Unsa ka Malipayon ang Kinabuhi sa Dakbayan?
ANG naalaot nga katawhan sa modernong mga dakbayan mangitag kalipay sa daghang paagi. Ang mga dakbayan sama sa Bombay, Bangkok, Monte Carlo, San Francisco, ug Dallas nagsulay sa pagtagana niana. Sa daghang paagi ila kanang gihimo. Apan aduna bay dakbayan sa kalibotan nga tinubdan sa walay-kataposang kalipay?
Hinanduraw Batok Katinuoran
Sayo niining sigloha, ang Hollywood nahimong kaulohan sa pelikula sa kalibotan. Busa makapakurat tingali nga mahibaloan nga ang India lagmit nagagamag ingon ka daghan sa 800 ka pelikula sa usa ka tuig. “Ang mga tawo sa India nagiyan sa mga sine,” pahayag sa magasing Aleman nga Geo, nga nagtawag sa ilang pagkagiyan nga “halos sama sa usa ka relihiyon.” Kini nagdugang: “Wala nay laing dapit nga ang sinehan dayag kaayong misilbi ingong kapuli nga kalibotan alang sa nagtigom nga minilyon nga nakakaplag sa kalamposan ug mga bahandi, kalipay ug hustisya diha lamang sa puting-tabil.”
Bisan tuod nga mga katunga sa mga pelikula sa India gigama sa Madras sa silangang baybayon, ang industriya sa pelikula niini nagsugod sa kasadpang baybayon. Niadtong 1896, ang magsoong Pranses nga si Auguste ug Louis Lumière, mga imbentor sa pangkomersiyal nga prodyektor, mipresentar sa ilang unang malamposong pelikula sa Watson Hotel sa Bombay.
Ang Bombay usa ka gamayng balangay sa dihang ang mga negosyanteng Portuges nagdumala niini niadtong 1534. Si Haring Charles II sa Britanya nangasawa sa usa ka Portuges nga prinsesa niadtong 1661, ug ang balangay gihatag kaniya ingong gasa sa kasal. Niadtong 1668 gidumala kini sa East India Company, ug wala madugay ang Bombay nahimong pangunang pantalan sa kasadpan sa India.
Usa ka ensiklopedia nag-ingon nga “ang kinaiyanhong katahom sa Bombay dili malabwan sa bisan unsang dakbayan diha sa rehiyon.” Tungod sa nindot niini nga palibot ug sa pagpabilin sa mahandurawong kalibotan sa Indianhong mga pelikula nga gitabangan niini pagmugna—usa ka panagsagol sa musika, sayaw, ug gugma—ang Bombay angayang mahimong dakbayan sa kalipay.
Apan ang populasyon sa Bombay maoy usa sa kinabag-an sa kalibotan. Ang naghuot nga mga kahimtang nagdaot sa nindot nga palibot sa dakbayan ug nagdalag diyutayng kalipay alang sa linibong nagpuyo sa mga lungsod sa balongbalong “nga walay gripo o sanitasyon” ug nga napugos sa paggamit sa “duol nga mga suba ug bakanteng mga dapit ingong mga kaselyas.”—5000 Days to Save the Planet.
Ang Bombay usab may daghan nga relihiyon. Apan inay nga kalipay, may grabeng relihiyosong mga kasamok sa India. Sa duha lamang ka tuig nga milabay, kini nakakalas ug gatosan ka kinabuhi sa Bombay lamang.
Dili Tanang Nagasidlak Bulawan
Ang San Francisco usab usa ka dakbayan nga may kinaiyanhong katahom. Ilado kini tungod sa iyang mga bungtod, sa usa sa kinamaayohang mga dunggoanan sa kalibotan, ug sa mga taytayan niini, lakip na ang Golden Gate nga misakop sa bukana sa dunggoanan. Pipila ra ka bisita ang wala makadayeg niini.
Niadtong 1835 ang Yerba Buena gitukod, ug niadtong 1847 gialisdan ang ngalan niini ug San Francisco. Usa ka tuig sa ulahi nadiskobrehan ang bulawan sa duol, ug ang pagdagsang sa magbubulawan sa California nagsugod. Ang balangay sa pipila lang ka gatos nga molupyo kalit lang nga nahimong bibong lungsod sa utlanan. Apan kini may mga kapakyasan, sama sa malaglagong linog ug sunog niadtong 1906.
