Ang mga Tigpanalipod sa Tabako Naglansad ug Ilang Walay Hinungdang Pangatarongan

SA KATUIGAN sa 1940, ang siyudad sa London giatake. Ang mga ayroplanong iggugubat sa Alemanya ug ang mga bombang nanglupad nagpaulan ug kalisang ug kagun-oban. Apan kon ang kahimtang dili pa unta makalilisang, malagmit ang mga molupyo malingaw sa talagsaong talan-awon.

Gihigtan sa taas nga mga kable, libolibong dagkong mga lobo ang naglutawlutaw sa hangin. Ang katuyoan niini mao ang pagsanta sa mubog-lupad nga mga ayroplano sa pagpamomba ug masugpo ang mubog-lupad nga mga bomba sa kahanginan. Ang panagang nga mga lobo, bisag inantigo nga pagkaplano, wala kaayoy nahimo.

Nakita usab sa mga kompaniya sa sigarilyo ang ilang kaugalingon nga giatake. Ang dagkong mga empiryo sa tabako, nga niadto maoy dili-mapukan nga mga kota sa politikanhon ug ekonomikanhong kusog, giatake sa tanang kiliran.

Ang medikal nga komunidad nagpagawas ug daghan kaayong makadaot nga ebidensiya sa mga pagtuon. Gigamit sa masibotong mga opisyal sa panglawas ang kahimtang alang sa ilang kaayohan. Ang nangasukong mga ginikanan nagpasakag sumbong nga ang ilang mga anak nangabiktima. Gidili sa determinadong mga magbabalaod ang pagtabako diha sa mga tinukod nga opisina, restawran, instalasyon sa militar, ug sa mga ayroplano. Diha sa daghang kanasoran, ang pagpaanunsiyo sa tabako gidili sa telebisyon ug radyo. Sa Tinipong Bansa, gikiha sa tanang estado ang mga kompaniya sa tabako ug milyonmilyong dolyar alang sa gastos sa pag-amping sa panglawas. Bisan ang mga abogado miduyog sa bugno.

Busa agig paningkamot sa pagsagang sa ilang mga tig-atake, ang mga kompaniya sa tabako naglansad ug ilang mga paagi sa pagdepensa. Apan, kini mopatim-aw nga puno sa walay hinungdang pangatarongan.

Ang publiko sa T.B., niining miaging tuig, dayag nga nakakita samtang ang nangasukong mga magbabalaod ug mga opisyal sa panglawas sa gobyerno nag-organisar ug puwersadong pag-atake batok sa industriya sa tabako. Diha sa mga husay atubangan sa hurado sa kongreso sa T.B. niadtong Abril 1994, ang mga ehekutibo sa tabako sa pito ka dagkong mga kompaniya sa Amerika gipakitaan ug makadaot nga mga estadistika: kapin sa 400,000 ka Amerikano ang nagakamatay kada tuig ug milyonmilyon pa ang nagkasakit, himalatyon, ug giyanon.

Unsay ilang gisulti sa pagdepensa sa ilang kaugalingon? Ang nalangkit sa isyu nga mga ehekutibo mihatag ug pipila ka makaiikag nga mga pulong sa pagdepensa: “Ang pagtabako . . . wala pa kapamatud-i nga maoy hinungdan sa pagtakboy sa mga sakit,” miingon ang tigpamaba sa Tobacco Institute. Dugang pa niana, ang bisyo sa pagpanabako gilarawan ingong dili-makadaot sama sa ubang makalingaw nga kalihokan, sama sa pagkaon ug tam-is o pag-inom ug kape. “Ang presensiya sa nikotina dili magpahimo sa mga tabako nga usa ka droga, o sa pagpanabako nga usa ka pagkagiyan,” miingon ang usa ka pangulong ehekutibo sa usa ka kompaniya sa tabako. “Ang pangatarongan nga ang nikotina sa mga tabako makagiyan sa bisan unsang gidaghanon sayop,” miingon ang usa ka siyentipiko sa usa ka kompaniya sa tabako.

