Ang Tinuig nga Pagduaw sa Higanteng mga Pawikan

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA MALAYSIA

HAPIT na sa tungang gabii. Ang takdol nga bulan sa itaas misabwag ug bulawanong kahayag latas sa malinaw ug walay-timik nga dagat. Sa baybayon sa Rantau Abang dihay pundokpundok sa mga tawo, ang pipila nanindog, ang uban nagpuk-ong o nanglingkod sa bugnaw, pino nga balas. Unsay ilang gibuhat dinha sa baybayon sa maong katingad-anang oras? Mapailobon silang nagpaabot sa pagduaw sa hilabihan ka dakong bayanan nga sinangkapag upat ka kapay​—ang daw-panit nga higanteng pawikan.

Kining misteryosong taga-tubig nga mga bisita naghatag ug internasyonal nga kabantog niining wala-mailhi unta nga baybayon. Ang Rantau Abang nahimutang sa silangang baybayon sa Peninsular Malaysia, amihanan lang sa Dungun ug mga 400 kilometros gikan sa Singapore. Usa kini sa pila ka dapit sa kalibotan diin ang mga pawikan moduaw kada tuig gumikan sa usa ka hamiling katuyoan.

Dinhi ang panahon sa pagpangitlog molungtad gikan sa Mayo hangtod Septiyembre. Panahon sa kinalabwang mga bulan sa Hunyo, Hulyo, ug Agosto, sayon kaayo ang pagtan-aw sa proseso sa pagpangitlog. Ang mga pawikan sagad mosugod pagtakas inigtikyop sa kangitngit. Makawang kaha ang pagpaabot niining mga bisita gikan sa tibuok Malaysia, Singapore, ug Kasadpan?

Sila Nanggawas sa Dagat!

Sa kalit, naaninag sa migilawgilaw nga katubigang duol ra sa lapyahan, ang butang nga nasiplatan nga nagtungatunga. Gibatig kaukyab ang panon! Samtang nagpaduol kini sa lapyahan, ang linginong butang migimaw sa tubig. Kini maoy usa ka pawikan nga nagatakas! Ang pipila lang ka giya nga presente nagpasidaan sa tanan sa pagtan-aw nga mahilomon kutob sa mahimo, kay basi mahadlok kini ug mopalayo tungod sa kalangas.

Sa sinugdanan ang ulo miguho, unya ang liog, nga gisundan sa atubang nga bahin sa bayanan ug sa atubang nga mga kapay, hangtod nga sa kataposan ang tibuok pawikan nabantang na diha sa baybayon. Ang tinapya sa balod naghugas sa iyang ikog ug mga kapay sa luyo. Tinuod gayong higante, mga duha ka metros o labaw pa gikan sa ilong hangtod sa tumoy sa ikog! Kini nagpabiling waylihok didto sa baybayon.

Sa wala damha, ang pawikan mialsa sa kaugalingon pinaagi sa atubang nga mga kapay ug milamba sa iyang lawas paabante, nga mihagsa sa yuta. Kini nagpabiling waylihok sa kadiyut, nga maorag nagtigom sa gininhawa ug kusog alang sa sunod nga pag-alsa ug paglamba. Kini ang paagi niini sa pag-abante sa mamala. Ang panon sa iyang duha ka kiliran angay magpalayo. Estrikto kaayo ang mga giya bahin niini. Duyog sa matag pag-abante, ang panon moabante usab​—apan nga mahilomon kaayo.

Samtang ang pawikan mohinay pagtakas sa lapyahan, kini kinaiyanhong nahibalo sa iyang dulnganan. Ang iyang kinaiyanhong kahibalo makapasarang niya sa pagpangitag usa ka dapit diin ang mga itlog niini adunay tanang bentaha nga mapusang malamposon. Dinha kini mosugod pagkubkob ug lungag. Ang mga kapay sa luyo mahimong mga pala, nga mokandos ug balas.

Human sa daw taas nga panahon, usa sa mga giya, kinsa usa usab ka lisensiyadong tigkolektag itlog, moanha sa unahan ug mokuot sa lungag, nga lalom kaayo nga dili na makita ang iyang siko. Inighulbot niya sa iyang bukton gikan sa lungag, ang tanan makanganga sa katingala ug kaukyab. Iyang gipagawas ang usa ka itlog!

Ang itlog sa pawikan maoy puti nga dili sinaw ang kolor. Nagkalainlain ang gidak-on niini gikan sa usa ka bola sa ping pong ngadto sa bola sa tennis. Ang ulahi nga pila ka buok sa tumpok kasagarang samag holin sa gidak-on. Lahi sa mga itlog sa manok, ang tipaka sa pagkatinuod maoy gahing panit nga daling malupyak kon iduot kini. Katingad-an, ang puti sa itlog (albumen) dili mogahi bisan pag maluto. Ang lami, giingon kini, apla ug langsag diyutay. Ang pawikan mangitlog sa aberids nga mga 85 ka itlog sa usa ka panahon. Apan ang talagsaong itloganan nga may 140 ka itlog gitaho niadtong 1967.

Nianang tungora ang panon libre nang makalakawlakaw. Ang pipila mapanagan-ong mohikap ug mousisa sa pawikan. Ang uban mosaka sa ibabaw o mosandig niini aron moposisyon alang sa mga letrato alang sa ilang mga album sa letrato sa pamilya. Ang duol nga pagtan-aw sa pawikan magpadayag sa espesong tin-awng daw-sip-on nga motulo gikan sa mga mata, nga punog balas. Ang kausaban gikan sa tubig ngadto sa hangin giingon nga maoy nagpahinabo niini. Matag karon ug unya, ang pawikan magbuka sa iyang baba aron moginhawa uban sa ngaab nga tingog.

