“Ang Siyudad Napuno sa Panglupig”

SA DIHANG ang propeta sa Bibliya nga si Ezekiel naghisgot ug usa ka siyudad nga “napuno sa panglupig,” wala siyay nasayran sa mga sulirang nagsakit sa mga siyudad karong adlawa. (Ezekiel 9:9, An American Translation) Ni ang iyang mga pulong sekretong paagi sa pagtagna nianang mga sulirana. Bisan pa, ang iyang gisulat maoy tukmang kabatbatan sa mga siyudad sa ika-20ng siglo.

Ang librong 5000 Days to Save the Planet mipahayag: “Nga yano ug dili maideyahon, ang atong mga siyudad nangahimong ngil-ad puy-an ug ngil-ad tan-awon. . . . Ang dagkong mga tinukod nga sa mausbawon naglabi diha sa atong mga siyudad gipanukod nga may gamay o kaha walay paghunahuna sa mga magpuyo ug magtrabaho diha niana.”

Dili-Dalayegong mga Kamatuoran Mahitungod sa mga Siyudad

Siyam ka siyudad, nga makaplagan sa lainlaing mga bahin sa kalibotan, gibatbat sa mga mantalaan ug mga magasin sumala sa mosunod. Makaila ka ba sa matag siyudad pinaagi sa tukma niining ngalan?

Siyudad A, anaa sa Latin Amerika, ilado tungod sa mga batan-on niini nga masuholan sa pagpatay ug sa daghang homisidyo. Nailhan usab kini ingong dapit sa kartel sa droga.

Siyudad B “ang labing daotang siyudad sa [Tinipong Bansa] tungod sa mga pagpanulis sa kalye.” Sa unang duha ka bulan sa 1990, ang mga pagpatay “mitubog 20 porsiento sa mao rang yugto” sa miaging tuig.

“Milyonmilyong tawo sa usa ka tuig ang molalin ngadto sa mga siyudad sa Amerika del Sur, Aprika, ug Asia . . . , nga manglalin ngadto sa gihanduraw nilang yutang saad.” Kay wala makakaplag niana, ang daghan mapugos sa pagpuyo sa kakabos, nga tungod sa kawalad-on matukmod sa pagpakilimos o pagpangawat aron mabuhi. Katunga sa mga lungsoranon sa Aprikanhong Siyudad C ug sa Asianhong Siyudad D​—ingon man 70 porsiento sa Asianhong Siyudad E​—gikatahong timawa kaayog mga pinuy-anan.

“Bisan pag [ang Siyudad F] naapil sa labing luwas nga mga siyudad sa Amerika del Norte, ang nagausbawng kawalay-trabaho, nagatubong gidaghanon sa krimen ug etnikong pagkontrahanay nagpahinabo nga ang mga lungsoranon niini nahibulong bahin sa negatibong kinaiya sa kalamposan. Ang krimen . . . nakapaminghoy sa mga molupyo sa siyudad. Mitubog 19% ang seksuwal nga mga pangatake . . . Mitubog duolag 50% ang mga pagbuno.”

“Kada adlaw 1,600 ka tawo ang mamalhin ngadto sa [Latin Amerikanhong Siyudad G] . . . Kon mopadayon [kini] sa pagtubo nianang gidaghanona 30 ka milyong tawo ang magpuyo didto pagkatapos sa siglo. Mag-aginod sila pag-agi sa siyudad diha sa 11 ka milyong sakyanan, nga matrapik sa daghang oras sa usa ka panahon . . . Ang polusyon sa hangin . . . maoy usa ka gatos ka pilo sa dalawaton nga sukod. . . . Kap-atan ka porsiento sa tanang molupyo nag-antos sa nakalamay nga brongkitis. . . . Sa mga takna nga labing daghan ang sakyanan ang sukod sa kalangas diha sa sentro sa siyudad motaas ngadto sa tali sa 90 ug 120 decibels; 70 decibels ang giisip nga maagwanta.”