Kon ang mga sigarilyo dili-makagiyan, mitubag ang komite, nganong naningkamot man ang mga kompaniya sa tabako sa pagkontrol sa gidaghanon sa nikotina sa ilang mga produkto? “Aron molami,” matud sa usa pa ka ehekutibo sa kompaniya sa tabako. Aduna bay daotan pa kay sa walay-lami nga tabako? Sa gipakita ang mga tapok sa panukiduki gikan sa file sa iya mismong kompaniya nga nagsugyot nga ang nikotina makagiyan, siya mitapot sa iyang sugilanon.

Matin-aw, siya ug ang uban pa motapot nianang opinyona bisag mapuno pa ang menteryo sa mga biktima sa tabako. Sayo niadtong 1993, si Dr. Lonnie Bristow, tsirman sa American Medical Association Board of Trustees nagpagawas ug usa ka makaiikag nga hagit. Ang The Journal of the American Medical Association nagtaho: “Iyang gidapit ang mga ehekutibo sa dagkong kompaniya sa tabako sa TB sa paglakaw uban niya sa mga lawak sa ospital aron makita ang usa sa mga resulta sa pagtabako​—mga pasyente sa kanser sa baga ug sa uban pang may mga sakit sa baga. Walay usa sa mga ehekutibo ang midawat niining imbitasyona.”

Gipasigarbo sa mga industriya sa tabako nga kini naghatag ug maayong mga trabaho diha sa ekonomiya sa kalibotan diin nagdaghan ang walay trabaho. Sa Argentina, pananglitan, usa ka milyong trabaho ang namugna sa industriya, nga may upat ka milyon pang mga trabaho nga dili-direktang nalangkit. Gihatagan ug pabor sa daghang kagamhanan ang mga kompaniya sa tabako nga dagkog ingriso sa buhis.

Usa ka kompaniya sa tabako partikular nga nanghatag ug dakong donasyon sa mga pundok sa minoridad​—sa pagpakita nga kuno mahunahunaon sa katilingban. Ugaling, ang mga dokumento sa kompaniya nagbutyag sa matuod nga motibo niining “badyet alang sa kaugmaran sa lungsoranon”​—aron makamugnag maayong-kabubut-on taliwala sa potensiyal nga mga botante.

Kining mao gihapong kompaniya sa tabako nakabaton usab ug mga higala sa natad sa arte tungod sa dagkong kontribusyon sa mga museo, tunghaan, akademiya sa sayaw, ug sa mga institusyon sa musika. Ang mga opisyal sa mga organisasyon sa natad sa arte nangusog mismo sa pagdawat sa gikinahanglan kaayong salapi gikan sa tabako. Dili pa dugay, ang mga membro sa komunidad sa arte sa Siyudad sa New York nakaatubang ug usa ka problema sa dihang gihangyo sila niining mao gihapong kompaniya sa tabako nga paluyohan ang ilang paningkamot sa pag-impluwensiya sa mga politiko sa dili pagpasag balaod batok sa pagdili sa pagtabako.

Ug, siyempre, ang sapiang dagkong mga kompaniya sa tabako dili maulaw sa paghatag ug kuwarta sa mga politiko, kinsa makagamit sa ilang impluwensiya batok sa bisan unsa nga dili-makaayo sa intereses sa tabako. Gilabanan sa mga opisyal sa gobyerno nga taas ug posisyon ang kaayohan sa mga kompaniya sa tabako. Ang uban adunay pinansiyal nga kalangkitan sa industriya o mapugos sa pagbalos kanila sa dakong amot sa mga kompaniya sa tabako alang sa pagpangampaniya.

Usa ka kongresista sa T.B. ang gitaho nga nakadawat ug kapin sa $21,000 nga donasyon gikan sa mga kompaniya sa tabako ug dayon miboto nga di-pabor sa ubay-ubayng mga isyu batok sa tabako.