Paglubong sa mga Itlog

Sa pagkataudtaod, ang linalang mosugod pagdagpas sa iyang mga kapay sa luyo aron ibalik pagduso ang balas sa lungag. Inigkapuno sa lungag, ang pawikan kusog nga magdagpas sa iyang mga kapay sa luyo nga samag magpaypay. Ang balas manglupad sa tanang direksiyon! Ang panon modali pagsibog aron salipdan ang ilang mga nawong ug mga lawas. Ang nagtabyogtabyog nga mga kapay magpadayon sa pagdagpas sa taastaas nga panahon. Pagkadakong lahutay ug kusog ang ginapalihok! Inighunong na sa mga kapay, ang panon dili na makakitag timaan sa lungag nga gikubkob sa pawikan. Kinaiyanhon gayod nga kaalam! Apan pagkadako nga waykinutoban ang kaalam sa Maglalalang sa maong pawikan!

Una mobalik ang pawikan sa dagat, ang lisensiyadong tigkolektag itlog magbutang ug marka sa usa sa iyang mga kapay sa atubang. Kini gihimo aron masubay ang sunod niyang mga pagduaw sa mamala ug ang iyang kalihokan sa lawod. Matag panahon kini mangitlog gikan sa unom ngadto sa siyam ka beses, nga may makaiikag nga lak-ang gikan sa 9 ngadto sa 14 ka adlaw.

Sa kalit ang pawikan mangagho ug maglamba sa kaugalingon nga paabante. Kini moliso ug mobalik ngadto sa dagat, nga magkiangkiang nga mas paspas paingon sa dagat kay sa iyang pag-abot. Inigkadapat niya sa tubig, ang ulo ipailalom, unya ang bayanan. Sa kataposan kini dili na makita. Sa dihang sa ngadtongadto ang ulo ipaibabaw sa tubig, ang pawikan layo na. Sa matulin kini molangoy paingon sa lawod, nga ang kahayag sa bulan ibanaag sa tumoy sa iyang ilong. Pagkaabtik ug pagkatulin kini diha sa tubig! Lahi kaayo kini gikan sa iyang kabakikaw ug hinayng paglakaw sa mamala.

Mga Paningkamot sa Pagpalungtad

Sama sa nagdaghang ubang espisye sa kahayopan, ang mga pawikan nameligro tungod sa mga pagdaot sa nahugawang kalikopan ug tawhanong kahakog. Sa tungatunga sa katuigang 1970, ginatos ka dili pa hamtong kaayong pawikan ang gibanlas sa lapyahan sa kanait nga estado sa Pahang​—nga patay! Ug ang mga itlog sa mga pawikan sa kawalay-konsensiya gikolekta aron pagtagbaw sa pagkagusto sa mga tawo ug talagsaong pagkaon.

Sa kabulahanan sa maong mga pawikan, ang dulot nga kabalaka sa Malaysia tungod sa nagkadiyutayng gidaghanon nagpahinabo sa pagpasaka sa Balaod sa Pawikan niadtong 1951. Gidili ang pribadong pagkolektag mga itlog. Bisan pa niana, ang mga tawong hakog sa panapi molapas niining balaora, kay ang ganansiya dako kaayong tentasyon. Bisan pa niana, ang paningkamot sa pagpalungtad wala makawang.

Sa baybayon sa Rantau Abang, makalipay ang pagtan-aw sa mga lumbay sa gagmitoyng mga plakard nga gitisok sa balas. Ang matag usa nagtimaan sa dapit diin gilubong ang gamayng pundok sa mga itlog sa pawikan. Ang plakard nagpakita sa gidaghanon sa mga itlog, petsa sa paglubong, ug numero sa kodigo nga nagapaila sa orihinal nga tumpok sa mga itlog. Mga 45 ka adlaw human sa paglubong, ibutang ang alambreng moskitero libot sa matag plakard aron dili makaikyas ang mga napusa. Ang yugto sa paglublob naglainlain gikan sa 52 ngadto 61 ka adlaw. Iniggawas sa mga napusa, kasagaran sa gabii human mosalop ang adlaw, ang gidaghanon gikan sa matag lungag itala. Unya sila ibutang sa mga sudlanan ug sa ulahi buhian sa daplin sa dagat.

Ang programa sa pagpalungtad malamposong nakapatubo sa linibo ka napusa ug gibalik sila ngadto sa ilang pinuy-anan sa tubig. Apan ang ilang ubos nga proporsiyon sa pagkabuhi, ingon man ang nagkadiyutayng pawikan nga manganha sa Rantau Abang, nagpadayong usa ka tinubdan sa kabalaka.

[Mga hulagway sa panid 18]

Mga 1.8 metros gikan sa ulo ngadto sa ikog, ang pawikan mangitlog ug dinosenang itlog. Mga walo ka semana sa ulahi, ang mga piso mogawas

[Credit Lines]

Daw-panit nga pawikan. Lydekker

C. Allen Morgan/​Peter Arnold

David Harvey/​SUPERSTOCK

[Picture Credit Line sa panid 17]

C. Allen Morgan/​Peter Arnold