sa winter solstice, ug daghan sa mga butang nga atong ginahimo karon, ug atong gituohang modernong mga kustombre sa Pasko, sa pagkamatuod masubay ug balik sa mga selebrasyon sa solstice.”
Ang musika usab maoy kinaiyahan sa mga pagsaulog sa Pasko. Mao nga, dili ikatingala nga ang Romanong piyesta sa Saturnalia ilado tungod sa kombira ug hudyaka niini, lakip na ang sayaw ug awit. Nga ang modernong Pasko nagkuha sa daghang kustombre niini gikan sa karaang Saturnalia, wala na supaka sa mga eskolar.
Halalom nga mga Kabalaka
Ang Arsobisbo sa Canterbury, Inglaterra, nga si Dr. George Carey, mireklamo labot sa “panahon ni Victoria, Charles Dickens nga Pasko.” Ang katarongan? “Ako nabalaka kon mahitabong ang atong mga anak maapektohan sa komersiyalismo,” matud niya.
Sumala sa mantalaang The Scotsman, ang Anglikanong obispo nga si David Jenkins nagtuo nga ang komersiyalismo sa Pasko nagtukmod sa mga tawo hangtod sa punto nga mawad-ag maayong panimbang sa hunahuna. “Atong gisimba ang kahakog ug ang Pasko nahimong kombira sa kahakog ug kabuangan,” siya miingon, nga midugang: “Ang ordinaryong mga tawo gihimong miserable tungod sa ilang mga utang pinaagi sa credit card. . . . Adunay nagatubong ebidensiya nga human sa Pasko ang mga tawo nangaguol ug may mga away sa pamilya. Kini dugang nagapahinabog daghang kasamok kay sa mga bentaha nga nahatag niini.”
Ang The Church Times sa Inglaterra husto kaayo sa pagpahayag sa suliran sa Pasko: “Kinahanglan mapahigawas kita gikan sa hilabihang pagpatuyang sa mga rituwal sa pagsimba kang Bacchus nga atong gitugotan nga mahitabo!”
Kon Unsay Mahimo Labot Niini
Imong mailhan ang Pasko kon unsa kini, usa ka paganong selebrasyon nga bakak nga nagapasundayag ingong adlawng-natawhan ni Jesus, ug walay kalabotan niana. Mao kanay gihimo ni Rita, ang babaye nga gihisgotan sa sinugdan. Nahimo siyang usa sa mga Saksi ni Jehova, ug karon siya nahiusa sa kapin sa 4,500,000 ka kaubang Saksi, nga bug-os nga nagasalikway sa Pasko.
Bisan pa, dili kanunay sayon ang pagsubay sa usa ka dalan nga lahi sa ginasunod sa kinabag-an. (Itandi ang Mateo 7:13, 14.) Ang The Church Times miangkon: “Nagkinahanglag usa ka maisog nga lalaki, babaye o pamilya ang pagpili sa dili na pag-apil-apil sa usa ka selebrasyon nga kusganon kaayong gipugos kanato sa atong isigkaingon.”
Daghan niadtong mihimog desisyon sa “dili pag-apil-apil” mouyon. Apan sila usab nasayod nga ang lalom nga gugma alang sa kamatuoran naghatag kanilag panukmod ug kusog sa pagpili, ug pagpabilin, sa maong baroganan. Ang ingon mahimong tinuod kanimo—kon mao kanay imong tinguha.
[Kahon sa panid 17]
Nasayod ka ba niining mga kamatuorana?
* Si Jesus wala matawo sa Disyembre 25.
* Gipapasilong sa mga magbalantay sa mga karnero sa Israel ang ilang mga karnero sa tungatunga sa tingtugnaw, dili diha sa kapatagan sa panahon sa kagabhion.
* Ang ‘maalamong mga lalaki’ sa pagkamatuod mga Mago, mga astrologo, ug miduaw kang Jesus dihang siya usa na ka linghod nga bata, dili masuso.
* Walay mabasa sa Bibliya nga pagasaulogon sa mga Kristohanon ang adlawng-natawhan ni Jesus. Apan may dayag nga sugo sa pagsaulog sa iyang kamatayon.
[Kahon sa panid 18]
Kon Nganong ang mga Saksi Dili Mosaulog
Ang The Witness, opisyal nga mantalaan sa Romano Katolikong arsdiyoses sa Dubuque, Iowa, T.B.A., mipresentar sa mosunod nga pangutana diha sa lindog niini nga “Question Corner.”
“Ang akong asawa mihangyo sa akong 10 ka anak sa pagtabang sa pagsaulog sa akong ika-80ng adlawng-natawhan.
“Ugaling, duha sa mga anak maoy mga Saksi ni Jehova ug miingon nga dili sila mosaulog ug mga adlawng-natawhan tungod kay sila nagkinabuhi nga suod nga nagsunod sa panig-ingnan nga gibilin kanato ni Jesus ug sumala sa Bibliya.
“Sila miingon nga bisan si Jesus ni si bisan kinsang unang Kristohanon wala magsaulog ug adlawng-natawhan. Kadto maoy paganong tradisyon ug usa nga dili angay makiglangkit ang mga Kristohanon. Kadto giisip ingong paganong tradisyon sa panahon ni Kristo ug kana pagahunahunaon gihapon sa maong paagi karon.”
Ang pari nga si John Dietzen mitubag sa pangutana: “Nasayod ako nga kini masakit alang kanimo, apan ang impormasyon nga imong gihatag husto. Apil sa daghang kalainan sa pagtulon-an ug mga buhat tali sa mga Saksi ni Jehova ug sa ubang Kristohanong mga denominasyon mao kini.
“Nahiuyon niining pagtuoha, ang ilang mga membro dili gani magsaulog sa Pasko, sa bahin tungod kay kana maoy pagsaulog sa adlawng-natawhan ni Jesus ug usab tungod kay ang petsa sa Pasko dayag nga natukod, sa ika-upat nga siglo sa adlaw sa winter solstice (sumala sa karaang Julianong kalendaryo), nga kaniadto maoy usa ka dakong paganong piyesta.”
[Picture Credit Line sa panid 16]
Santa Claus: Thomas Nast/Dover Publications, Inc. 1978
Kahoy ug mga medyas: Old-Fashioned Christmas Illustrations/Dover Publications, Inc.