Usa ka kanhi dakog-suweldo nga kas-a senador sa estado nga pabor sa tabako ug kusog manigarilyo nakadiskobre nga siya adunay kanser sa tutonlan, baga, ug atay. Karon siya nagbasol kaayo ug nagmahay nga “ang pag-ilaid sa banig tungod sa sakit nga ikaw ra ang mabasol” mopabati sa usa ka tawo nga samag buang.

Pinaagi sa paggasto ug daghang salapi sa pagpaanunsiyo aron impluwensiyahan ang mga tawo, ang dagkong mga kompaniya sa tabako madasigong nagaatake sa oposisyon. Ang usa ka anunsiyo nagpangdani sa tinguha alang sa kagawasan, tim-os nga nagpasidaan, “Karon mga Tabako ang Gidili. Ugma Unsa Kaha?” Gipasabot niini nga ang caffeine, bino, ug mga hamburger maoy sunod nga mga biktima sa ginaingong panatikong mga tigdili.

Ang mga anunsiyo sa mantalaan naningkamot sa pagdaot sa kaylap nga gikutlo nga pagtuon sa Environmental Protection Agency sa T.B. nga nagklasipikar sa aso sa sigarilyo ingong sambog nga makakanser. Ang industriya sa tabako nagpahayag ug mga plano nga maghimog legal nga pakigsangka. Giakusar sa usa ka programa sa telebisyon ang usa ka kompaniya sa pagmaneobra sa gidaghanon sa nikotina sa pagpadasig sa pagkagiyan. Ang kompaniya sa telebisyon gipasakaan dayon ug $10 bilyones nga asunto.

Ang mga kompaniya sa tabako kusganong nakigbugno, apan ang hangin baga gihapon sa mga akusasyon. Mga 50,000 ka pagtuon ang gihimo sulod sa miaging upat ka dekada, nga misangpot ug padayong nagtubo nga bukid sa ebidensiya labot sa mga kapeligrohan sa pagtabako.

Sa unsang paagi misulay sa pag-ikyas ang mga kompaniya sa sigarilyo sa mga sumbong nga gilabay ngadto kanila? Sila sa pagkagahig-ulo nagpabilin sa usa ka ginaingong kamatuoran: Ang mga hinabako mohunong. Busa, matud pa nila, ang nikotina dili makagiyan. Apan, lahi ang gipakita sa mga estadistika. Tinuod, 40 ka milyong Amerikano ang mihunong na sa pagpanabako. Apan 50 ka milyon pa ang nanabako, ug 70 porsiento kanila ang nag-ingon nga gusto silang mohunong. Sa 17 ka milyon nga naningkamot nga mohunong kada tuig, 90 porsiento ang mapakyas sulod sa usa ka tuig.

Human sa usa ka operasyon sa kanser sa baga, halos 50 porsiento sa mga hinabako sa T.B. mibalik sa bisyo. Sa mga hinabako nga nakaagig atake sa kasingkasing, 38 porsiento ang nanabakog balik bisag wala pa makagawas sa ospital. Kuwarenta porsiento sa mga hinabako nga gikuhaag ubol-ubol nga gikanser mosulay sa pagpanabako pag-usab.

Sa milyonmilyong hinabakong tin-edyer sa Tinipong Bansa, tres-kuwatro miingon nga sila mihimog labing menos usa ka seryosong pagsulay sa paghunong apan sila napakyas. Gipakita usab sa mga estadistika nga alang sa kadaghanang kabataan, ang pagpanabako maoy usa ka tikanganang-bato ngadto sa mas isog nga mga droga. Ang tin-edyer nga mga hinabako maoy kapin sa 50 ka pilo nga malagmit mogamit ug cocaine kay sa dili manabako. Usa ka 13-anyos nga hinabako miuyon. “Walay duhaduha sa akong hunahuna nga ang tabako maoy usa ka droga nga mopailaila sa usa ngadto sa mas isog nga droga,” siya misulat. “Halos ang tanan nga akong kaila, gawas sa tulo ka tawo, nagsugod sa pagtabako una migamit ug gidili nga droga.”

