Pagpaniid sa Kalibotan
Mga Pamilyang Dili Motan-aw ug TV
Diha sa usa ka eskuylahan diin ang kadaghanang estudyante dili motan-aw ug TV, ang mga magtutudlo miangkon nga mailhan dayon nila ang pipila ka bata nga hinan-aw kaayog TV. “Kon makakita kamog mga bata sa kindergarten nga nagadula ingong gamhanang mga bayani ug mopatay kunohay ug molaplap ug mopasakit, kana maoy tinong timaan nga sila nagatan-aw ug TV,” misaysay ang usa ka eksperto. Ang The Wall Street Journal mitaho nga kadtong mihunong pagtan-aw ug TV nakaanig mga kaayohan. Usa ka 17-anyos nga dalaga miingon nga “kaniadto, kasagaran makita lang namo si Papa sa dili pa siya molakaw aron motrabaho. Sa dihang siya mouli motan-aw siyag TV uban kanamo, ug ang among kokabildo uban kang Papa mao lang ang pag-ingon, ‘Matulog na mi Pa.’ Karon kami nagsultihanay sa tanang panahon, suod kaayo kami.” Siya midugang: “Sa dihang aduna na unya akoy pamilya, dili ako magbaton ug TV.”
Mga Tinukod nga Hinimo Gikan sa Basura?
Ang Tsina nakahunahunag talagsaong paagi sa pagwagtang sa mga basura niini. Ang Beijing Research Institute of the Environment and Hygiene di pa dugay nag-ugmad ug bag-ong paagi sa pagsagol sa basura uban sa yutang kolonon aron sa paggamag mga tisa. Ang magasing China Today nagbatbat sa produkto ingong “maayog-kalidad nga mga tisa” nga gamiton sa industriya sa pagpanukod. Sa pipila lang ka bulan, usa ka pabrika sa tisa nakagamag duolan sa 54 ka milyong tisa, “nga naghurot sa 46,884 ka toneladang basura.” Tapos ihudno sa temperaturang mga 1,000 ngadto sa 2,000 grado Sentigrado, ang mga tisa ginaingon nga “sama ka hinlo sa ordinaryong mga tisa.”
Ang Yuta sa mga Sauna
“Ang mga tawo sa Finland maoy hilabihang tiggamit ug sauna sa kalibotan,” matud sa magasing Suomen Silta. Ang kadaghanang tawo sa Finland maligo sa alisngaw hapit kausa sa usa ka semana aron mobatig kahayahay ug mahinloan. Ang mga temperatura moaberids tali sa 80 ug 100 grado Sentigrado. Ang mga taga-Finland kasagarang maligo dayon sa bugnaw nga tubig o mosalom sa lanaw inigkahuman niana. Sumala sa Suomen Silta, gibanabana nga sa Finland adunay duolan sa 1.6 ka milyong sauna. Kay adunay populasyong labaw lang ug diyutay sa lima ka milyong marka, kana nagkahulogan nga kining Nordic nga nasod adunay mga 1 ka sauna alang sa matag 3 ka tawo.
Pagkanadunlan
Ang pagdagpi sa bukobuko dili mao ang labing epektibong paagi sa pagtabang sa usa ka tawo nga nadunlan. Sumala sa Berkeley Wellness Letter, mas maayong sulayan ang gitawag usahay ug Heimlich nga paagi. Ang mantalaan nagpadayon sa pagbatbat sa paagi: “Tindog likod sa nadunlan nga tawo ug igakos ang imong kamot kaniya sa ibabaw sa hawak. Ibutang ang imong kumo taliwala sa iyang bukog sa dughan ug sa pusod, nga ang kumagko nagduot sa iyang tiyan. Bitara ang kumo ginamit ang pikas nimong kamot ug kalit ug kusog nga iduot pasulod ug paibabaw. Sublia hangtod ang pagkaon o butang mogula. Ayaw kinig buhata sa mga bata nga ubos sa usa ka tuig ang edad, kinsa nagkinahanglan ug laing emerhensiyang pag-atiman sa dihang madunlan.” Kining maong pagtambal mahimong makat-onan diha sa usa ka klase sa first aid o CPR (cardiopulmonary resuscitation) nga ginahatag sa mga propesyonal sa pag-atiman sa panglawas. Ang Wellness Letter nag-ingon nga “ang mga babag sa tutunlan maoy hinungdan sa 3,000 hangtod sa 4,000 nga kamatayon sa T.B. matag tuig.”