Ang nakaamot sa popularidad sa San Francisco mao ang internasyonal nga estilo niini. Sulod sa mga utlanan niini, mipahayag ang The European, kini may “separadong mga kalibotan nga lahi kaayog atmospera ug dagway.” Pipila ka nasodnong mga grupo naghawas sa Uropa ug Asia, sama sa usa sa kinadak-ang mga katilingban sa Insek sa gawas sa Asia. Ang presensiya sa nagasultig-Kinatsila nga mga molupyo nagpasiugda sa kagikan sa dakbayan agi sa Mexico.
Ning bag-o pa, ginatos ka eksperto sa turismo mipili sa San Francisco nga ilang “gidamgong dakbayan,” nga nagdayeg sa “talagsaon niining timplada sa pagkamahigalaon, kahalangdon ug pagkamatugoton.” Usa ka magsusulat nagpahayag: “Kon usa ka butang ang maghubit sa Northern California ug sa dakbayan nga akong gipuy-an, kana mao ang pagkamatugoton sa tanang matang sa tawhanong panggawi nga nakapalibog ug nakapasuko sa mga tawo sa ubang bahin sa nasod.”
Ang Bohemiano nga mga kinaiya niini sagad nga popular kaayo. Niadtong katuigang 1960 daghan ang wala mahimutang nga nagbantay samtang ang tag-as ug buhok, walay areglo nga mga hippie nagpasidungog sa “gugma” ug “pakigdait” una pa mounlod ngadto sa maot nga estilo sa pagkinabuhi sa mga droga ug mahilayong pakigsekso. Ug ang dakbayan may kinadak-ang mga katilingban sa mga homoseksuwal sa nasod.
Ang AIDS grabe kaayong mihampak sa San Francisco. Gitawag sa Alemang mantalaan ang epidemya ingong ang “kinagrabehang suliran” sa dakbayan sukad sa 1906 nga linog ug sunog, nga midugang nga ang “masadyaong atmospera niini daw nawala na sa dayon.” Ang dakbayan sa tupad sa Golden Gate kinahanglang moatubang sa masakit nga kamatuoran: Ang “bulawanong” mga estilo-sa-kinabuhi, bisan pag daw masaaron, nawad-an sa kasidlak niini taliwala sa kasakit sa kasingkasing.
Mas Daghan ang Napildi Kay sa Midaog
Ang Monte Carlo, dugay nang dapit-lulinghayawanan alang sa mga dato ug sa mga hamili, mao ang dapit sa usa sa labing-iladong mga casino sa kalibotan. Sukad sa pagbukas niadtong 1861, ang casino niini nahimong iladong adtuanan sa mga turista. Daghang casino ang nag-alagad alang niadtong mibati nga ang pagdaog sa sugal maoy paagi sa dumalayong kalipay. Apan mas daghang tawo ang mapildi sa sugal kay sa modaog.
Ang Monte Carlo nahimutang sa French Riviera sa nasod sa Monaco ug wala ray tulo ka kilometro kuwadrado ang gidak-on. Ang Monaco gipuy-an sa mga Romano sa karaang panahon. Niadtong 1297 ang dato nga pamilyang Grimaldi nga taga-Italya ang nagdumala. Human mawad-an sa kaugalingnan niini, una ngadto sa Espanya ug unya ngadto sa Pransiya, ang nasod gibalik sa pamilyang Grimaldi niadtong 1814.
Niadtong 1992, si Rainier III, usa ka kaliwat sa Grimaldi, mipahayag ug kabalaka alang sa kaluwasan sa iyang mga sakop. Human magpahayag nga “kuwarenta porsiento sa dagkong barko sa aseite sa kalibotan nagaagi sa Mediteranyo,” siya midugang: “Kini may polusyon sa aseite nga labaw ug 150 ka pilo kay sa North Sea. Otsenta porsiento sa mga tigomanan sa hugaw nga duol niining dagata direktang nagyabo nganha niana nga wala maproseso.”