Komosta ang menos-ug-tar nga mga sigarilyo? Gipakita sa mga pagtuon nga kini, sa pagkatinuod, mas peligroso​—sa duha ka katarongan: Una, mohingos ug lalom ang hinabako aron makuha ang nikotina nga gipangayo sa iyang sistema, nga giladlad ang mas daghang tissue sa baga sa makahilong mga epekto sa aso; ikaduha, ang sayop nga hunahuna nga siya nagtabako ug “mas mahimsog” nga sigarilyo basin magpugong kaniya sa pagpaningkamot sa pagsulay sa paghunong sa bug-os.

Kapin sa 2,000 ka pagtuon ang nahimo na labot sa nikotina lamang. Gipadayag niini nga ang nikotina maoy usa sa labing makagiyan nga substansiya nga nailhan sa tawo, ug usa sa labing makadaot. Ang nikotina magpakusog sa pitik sa kasingkasing ug magpakipos sa mga ugat. Mosulod kini sa sapasapa sa dugo sulod sa pito ka segundo​—mas kusog pa kay sa usa ka indiyeksiyon direkta sa ugat. Kondisyonon niini ang utok aron magpangayo ug daghan, usa ka kahidlaw nga miingon ang uban nga duha ka beses nga makagiyan kay sa heroina.

Ang mga kompaniya ba sa tabako, bisan pa sa ilang mga paglimod, nahibalo sa makagiyan nga mga sambog sa nikotina? Gipakita sa mga timaan nga sila dugay nang nahibalo. Pananglitan, usa ka taho niadtong 1983 nagpakita nga usa ka tigdukiduki sa usa ka kompaniya sa tabako miingon nga ang ilaga nga gigamit sa mga eksperimento sa laboratoryo nagpakita ug naandang mga simtoma sa pagkagiyan, nga regular nga nagduso sa ligwat sa ilang kaugalingon aron makadawat ug dugang dosis sa nikotina. Gikataho, ang pagtuon gihilom dayon sa industriya ug karon lang bag-o nahibaloan.

Ang dagkong mga kompaniya sa tabako puliki samtang giatake gikan sa tanang kiliran. Ang Council for Tobacco Research sa Siyudad sa New York naghimo sa gitawag sa The Wall Street Journal nga “ang labing-dugay nga kampaniya nga naghatag ug sayop nga impormasyon sa kasaysayan sa negosyo sa T.B.”

Sa katuyoan sa paghimog independenteng panukiduki, ang konseho namuhonan ug milyonmilyong dolyar sa pagsangga sa mga tig-atake. Nagsugod kini niadtong 1953 sa dihang nadiskobrehan ni Dr. Ernst Wynder sa Memorial Sloan-Kettering Cancer Center nga ang mga tar sa tabako nga gipintal sa likod sa mga ilaga nagpahinabog mga tumor. Nagtukod ang industriya ug konseho aron sa pagneyutralisar sa klarong ebidensiya nga nahipos batok sa ilang produkto, pinaagi sa pagpakitag ilang kaugalingong siyentipikanhong ebidensiya.

Apan, sa unsang paagi ang konseho sa mga siyentipiko nakamugnag lahi kaayong mga kaplag sa nahibilin sa komunidad sa panukiduki? Ang dili pa dugayng gipagawas nga mga dokumento nagbutyag ug usa ka komplikadong tagik sa intriga. Daghang tigpanukiduki sa konseho, nababagan sa sinulat nga mga kontrata ug gikontrolar sa pundok sa hait-ug-mata nga mga abogado, nakakaplag nga ang nagtubong mga kabalaka sa panglawas may pasikaranan. Apan sa dihang giatubang sa mga kamatuoran, matud sa The Wall Street Journal, “isalikway usahay, o ipahunong pa gani, [sa konseho] ang mga pagtuon niini nga nagdahig sa pagpanabako ingon nga makadaot sa panglawas.”