Lig-on Kaayog Apapangig nga mga Iro
Sa Siyudad sa New York sa miaging tuig, dihay 10,753 ka gikatahong mga tawo nga gipaak sa iro, matud sa Daily News. Sa aberids, mga kausa sa usa ka semana may mahitabong kombati sa polis batok sa iro diin gigamit ang armas de puwego. Gikataho, ang pila ka iro misigeg atake sa mga polis bisag naigo na sa unom ka bala. Daghang polis ang gipamaak, ug ang uban “nasamdan sa miuntol nga mga bala panahon sa mga pakig-away uban sa lig-on-ug-apapangig nga mga pit bull,” mitaho ang mantalaan. Ang opisyales sa Departamento sa Kapolisan nabalaka karon bahin sa riyesgo nga ipahinabo sa saag ug mountol nga mga bala diha sa mga tawo sa dihang gamiton ang mga armas de puwego diha sa mabangis nga mga iro. Kon mag-atubang ug peligrosong mga kahimtang nga nalangkit ang iro, ang mga polis giawhag sa paggamit ug dili-makamatayng mga paagi, sama sa espri nga sili, nga makaapektar sa sistema sa respiratoryo.
Peligrosong mga Bateriya
“Sumala sa Prevent Blindness Utah nga organisasyon, 6,000 ka tawo matag tuig ang nag-antos sa pagkasunog sa cornea ug ubang mga kadaot sa mata gumikan sa mibuto nga mga bateriya” sa Tinipong Bansa. Ang magasing Snow Country nagtaho nga daghan niining mga aksidenteha nahitabo samtang ang mga motorista mosulay sa pagpaandar sa makina sa ilang sakyanan ginamit ang jumper nga kable nga gikonektar sa bateriya sa laing sakyanan. Ang mga bitibiti gikan sa bateriya makapasiga sa mga alisngaw sa gas. Ingong proteksiyon, ang magasin nagrekomendar nga sa dihang magpaandar ginamit ang jumper, “ang itom o negatibong kable kinahanglang ikonektar sa walay-pintal nga metal, sama sa nagdayag nga tornilyo, inay sa negatibong terminal sa bateriya. Kana magpamenos sa posibilidad nga mahitabo ang pagkidlap sa koryente, nga mahimong mosangpot ug pagbuto.” Dugang pa, ang mga kable kinahanglang dili-maglambod, ug “ang mga motorista kinahanglang magsul-ob ug mga antiyohos sa pagpanalipod dihang magpaandar ginamit ang jumper.”
Nawalang Kaunoran
Ang pagdiyeta makadaot—ilabina sa dihang, sa paningkamot nga mawala ang tambok sa lawas, ang nagadiyeta mawad-an usab ug tisyu sa kaunoran. Ang kolumnista sa panglawas nga si Wayne Westcott nagsaysay nga “ang kaunoran hinungdanon kaayo diha sa daghang butang nga atong gihimo sa tibuok adlaw—dili angayng mawala kana kanimo.” Ang wala magdiyeta nameligro usab nga mawad-an ug kaunoran kon sila kanunayng nagalingkod. Gibanabana nga matag napulo ka tuig, ang kasagarang tawo nga kanunayng nagalingkod mawad-an sa aberids nga 2 kilos nga kaunoran samtang nagadugang ug 7 kilos nga tambok. “Sa timbangan diha sa banyo, kana magpakitag 5 kilos nga pagbug-at sa timbang nga suliran (7 kilos nga tambok kuhaan ug 2 kilos nga kaunoran),” matud ni Dr. Westcott. “Apan ang tinuod mao nga sa aktuwal usa kana ka 9-kilos nga suliran (7 kilos nga dugang tambok ug 2 kilos nga pagmenos sa unod).” Aron mamentenar ang kahimsog ug kabaskog, ang kombinasyon sa aerobic nga ehersisyo ug paugnat sa kusog nga pagbansay maoy giawhag pag-ayo.
Katungod sa Pagbalibad sa Pag-abuno ug Dugo
“Mga Pasyente Adunay Katungod sa Pagbalibad sa Pag-abuno ug Dugo,” mipahayag ang usa ka ulohan sa Mainichi Daily News, nga nagtaho bahin sa usa ka rekomendasyon sa hunta sa mga eksperto nga giorganisar sa Ethics Committee alang sa Tokyo Metropolitan Hospitals and Maternities. Bisan tuod ang iladong mga ospital sa unibersidad nakahimo nag susamang mga desisyon, kini maoy unang gihimo sa ang-ang sa lokal nga gobyerno. Ang taho nagrekomendar nga tahoron sa mga ospital sa Tokyo ang kagustohan sa hamtong nga mga pasyente kinsa nagtinguha ug walay-dugo nga pagtambal bisan pag gituohan sa mga doktor nga gikinahanglan ang pag-abuno ug dugo. “Bahin sa kaso sa usa ka pasyente nga gidala sa ospital nga walay-panimuot apan adunay dokumento nga nagpamatuod nga siya dili buot magpaabuno ug dugo, kinahanglang hatagan sa doktor ug priyoridad kanang maong kagustohan,” nagtaho ang mantalaan. “Matuman ang kagustohan sa kabataan sa hayskul bahin sa pagdugang ug dugo kon sila mga hamtong.” Bisan pa niana, ang taho nagrekomendar gihapon nga ang mga doktor, dili ang mga ginikanan, mao ang kataposang modesisyon bahin sa pagtambal sa mga menor de edad nga tersero anyo sa hayskul ug ubos pa.
