Diin ang Tawo ug Pawikan Magkita
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Australia
ANG labing maayong panahon nga makita ang idlas nga pawikan maoy sa panahong mangitlog siya sa iyang bag-ong giporma nga salag diha sa balas. Busa gusto ka bang mouban nako samtang duawon nato ang Mon Repos—usa-ug-tunga ka kilometrong baybayon sa Queensland, ang init nga estado sa Australia? Ayawg kabalaka nga mapagod ka sa naglagiting nga kainit sa subtropikal nga adlaw, kay ang atong pagduaw himoon sa gabii. Ang labing maayong panahon sa maong makalingaw nga ekskursiyon maoy tali sa alas otso sa gabii ug sa tungang-gabii.
Mas maayong moadto nga may kaubang bansay nga giya ug gamay lamang ang grupo, kay adunay mga ginadili kon gusto natong makita ug mahikap ang dakong inahang pawikan. Samtang nanglakaw kami sa baybayon lapas sa timaan sa dakong taob, gihangyo kami sa giya sa pagpatay sa plaslayt tungod kay mahadlok sa kahayag ang mga pawikan. Ug kami nahibulong nga nakita man namog maayo ang mga tunob sa pawikan nga usa ka metro ang kalapad diha sa balas nga walay mga suga.
Sunod, gihatagan kami sa among giya ug makaiikag nga mga kamatuoran bahin sa mga pawikan sa maong dapit. Adunay unom ka nagkalainlaing espisye sa katubigan sa Australia, apan upat lamang niini ang makita dinhi sa Mon Repos, nga mao ang pangunang dapit nga itloganan diha sa kadaplinan sa baybayon sa Bundaberg. Gihan-ay sumala sa gidaghanon, kining upat ka espisye mao ang: loggerhead turtles (Caretta caretta), flatback turtles (Natator depressa), green turtles (Chelonia mydas), ug leatherback turtles (Dermochelys coriacea).
Among Unang Nakita
Dako gayod ang kalipay dihang nakakita kami ug dakong pawikan. Siya ang usa sa unang matang nga among gilista—ang loggerhead. Hilom kaming nagtan-aw samtang siya padayong mikamang gikan sa tubig paingon sa itaas nga timaan sa dakong taob diha sa balas. Sa dihang kami sa kataposan nagkaduol na, nakita namo nga siya nakakalot ug lungag nga platitog-porma pinaagig pagkuykoy sa balas ug sa pagwakli sa mga sagbot sa dagat sa iyang palibot. Kini makapugong sa sagbot sa pagtubo ibabaw sa salag ug matabonan ang gagmayng mga pawikan dihang kini mapusa na sa 7 ngadto sa 12 ka semana. Nahuman na usab niya ang pormag-peras nga salag pinaagi sa pulipuli nga pagkandos ug pagkahig sa balas pinaagi sa iyang pangulahing mga kapay—kandos sa tuo, kahig sa wala; kandos sa wala, kahig sa tuo. Kining tanan mokabat ug mga 45 minutos.
Hangtod karon, dali ra siyang matugaw ug nakabalik sa tubig, apan sa dihang siya nakapangitlog na, gitugotan kami sa paghikap kaniya. Gipahayagan siya sa babaye, ug kami makakuhag letrato kon buot namo. Ang pawikan padayong nangitlog diha sa salag sa 10 ngadto sa 20 minutos, inubanan sa tin-aw, espisong pluwido nga mopanalipod sa mga itlog batok sa agop-op ug sa mga insekto samtang nagaugmad pa hangtod mapusa. Ang mga loggerhead turtle mangitlog ug 120 ka itlog nga sama kadak-a sa mga bola sa Ping-Pong sa matag hugpong—14 ka adlaw ang gintang sa makadaghang higayon sa panahon sa tingpangitlog—nga may duha ngadto sa upat ka tuig ang kal-ang sa panahon sa tingpangitlog.
Sa dihang aktuwal nga gihikap namo ang pawikan, nakurat kami sa kahumok sa iyang panit—hinungdan nga mahal kaayo ang panit sa pawikan ug nakapameligro sa kalungtaran sa mga pawikan. Ang iyang taklob, o bagaw, nga gilangkoban ug mga plato-plato ug ikatandi sa bukog sa likod ug sa mga gusok. Gisugdan na niya karon ang pagtabon sa iyang mga itlog. Apan kay gipangitlog niya kini duol sa maabot sa balod, kini kinahanglang ibalhin aron mabuhi. Kini himoon sa duha ka membro sa tem sa tigdukiduki nga mikuyog sa among grupo.
Pagbutang ug Tag sa mga Pawikan
Ang atong pawikan pagabutangan ug tag diha sa usa sa iyang pangunahang mga kapay aron makatabang sa pagpanukiduki bahin sa mga pawikan sa tubig. Dili kini sayon nga trabaho tungod sa balas nga puliki niyang kuykoyon bisan asa. Ang mga tag hinimo sa dili tayaon nga sinubong sa titanium. Sa likod mao ang adres, ug hinungdanon sa proyekto sa panukiduki nga ang tanang makita nga mga pawikan itaho sumala sa numero. Kuhaon ang tag inigkamatay na sa pawikan ug iuli, lakip na ang mga detalye sa lugar sa pawikan. Sa atubangan sa tag mao ang ilhanang numero sa pawikan. Ang numero sa atong pawikan maoy T54239, apan mihukom kami nga nganlan siyag Tabitha.