Gihimo sa hilom, ang panukiduki alang sa mas luwas nga sigarilyo nagpadayon sa daghang tuig. Ang paghimo niini sa dayag maoy prangkang pagdawat nga ang pagpanabako tinuod gayod nga makadaot sa panglawas. Sa kataposan sa mga tuig 1970, usa ka labaw nga abogado sa usa ka kompaniya sa tabako nagrekomendar nga ang mga paningkamot sa paghimog usa ka “luwas” nga sigarilyo hunongon ingon nga walay-kapuslanan ug nga ang tanang nalangkit nga mga dokumento tagoan na.

Duha ka butang ang mitin-aw gikan sa daghang tuig sa pag-eksperimento: Ang nikotina tinuod gayod nga makagiyan, ug ang pagpanigarilyo mopatay gayod. Bisag kusganong gilimod kining mga butanga ngadto sa publiko, gipakita sa mga kompaniya sa tabako pinaagi sa ilang mga aksiyon nga sila nahibalo kaayo niining mga butanga.

Nagsumbong nga gituyo pagmaneobra, ang komisyonado sa Food and Drug Administration (FDA) sa T.B. nga si David Kessler miingon: “Sa pagkatinuod, ang pipila ka sigarilyo karon mahimong kuwalipikado ingong high-technology nga mga sistema sa paghatod sa nikotina nga nagahatod ug husto kaayong pagkakalkulong gidaghanon sa nikotina nga . . . igong makamugna ug makapadayon sa pagkagiyan.”

Gibutyag ni Kessler nga ang mga kompaniya sa tabako nagpanag-iya ug daghang patente nga nagpamatuod sa ilang tinguha. Ang usa maoy alang sa usa ka matang sa tabako nga gibag-o ang gene nga adunay labing taas nga makuhang nikotina nga nailhan. Ang lain pang proseso mao ang pagbutang diha sa mga filter ug sa mga papel sa tabako ug nikotina aron dugang nga magpagiyan. Usa pa ka proseso mao ang pagbutang ug mas daghang nikotina sa unang pagyupyop sa hinabako kay sa kataposan. Dugang pa, ang mga dokumento sa industriya nagpakita nga ang mga sambog nga amonya gidugang diha sa tabako aron mogawas ang dugang nikotina sa tabako. “Halos doble sa naandang gidaghanon nga mahanggab mosulod ngadto sa sapasapa sa dugo sa hinabako,” miingon ang usa ka taho sa New York Times. Ang FDA nagpahayag nga ang nikotina maoy usa ka makagiyan nga droga ug nagtinguha sa dugang nga pagkontrol sa mga sigarilyo.

Ang mga gobyerno nagadepende sa tabako sa ilang kaugalingong paagi. Ang gobyerno sa T.B., pananglitan, makakolekta ug $12 bilyones sa usa ka tuig sa mga buhis sa estado ug sa pederal nga gobyerno gikan sa mga produkto sa tabako. Bisan pa, ang pederal nga Office of Technology Assessment nagbanabana nga $68 bilyones sa usa ka tuig ang alkansi sa gobyerno tungod sa pagpanabako, base sa gasto sa pag-atiman sa panglawas ug sa kapildihan sa daghang produksiyon.

Ang ginaingong mga ganti sa panalapi ug daghang trabaho, mga amot sa pagsuportar sa mga natad sa arte, grabeng paglimod sa mga kapeligrohan sa panglawas​—sa pagkatinuod, ang industriya sa tabako nagpalupad ug katingad-anang mga lobo nga pangatarongan sa pagdepensa sa kaugalingon. Kon kini ba mas epektibo kay sa panagang nga mga lobo nga gipalupad niadto sa London o dili tan-awon pa.