Bisan pa sa mga suliran, “walay laing dapit-lulinghayawan,” matud sa The European, “ang dihadiha makapukaw sa hulagway sa kalipay ug kinaraang kawalay kabalaka sa yanong paghisgot sa ngalan niini.” Miamot sa dungog niini mao ang iyang mga casino, iyang mga museyo, maluhong klab sa yate, sa lumba sa kotse niini—nga matud sa pipila maoy kinahaworan ug labing madanihon sa mga lumba—ingon man sa teatro niini. Apan, dili lamang kultura ang nakapadani sa mga dato ngadto sa Monte Carlo; ang mga kaayohan sa buluhisan maoy dako.
Bisan pa, ang salapi ug kultura dili makapasalig sa walay- kataposang kalipay. Si Charles Wells, usa ka Ingles, sa pagkatinuod nakatumba sa tanang bangko sa Monte Carlo niadtong 1891, apan bisan pa sa iyang ‘suwerte,’ ngadtongadto siya napriso. Ug sa dakbayan nga ilado sa mga kaukyab sa lumba sa kotse ug sakayan, ikasubo daw sungog nga ang asawa ni Prinsipe Rainier, si Prinsesa Grace, namatay niadtong 1982 sa usa ka aksidente sa kotse ug ang bana sa ilang kinamagulangang anak nga babaye namatay sa aksidente sa lumba sa sakayan niadtong 1990.
Kultura nga Gama sa Tinipong Bansa
Bisag hinawayon sa kulturang pop sa Amerika, daghang Uropanhon dayag nga misagop sa kadaghanan niana alang sa ilang kaugalingon. Pananglitan, sila nalipay sa pagtan-aw sa mga esena labot sa intriga ug pamilyahanong eskandalo nga migula sa mga eskren sa TV sulod sa daghang tuig diha sa seryeng Dallas. Usa ka Alemang mantalaan midayeg sa serye tungod sa “pagtagbaw sa emosyonal nga panginahanglan” ug tungod sa pagpaambit “sa usa ka pagbati sa kasegurohan, pagsalig, ug pagbati sa pagkahimong bahin.”
Ang magasing Time dili kaayo madayegon. Kini nagpahayag nga ang programa “nagtuboy sa dayag nga paggamit sa usa ka sekular nga relihiyon . . . Kini nagpailaila sa mga tumatan-aw ngadto sa Hakog nga katuigang 1980, pinaagi sa pag-idolo sa usa ka negosyanteg aseite sa Texas.”
Ang dungog nga gihatag sa dakbayan sa salida sa TV nga samag ngalan niini dili gayod mao ang anaa sa hunahuna sa abogado ug negosyante nga si John Bryan sa dihang iyang gitukod ang puwesto sa negosyo niadtong 1841, malagmit nagngalan niana awat kang George Dallas, bise-presidente sa T.B. Usa ka dakbayan sa pinansiyal, transportasyon, ug pabrika—kaulohan sa daghang kompaniya sa aseite kay sa bisan asang ubang dakbayan sa T.B.—ang “Dakong D” sa pagkatinuod dato.
Ang bahandi sagad nga ipanag-ing sa kalipay, busa ang mga tawo mahimong molantaw sa Dallas ingong usa ka malipayong dakbayan. Ugaling, ang bahandi dili makapugong sa pagkahitabo sa daotang mga butang. Ang Dallas maoy dapit diin si John F. Kennedy, ika-35ng presidente sa Tinipong Bansa, gipatay niadtong Nobyembre 22, 1963.
Ang krimen sa dakong-siyudad maoy usa sa mga suliran sa Dallas nga naghikaw sa mga tawo sa kalipay. Ang lain maoy rasanhon ug kultural nga panag-away. Sa Dallas, ingon sa matag dakbayan nga daghag rasa ug daghag kultura nga sosyedad, aduna kanunay ang posibilidad sa kapintasan, ingon sa gipasundayag sa mga kagubot sa rasa sa Los Angeles ug relihiyosong mga kagubot sa Bombay.