“Kada adlaw 20 toneladang tai sa iro ang hiposon gikan sa mga kalye ug asiras sa [Uropanhong Siyudad H]. . . . Gawas pa sa gasto ug kasamok, ang mas seryosong butang natataw. Ang tai sa iro tinubdan sa usa ka sakit nga gipahinabo sa parasitong Toxocara canis. Katunga sa mga dapit-dulaanan sa kabataan ug mga kahon sa balas nga dulaanan sa [siyudad] nakaplagan nga natakdan sa dakog-resistensiya nga mikroskopikong mga itlog sa parasito, nga mosulod sa kabalayan dala sa lapalapa sa sapatos ug sa kuyamas sa binuhing mga hayop sa balay. . . . Ang kakapoy, suol sa tiyan, mga alerhiya, mga suliran sa kasingkasing ug kaugatan maoy sayo nga mga simtoma sa sakit.”

“Bisan pag [ang Asianhong Siyudad I] gisakit sa tanang suliran sa sobra-pagkaugmad nga dakong siyudad sa dili-kaayo-ugmad nga nasod​—kakabos, krimen, polusyon​—kini nasugdan pagkaila ingong usa sa kaulohang mga siyudad sa ika-21ng siglo.”

Mga Eksepsiyon o Naandan?

Nailhan mo ba kining mga siyudara pinaagi sa tukma nilang mga ngalan? Lagmit wala, kay walay mausa sa mga sulirang gihisgotan ang linain sa bisan haing usa ka siyudad. Hinunoa, sila nagpaila kon unsay deperensiya sa halos matag siyudad sa bisan unsang gidak-on sa tibuok kalibotan.

Siyudad A, sumala sa Alemang mantalaang Süddeutsche Zeitung mao ang Medellín, Colombia. Ang gidaghanon sa mga pagbuno mius-os gikan sa 7,081 sa 1991 ngadto na “lamang” sa 6,622 sa 1992. Bisan pa, nagtaho ang Colombianhong mantalaang El Tiempo, sa miaging dekada, halos 45,000 ka tawo ang namatay didto sa mapintasong paagi. Busa ang lainlaing sibikong mga grupo sa pagkakaron naningkamot pag-ayo sa paglimpiyo sa siyudad ug pagpaarang-arang sa kadungganan niini.

Ang pagpaila sa The New York Times sa Siyudad B ingong New York City lagmit wala makapatingala sa mga tawong nakaduaw didto sa bag-o pang katuigan ug labaw pa gayod sa mga lungsoranon niini.

Ang mga numero nga gihatag sa Alemang magasing Der Spiegel maylabot sa gidaghanon sa mga tawong nagpuyo sa kabos nga kahimtang sa Nairobi, Kenya (C), Manila, Pilipinas (D), ug Calcutta, India (E) nagpaila nga mas daghang tawo ang dili makalingkawas sa ngil-ad nga pinuy-anan niining tulo ka siyudad lamang kay sa nagpuyo sa tibuok datong Uropanhong kanasoran sama sa Denmark o Switzerland.

Ang Siyudad F​—Toronto, Canada​—gibatbat niadtong 1991 sa magasing Time diha sa usa ka artikulong dili kaayo kahimut-anan kay sa artikulo nga gipatik niini tulo ka tuig nga miagi. Ang unang taho, nga nag-ulohang “Sa kataposan, Usa ka Siyudad nga Naglihok,” nagdayeg sa siyudad nga “makapahingangha sa halos tanan.” Nagkutlo kini sa usa ka bisita nga nag-ingon: “Kining dapita halos makapahinabo nga ako makatuo pag-usab sa bili sa mga siyudad.” Ikasubo, ang “siyudad nga naglihok” karon morag nagaantos sa parehong mga suliran nga nagsakit sa ubang nagkadaot nga mga siyudad.

Bisan pag naghisgot nga ang Siyudad G “usa sa labing matahom ug makiuso nga mga siyudad sa kayutaan sa Amerika, ug usa sa labing maarte,” ang magasing Time hinunoa miangkon nga kini “mao ang Mexico City sa mga dato, siyempre, ug sa mga turista.” Kasamtangan, sumala sa World Press Review, ang mga kabos naghuot “diha sa usa sa 500 ka timawang mga dapit sa kaulohan” diha sa mga barongbarong “nga gipanukod ginamit ang basura sa industriya, mga karton, gubang mga piyesa sa kotse, ug kinawat nga materyales igtutukod.”