Apan dayag nga dili na matago sa dagkong mga kompaniya ang ilang tinuod nga kinaiyahan. Sila mikita ug milyonmilyon, ug sila mipatay ug milyonmilyon, apan daw sila wala lang mabalaka nga ang kataposang resulta maoy usa ka grabeng kapildihan sa mga kinabuhi sa tawo.

[Blurb sa panid 8]

Mopatim-aw nga kini puno sa walay hinungdang pangatarongan

[Blurb sa panid 9]

Gilangkit sa usa ka pagtuon sa gobyerno ang binuga nga aso sa tabako ingong makakanser nga substansiya

[Blurb sa panid 10]

Ang nikotina maoy usa sa labing makagiyan nga substansiya nga nailhan

[Blurb sa panid 11]

Sila mikita ug milyonmilyon; sila mipatay ug milyonmilyon

[Kahon sa panid 10]

50,000 ka Pagtuon​—Unsa ang Ilang Nakita?

Ania ang usa ka gamayng pananglitan sa mga kabalaka sa panglawas nga gipatugbaw sa mga tigdukiduki nga nalangkit ang paggamit ug tabako:

KANSER SA BAGA: Ang mga hinabako naglangkob ug 87 porsiento sa mga kamatayon gumikan sa kanser sa baga.

SAKIT SA KASINGKASING: Ang mga hinabako may 70 porsiento nga mas dakong kapeligrohang matakboyan ug sakit sa kasingkasing.

KANSER SA SUSO: Ang mga babayeng manabako ug 40 o sobra pang sigarilyo kada adlaw may 74 porsientong mas dakong posibilidad nga mamatay sa kanser sa suso.

PAGKABUNGOL: Ang mga masuso sa mga inahang nanabako mas maglisod sa pagkadungog.

MGA KADAOT SA MGA MAY DIYABETES: Ang mga may diyabetes nga manabako o magmaskada mas dakog kapeligrohang madaot ang rinyon ug may mas kusog nga mograbe nga retinopathy (usa ka sakit sa retina sa mata).

KANSER SA COLON: Duha ka pagtuon nga nalangkit ang kapin sa 150,000 ka tawo nagpakita nga dayag nga may koneksiyon ang pagpanabako ug kanser sa colon.

HUBAK: Ang binuga nga aso sa tabako makapasamot sa hubak sa mga bata.

KALAGMITANG MANABAKO: Ang mga anak nga babaye sa mga babayeng nanabako panahon nga nagsabak maoy upat ka beses nga mas dakog kalagmitang manabako.

LEUKEMIA: Ang pagpanabako mopatim-aw nga maoy hinungdan sa myeloid leukemia (leukemia sa utok sa bukog).

MGA PAGKAANGOL SA EHERSISYO: Sumala sa usa ka pagtuon sa U.S. Army, ang mga hinabako dakog posibilidad nga maangol samtang nag-ehersisyo.

PANUMDOMAN: Makadaot ang isog nga dosis sa nikotina sa panimbang sa hunahuna samtang ang usa ka tawo naghimo ug malisod nga trabaho.

DEPRESYON: Gisusi sa mga sikyatrista ang ebidensiya sa kalangkitan tali sa pagpanabako ug grabeng depresyon maingon man usab ang schizophrenia.

PAGHIKOG: Usa ka pagtuon sa mga nars nagpakita nga ang paghikog maoy duha ka beses nga posibleng mahitabo taliwala sa mga nars nga nanabako.

Ubang kapeligrohan nga ikadugang sa listahan: Kanser sa baba, ubol-ubol, tutonlan, esophagus, pancreas, tiyan, gamayng tinai, pantog, rinyon, ug kuwelyo sa matris; atake serebral, atake sa kasingkasing, grabeng sakit sa baga, sakit sa kaugatan, mga peptik ulser, diyabetes, pagkadili-manganak, gaan ug timbang nga bata sa dihang ipanganak, osteoporosis, ug mga impeksiyon sa dalunggan. Mahimo usab idugang ang mga kapeligrohan sa sunog, sanglit ang pagpanabako mao ang pangunang hinungdan sa mga sunog sa balay, hotel, ug hospital.