Medisinal nga Gahom sa mga Bulak
Ang mga tanom sa isla sa Madagascar dugay nang gipabilhan sa lokal nga mga pumoluyo tungod sa medisinal nga bili niini. Ang mga pinuga gikan sa lainlaing mga bulak gigamit sa pagtambal “sa mga balatian gikan sa hilanat ngadto sa sakit sa panit ngadto sa mga tumor,” mitaho ang basahong Africa—Environment & Wildlife. Bisan ang matahom nga orkid mapuslanon. Usa ka matang (Angraecum eburneum), pananglitan, gigamit ingong batok-kagaw nga tambal ug sa pagpugong nga makuha ang gisabak. Di pa dugay, usa ka tuboran sa medisina nga itambal sa leukemia nadayag sa maong isla—ang komentang (Catharanthus roseus). Apan unsa ka dugay nga mapahimuslan sa mga tawo kining mga bulaka? “Ang lumba nagapadayon ug nagkinahanglan ug dakong buluhaton nga himoon dayon sa dili pa mangawagtang ang mga tanom,” mimulo ang taho, sanglit “ang dili-maisip nga gidaghanon sa wala pa madiskobreng mga matang nangawagtang matag adlaw pinaagi sa komersiyal nga mga kalihokan sama sa pagpamutol sa kahoy, panguma ug pagmina.”
Mga Tigtabako sa India
“Sumala sa mga ihap sa gobyerno, 142 ka milyong lalaki ug 72 ka milyong babaye nga saylo sa edad nga 15 sa India maoy regular nga tigtabako,” matud sa British Medical Journal. Ang taho nagdugang nga “ang mas kabos nga mga tawo nagmaskada aron sa pagsanta sa kagutom.” Ang tabako hinungdanon kaayo sa ekonomiya sa India, sanglit kana mao ang ikatulong kinadak-ang tigsuplay ug tabako sa kalibotan, sunod sa Tsina ug Tinipong Bansa, ug nagpatrabaho ug linibong mga tawo. Hinunoa, ang pagkaylap sa kanser sa baba ug mga kanser sa pharynx, larynx, esophagus, ug baga nakapabalaka sa ICMR (Indian Council of Medical Research). Sumala sa gitaho sa Journal, ang ICMR miangkon nga “ang bili sa pagtambal sa mga pasyente kinsa nag-antos gumikan sa mga sakit nga nalangkit sa paggamit ug tabako molabaw pa sa buhis nga makita gikan sa industriya sa tabako.” Ang mga doktor ug ang dili-sa-gobyernong mga pundok nag-awhag ug mga kampanya nga magpaamgo sa publiko aron ipadayag ang mga riyesgo sa panglawas gumikan sa paggamit ug tabako, sa paghunong sa pagpananom ug tabako, ug sa pagrekomendar ug kapiliang mga tanom.
Ang Suliran sa Pagkagiyan
Kapin sa lima ka milyong tawo sa Alemanya ang nag-antos gumikan sa makagiyan nga kinaiya, sumala sa German Center Against Dangers From Addiction sa Bonn. Taliwala niini, 1.4 ka milyon ang giyanon sa mga tambal ug duolan sa 120,000 sa heroina. Kapin sa 100,000 ang giyanon sa sugal. Walay duhaduha ang kinadak-ang pundok giyanon sa alkoholikong ilimnon, nagtaho ang Süddeutsche Zeitung, nga nagdugang nga “ang mga Aleman mao ang kampeyon sa kalibotan sa pag-inom ug alkoholikong ilimnon.” Dili lang kay katulo pil-a ang pag-inom ug alkoholikong ilimnon sa Alemanya sukad niadtong 1950 kondili sumala sa gibanabana pa sa sentro, duolan sa 2.5 milyong tawo ang nanginahanglan ug pagtambal tungod sa pag-abuso sa alkoholikong ilimnon.