Sanglit wala pa kabutangig tag si Tabitha sa miagi, malagmit nga siya wala pa makapangitlog ug busa makahatag ug hinungdanong impormasyon nga makatabang sa pagseguro sa proteksiyon sa mga pawikan ug sa ilang mga itlog sa Habagatang Pasipiko. Karon, aron makuha kining impormasyona, nakakita kamig diyutayng operasyon sa pawikan diha mismo sa baybayon! Ang paagi gitawag ug laparoscopy ug komon nga gigamit usab diha sa mga tawo. Mainampingong gihayang si Tabitha ug gibutang diha sa karetilya. Naluoy kami kaniya ug nakitang ang paghapuhap sa iyang tutunlan daw nagpakalma kaniya. Dili mga luha ang among nakita, apan kadto maoy solusyon nga asin nga iyang gipagawas aron mahugasan ang balas sa iyang mga mata ug sa pagpagawas sa sobrang asin tungod sa iyang pag-inom ug tubig sa dagat. Walay kalabotan kini sa sakit nga pagbati. Kuskusan ang iyang panit ibabaw sa iyang ubos nga kapay; unya isulod ang tubo-tubo diha sa gamay nga samad, ug bugahan kinig diyutayng hangin. Sa pagtan-aw sa iyang mga obaryo, ang mga tigdukiduki nakadiskobre nga kini ang iyang unang pagpangitlog, ug daghan pa siyag itlog nga nagkagulang. Kining tanang impormasyon ginarekord; unya gipagawas ang hangin pinaagi sa balbula sa tubo-tubo, ug ang samad gitahi.
Human gibalik ngadto sa balas, si Tabitha kinaiyanhong mipaingon sa tubig. Natabonan siya sa mga balod ug gianod ang nahupayan nga Tabitha ngadto sa dagat.
Pagbalhin sa mga Itlog
Sa pagbalik namo, nakita namo nga ang mga itlog nakuha na gikan sa salag. Human sa upat ka oras ang itlog motapot sa sulod sa bagaw ug mopormag mga sapasapa sa dugo. Kon kini lisoon human niini, kini madaot. Diha sa giitlogan, sagad palabyon una ang duha ka oras alang sa pagbalhin, ug ang kalamposan sa pagbalhin sa mga itlog taas kaayo. Ang tuyo niini maoy aron sa pagpanalipod sa salag ug sa mga itlog gikan sa tubig ug pagkakankan. Ang temperatura sa balas ang magtino sa sekso sa mga gilumloman. Ang kadaghanang isla mas bugnaw ug balas ug mopatunghag pulos laki, samtang ang init nga balas sa Mon Repos mopatunghag halos mga baye.
Ang bag-ong pusa manungha gikan sa Enero hangtod sa Marso. Ilang kaykayon ang ilang balas nga atop, sa ingon matumpag ang balas diha sa ilang salag ug makapasaka kanila ug diyutay. Kon ang temperatura sa balas dili kaayo init, magpadayon sila sa ilang panaw paggula sa salag ug mokamang paingon sa dagat. Apan ang ilang panaw mao pay pagsugod. Gituohang mokabat ug 50 ka tuig aron nga ilang madangat ang panahong sila hingkod na alang sa pagpangitlog. Diyutayng porsiento lamang ang makaabot nianang gidugayona.
Ang Tawo Kinahanglang Magtuon sa Pag-amping
Ikasubo, ang pagpasagad ug kawalay-hunahuna sa katawhan maoy nakaingon sa dako nga pagkunhod sa unom ka nailhang matang sa mga pawikan sa dagat. Ang mga bag nga plastik nga ginalabay ngadto sa dagat sagad masaypan sa mga pawikan ingong bokya ug kan-on sa mga pawikan. Kini mobara sa ilang mga tinai ug mopahinabo kanila nga mamatay sa kagutom. Ang ubang basura makatuok sa mga pawikan. Bisan ang pala sa mga barko mohatag ug kapeligrohan kon ang nabigador dili mag-amping. Idugang niini ang mga pag-agas sa asiete ug makahilong mga hugaw nga molaglag sa tibuok populasyon sa kabaybayonan sa panahon sa pagpangitlog. Ug tungod kay ang pawikan kinahanglang magpaibabaw matag 15 minutos aron mohanggab ug hangin, ang mga pukot nga makasabod sa mga pawikan mopalumos niini.
Samtang magakadaghan ang mga tawong makaamgo niining mga kapeligrohana ug magtuon sa dugang nga pag-amping sa kalikopan, ang nagauswag nga kahigayonan sa walay duhaduha moabot alang sa tawo ug pawikan nga magkita—makadani ug makaikag sa katawhan sa lain pa nga kahibulongang siklo sa pagpasanay sa kalalangan.
[Mga hulagway sa panid 26]
Itaas nga wala nunot-sa-relo: gamayng operasyon, mibalik sa dagat, mga itlog nga gibalhin, kapay nga gibutangag tag