[Kahon sa panid 12]

Walay Aso nga Tabako​—Usa ka Peligrosong Kapuli

Ang nanguna sa $1.1 bilyones nga industriya sa pinulbos nga tabako namitik sa mga bag-ohan ug timpladong mga pinulbos nga tabako. Kini may timpladong mga tatak nga popular. Ang “diyutayng epekto sa tabako” nga ihatag niini makatagbaw apan sa mubong panahon lamang. Ang bise-tsirman niadto niining kompaniya sa tabako miingon: “Daghang tawo mosugod sa daghag timplang mga produkto, apan sa kataposan, sila moduol ra sa [labing-isog nga tatak].” Kini gianunsiyo ingong, “Usa ka Maisog nga Maskada Alang sa Maisog nga mga Lalaki” ug, “Kini Makatagbaw.”

Ang The Wall Street Journal, nga nagtaho bahin niini nga estratehiya sa kompaniya, nagkutlo sa paglimod niini nga “gidoktoran niini ang gidaghanon sa nikotina.” Ang Journal nag-ingon usab nga duha ka kanhing kemiko sa tabako sa kompaniya, nga naghisgot bahin niining ulohana sa unang higayon, miingon nga “bisag wala maneobraha sa kompaniya ang gidaghanon sa nikotina, gimaneobra niini ang gidaghanon sa nikotina nga makuha sa mga tiggamit niini.” Sila usab miingon nga ang kompaniya nagdugang ug mga kemikal aron modaghan ang alkalino diha sa pinulbos nga tabako niini. Kon mas daghan ang alkalino diha sa pinulbos nga tabako, “mas daghang nikotina ang mogawas.” Midugang pa ang Journal niini nga pagpatin-aw bahin sa paghingos sa pinulbos nga tabako ug sa pagmaskadag tabako: “Ang pinulbos nga tabako, nga usahay masaypan sa tabako nga maskadahon, maoy pinong pagkakagod nga tabako nga supsupon sa mga tiggamit, apan dili usapon. Ang mga tiggamit mopudyot ug diyutay, o ‘motuslob,’ ug ibutang kini sa tunga sa aping ug lagus, ibalhinbalhin kini pinaagi sa ilang mga dila ug mangluwa panagsa.”

Ang timpladong mga tatak nga gihimo alang sa mga bag-ohan magpagawas lamag 7 ngadto sa 22 porsiento sa nikotina niini nga masuhop sa sapasapa sa dugo. Ang labing-isog nga tatak magpatikuka sa bag-ohang mga tiggamit. Pino kaayong pagkatadtad kini nga matang sa tabako alang sa “tinuod” nga mga lalaki. Setentay-nuybe porsiento sa nikotina niini ang “mogawas,” nga makuha alang sa dihadiha nga pagsuhop niini diha sa sapasapa sa dugo. Sa Tinipong Bansa, ang mga tiggamit nga nagsugod sa paggamit sa hingoson nga tabako sa kasagaran maoy nuybe anyos ang edad. Ug kinsang nuybe anyos ang makapugong sa pagdasdas sa paggamit sa mas-isog nga mga tatak ug moduyog sa “tinuod” nga mga lalaki?

Ang resulta nga dosis sa nikotina sa pagkatinuod mas isog kay sa usa ka sigarilyo. Kadtong tighingos niini gitaho nga 4 ka beses nga posibleng matakboyan ug kanser sa baba, ug ang ilang kapeligrohan nga matakboyan ug kanser sa tutunlan maoy 50 ka beses nga mas dako kay niadtong dili mga tiggamit.