Ang Siyudad H gipaila sa Pranses nga senemanang magasing L’Express nga mao ang Paris, nga, sumala sa The New Encyclopædia Britannica, “sa ginatos ka tuig, pinaagi sa prosesong wala sukad ikapatin-aw nga malamposon, . . . nagpabanaag sa kamadanihong nakabihag sa milyonmilyon sa tibuok kalibotan.” Ugaling, tungod sa grabeng mga suliran milubad ug diyutay ang katahom sa sadyang Paris.

Mahitungod sa Siyudad I, ang Time nag-ingon: “Sa nangagi sa romantikong paagi giisip sa Kasadpan ingong nagduka, madamgohon nga kaulohan sa kanhing Siam, usa ka ‘Venice sa Sidlakan,’ ang di-matagnang siyudad karon sa mga manulonda ug sa bulawanong mga templo mao ang kinabag-ohang mauswagong siyudad sa Asia.” Bisan ang mga manulonda ug mga templo niini wala makapugong sa pagkahimo sa Bangkok, Thailand, labing menos sa usa ka panahon, “nga kaulohan sa kalibotan sa negosyo sa pagbaligyag-unod.”

Labawng Pag-usisa sa mga Siyudad

Usa ka dekada kanhi ang usa ka peryodista miingon nga bisan pag ang dagkong mga siyudad maorag “adunay samang mga krisis, adunay linaing mga kinaiya ang matag usa, ug sa ingon adunay linaing paagi sa pagpakigbisog aron molahutay.” Sa 1994, ang mga siyudad nagapakigbisog gihapon, ang matag usa sa kaugalingon niining paagi.

Dili tanan ang naghunahuna nga pildi na ang pakigbisog aron molahutay. Pananglitan, usa ka alkalde kanhi sa Toronto nagpahayag ug kamalaomon, nga nag-ingon: “Ako wala maghunahuna nga nagakadaot ang siyudad. Nag-atubang kinig mga kalisdanan, apan sa akong hunahuna atong masulbad kining sulirana.” Tinuod, ang pipila ka siyudad malamposong nakasulbad, o labing menos nakapaarang-arang, sa pipila sa ilang mga suliran. Apan dili lamang kamalaomon ang gikinahanglan niini.

Sa miaging Enero ang peryodistang si Eugene Linden misulat: “Ang dangatan sa kalibotan nalambigit sa dangatan sa mga siyudad niini.” Bisan unsa ang sangpotan, gihulma sa mga siyudad ang atong kalibotan, ug kini nagpadayon sa paghimo niana. Lain pa, kon kaha karaan o moderno, kini sila nag-apektar kanato sa personal nga paagi​—lagmit labaw pa kay sa tingali atong gipalandong. Kana ang hinungdan nga ang paglahutay nila nalambigit kaayo sa atong paglahutay.

Nan, ang labawng pag-usisa sa mga siyudad dili lang sa katuyoan nga pausbawon ang kinatibuk-ang kahibalo. Labi pang hinungdanon, magpasidaan kini kanato sa tandogonong kahimtang nga naagoman karon sa kalibotan. Busa sugdan nato ang “Labawng Pag-usisa sa mga Siyudad.” Nanghinaot kami nga kining unom-ug-bahin nga serye sa Pagmata! makapaikag, maglig-on, ug magdasig sa among mga magbabasa. Bisan pa sa seryosong mga suliran sa kalibotan​—nga tuman ka tataw diha sa pagpakigbisog sa atong mga siyudad nga makalahutay​—ang tanan dili ingon nga walay paglaom!

[Blurb sa panid 6]

“Ang dangatan sa kalibotan nalambigit sa dangatan sa mga siyudad niini.”​—Magsusulat nga si Eugene Linden

[Hulagway sa panid 7]

Ang pagbiyahe gikan sa siyudad ngadto sa siyudad sayon tingali, apan ang pagsulbad sa ilang mga suliran dili