Ginatuok sa Iyang Kalamposan
Tungod sa daghan niining kanal, ang Bangkok gitawag nga “Venice sa Silangan.” Karon kadaghanan sa mga kanal gialisdan sa mga karsada, ug usa ka taho nag-ingon nga ang “kasagarang motorista sa usa ka tuig mogugol ug 44 ka adlaw sa pagtutok sa lubot sa sakyanan nga iyang gisundan.”
Si Haring Rama I walay kalibotan sa maong mga suliran sa dihang ang usa ka gamayng balangay iyang gihimong usa ka harianong dakbayan niadtong 1782, nga gialisdan ang ngalan niana ug Krung Thep, nga nagkahulogang “Dakbayan sa mga Manulonda.” Human matukod ang Dakong Palasyo, ang nahibilin sa dakbayan gitukod sa palibot niana sumala sa pagtuo sa Thai nga ang palasyo mao ang sentro sa uniberso. Panahon sa Gubat sa Kalibotan II, ang Bangkok nakaagom ug grabeng kadaot gumikan sa mga pamomba. Bisan pa sa ngalan niini ug sa halangdong mga templo niini, walay ebidensiya sa panalipod sa manulonda.
Bisan pag kini nahimutang ug mga 30 kilometros gikan sa Gulpo sa Siam, ang Bangkok gihimong dunggoanan pinaagig kanunayng pagkalot sa Suba sa Chao Phraya nga milatas sa dakbayan. Ang suba subsob nga moawas sa tampi niini ug mabahaan ang pila ka bahin sa dakbayan, nga ang pipila nahimutang sa 0.6 metros lamang ibabaw sa tupong sa dagat. Hinuon, karon ang baha ipasimang agi sa tipasanan nga kanal, ug kini nakadalag usa ka sukod sa kahupayan. Ang laing suliran mao nga linibo ka poso ang nakapahinabo sa pag-us-os sa giladmon sa tubig. Sukad niadtong 1984 ang tibuok dakbayan nagaunlod sa gikusgong upat ka pulgada sa usa ka tuig.
Ang pagtubo sa Bangkok ngadto sa kapin ug lima ka milyong tawo, inubanan sa usa ka sukod sa ekonomikanhong kalamposan, angayng ikalipay. Ug matag tuig minilyong turista nagduaw sa dakbayan ug nagpadato sa dakbayan. Apan kini sa bahin gibayran sa dungog niini, kay daghang bisita ang nadani sa barato ug dali rang mabatonang pakigsekso sa mga balay-hilay sa Bangkok. Mao nga ang dakbayan karon nailhang ang kaulohan sa pangulag sa Halayong Silangan.
Bisan ang kasaya gumikan sa mga okasyon sama sa ika-duha ka gatos nga kasumaran sa Bangkok—mga pasunding sa bulak, makasaysayanhong mga pasundayag, harianong mga seremonyas, klasikal nga mga sayaw, ug mga pabuto—dili makapala sa kasubo nga gibati niining dakbayana. Ang Bangkok, matud sa Newsweek, maoy “ginatuok sa kaugalingon niining ekonomikanhong kalamposan.”
Pagkaplag sa Tinuod nga Kalipay
Unsa ba gayod ang ikatanyag sa mga sentro sa kalingawan nga tagmugnag-estilo, ingong gihawasan sa mga dakbayan sa ibabaw? Labing posible mao ang umalaging kahimuot, dili dumalayong kalipay. Karong adlawa, ang dumalayong kalipay makab-ot lamang may kalabotan sa espiritu sa Diyos, diin ang kalipay usa ka bunga niini.—Galacia 5:22.
Busa ayawg pangitaa ang kalipay nga kawang, dili diha sa mga estudyo sa pelikula sa Bombay, sa mga sugalan sa Monte Carlo, sa kapailinang mga estilo-sa-kinabuhi sa San Francisco, sa dayag nga bahandi sa Dallas, o sa mga balay-hilay sa Bangkok. Sa umaabot nga mga isyu, atong tan-awon kon diin makaplagan ang dumalayong kalipay.
[Hulagway sa panid 25]
San Francisco, U.S.A.
[Hulagway sa panid 25]
Bombay, India
[Hulagway sa panid 26]
Bangkok, Thailand