Ang pagtutol sa publiko sa Tinipong Bansa temporaryong miulbo sa dihang gikiha ang usa ka kompaniya sa tabako sa usa ka inahan sa popular niadto nga magdadagan sa mga lumba sa dagan sa hayskul nga namatay tungod sa kanser sa baba. Siya nakadawat ug libreng lata sa pinulbos nga tabako diha sa usa ka rodeo sa edad nga 12 ug nahimong upat-ka-lata sa usa ka semana nga tiggamit. Human siya nakaagom ug daghang masakit nga mga operasyon nga naglaplap sa iyang dila, apapangig, ug liog, ang iyang mga doktor misurender. Ang batan-ong lalaki namatay sa edad nga 19 anyos.

[Kahon sa panid 13]

Kon Unsaon sa Pag-undang sa Pagpanabako

Milyonmilyong tawo ang nakalingkawas gikan sa ilang pagkagiyan sa nikotina. Kon ikaw hinabako, bisag dugay nang nanabako, makuha usab nimo kining makadaot nga bisyo. Aniay pipila ka sugyot nga mahimong makatabang:

• Hibaloa sa sinugdanan pa kon unsa ang mapaabot. Ang mga simtoma sa pag-undang mahimong maglakip sa kabalaka, pagkasapoton, pagkalipong, mga sakit sa ulo, pagkadili-makatulog, mga sakit sa tiyan, gutom, grabeng kahidlaw, pagkadili-makasentro sa hunahuna, ug mga pangurog. Segurado nga dili usa ka maayong palaaboton, apan ang grabeng mga simtoma molungtad lamang ug pipila ka adlaw ug anam-anam nga mawagtang hangtod mawala na diha sa lawas ang nikotina.

• Karon ang pakigbugno sa hunahuna magsugod nga masingkamoton. Dili lamang nagpangita ang imong lawas ug nikotina kondili ang imong hunahuna nakondisyon sa mga gawi nga nalangkit sa pagpanabako. Susiha ang imong rutina aron makita kon kanus-a ka mikab-ot ug usa ka sigarilyo nga wala sa hunahuna, ug usba kana nga rutina. Pananglitan, kon ikaw kanunayng manigarilyo inighuman gayod ug kaon, tindog dayon ug lakaw o panghugas sa plato.

• Kon hidlawon ka gayod kaayo, tingali tungod sa usa ka malisod nga yugto, hinumdomi nga ang kahidlaw moagi ra sulod sa lima ka minuto. Magmaandam sa paghimo sa imong hunahuna nga okupado pinaagi sa paghimog usa ka sulat, pag-ehersisyo, o pagkaon ug makapahimsog nga timotimo. Ang pag-ampo maoy usa ka gamhanang tabang aron makabaton ug pagpugong-sa-kaugalingon.

• Kon naluya ang imong buot tungod sa pakyas nga mga pagsulay sa paghunong, ayaw pagsurender. Ang hinungdanon mao ang padayon nga pagpaningkamot.

• Kon ang kahadlok nga motambok nakababag kanimo, ibutang sa hunahuna nga ang mga kaayohan sa paghunong sa pagpanigarilyo mas bug-at kay sa mga kapeligrohan sa pila ka ekstrang kilo. Makatabang nga adunay andam nga prutas o utanon. Ug inom ug daghang tubig.

• Ang paghunong sa pagpanabako maoy usa ka butang. Ang pagpalayo gikan sa tabako maoy laing butang. Pagtakda ug tumong nga maabot ang panahon nga dili makapanabako​—usa ka adlaw, usa ka semana, tulo ka bulan, hangtod sa hangtod.

Si Jesus miingon: “Higugmaon mo gayod ang imong silingan ingon sa imong kaugalingon.” (Marcos 12:31) Sa paghigugma sa imong silingan, undang na sa pagpanabako. Sa paghigugma sa imong kaugalingon, undang na sa pagpanabako.​—Tan-awa usab ang “Pagpanabako​—Ang Kristohanong Hunahuna,” sa Pagmata!, Hulyo 8, 1989, mga panid 13-15.