Ang mga Kompaniya sa Tabako Naipit sa Mainit nga Isyu
SUMALA sa usa ka taho nga migula sa The New York Times sa Hulyo 26, 1995, “gitipon sa Departamento sa Hustisya ang usa ka hurado sa New York sa pag-imbestigar kon ang mga kompaniya sa tabako namakak sa Pederal nga mga opisyales nga naglagda sa mga sambog ug sa dili maayong mga epekto sa mga sigarilyo. Tingali magtipon ang departamento ug laing hurado dinhi sa pag-imbestigar kon ang mga ehekutibo sa kompaniya namakak sa Kongreso bahin sa mga produkto sa tabako.”
Ang basehanan niini? Gipatin-aw kini sa taho. Niadtong Abril 1994, ang pangunang mga ehekutibo sa pito ka dagkong mga kompaniya sa tabako sa Tinipong Bansa nagpamatuod nga nanumpa atubangan sa komite sa Kongreso nga “wala sila magtuo nga makagiyan ang nikotina, nga ang mga sigarilyo nagpahinabog sakit o nga gimaneobra sa ilang mga kompaniya ang gidaghanon sa nikotina diha sa mga produkto sa tabako.”
Human niadto ang atop nahugno—ang ilang mga pangangkon nga inosente nahugno—sa dihang niadtong Hunyo 1995, gipadayag ang duha ka libong dokumento nga nagpanghisala. Kining mga dokumentoha nagpadayag nga ang mga tigdukiduki sa tabako nakagugol ug 15 ka tuig sa pagtuon sa “parmakolohikanhon” nga mga epekto sa nikotina diha sa lawas, utok, ug sa bisyo sa mga hinabako. Si Dr. Victor DeNoble, usa ka siyentipiko nga tigdukiduki niadto sa usa sa mga kompaniya, nagbatbat sa pangunang kaplag sa panukiduki: “Ang mga kompaniya nagsugod sa pagkaamgo nga sila makapakunhod sa tar, apan makadugag nikotina, ug lamian gihapon ang nanigarilyo. Human sa tanan nilang panukiduki, nahibaloan nila nga ang nikotina dili lamang tigpakalma o tigpadasig, apan kini dakog epekto ilabina, sa utok, ug nga ang mga tawo nagtabako alang sa mga epekto sa utok.”
Sumala sa The New York Times, gipakita sa mga pagtuon sa kompaniya nga “bisag unsa pang marka ang gitabako sa mga tawo, daw nakuha nila ang gidaghanon sa nikotina nga gikinahanglan nila pinaagi sa paghingos ug lalom, nga pugngan ug dugaydugay ang aso diha sa baba, o sa pagtabakog daghan pang sigarilyo.” Ang mga tigdukiduki sa kompaniya misulay sa paggamag menos-ug-tar nga sigarilyo nga may igong gidaghanong nikotina aron matagbaw ang hinabako.
Dugang gipadayag sa mga dokumento nga ang kompaniya sa tabako nagpakitag dakong interes sa mga kostumer niini. Ang mga estudyante sa kolehiyo mao ang sentro sa pag-usisa niini kapin na sa 15 ka tuig. Ang mga tawo sa usa ka lungsod sa Iowa, lakip ang pipila ka 14-anyos nga mga hinabako, gipangutana bahin sa ilang mga bisyo sa pagtabako.
Ang pagbutyag niining mga dokumentoha sa panukiduki nakit-ang usa ka pabor sa nag-abin nga mga abogado nga nagsang-at sa kaso batok sa pito ka kompaniya sa tabako. Gisumbong nila nga gitago sa mga kompaniya sa tabako ang kahibalo sa makagiyan nga mga sambog sa nikotina ug gimaneobra ang gidaghanon sa nikotina aron mosamot ang pagkagiyan. Usa ka abogado miingon nga walay hurado sa kalibotan ang motuo nga gihimo sa mga kompaniya kini nga panukiduki ingong lingawlingaw.
Samtang nagkainit ang isyu diha sa ugmad nga kalibotan, ang aso sa tabako mas kusog nga nagabuga sa nagakaugmad nga kalibotan. Sa miaging 40 ka tuig, halos walay babaye ug mga 20 porsiento lamang sa mga lalaki sa Habagatan, o sa nagakaugmad nga kalibotan, ang nanabako. Apan karon, 8 porsiento sa tanang babaye ug 50 porsiento sa tanang lalaki sa nagakaugmad nga kalibotan ang mga hinabako—ug misaka ang gidaghanon niana. “Ang aso,” matod sa mga tigdukiduki, “nagabuga sa Habagatan.”
Gitaho sa Koresponsal sa Pagmata! ang Uso
Usa ka magsusulat nga nagpirmi sa Brazil mihimog pipila ka kasagarang mga pahayag bahin sa kahimtang sa Habagatan. Ang mga panukiduki sa industriyalisadong kalibotan naghulagway ug mas makamatayng larawan sa hinabako. Kini may mga epekto. “Ang mga nasod nga midawat sa pagkahinungdanon sa paghatag ug impormasyon sa publiko karon nagpakakita sa sinugdanan sa pagkunhod sa konsumo sa tabako,” nagtaho ang World Health Organization (WHO). “Sa Amihanan,” midugang ang Panos, usa ka organisasyon sa impormasyon nga base sa London, “ang pagtabako dili na madawat sa katawhan diha sa daghang balay, publikong mga dapit ug sa mga trabahoanan,” ug ang kadaghanan sa mga tawo nagpakaamgo nga ang “pagtabako makapatay kanila.” “Ang industriya sa tabako mibalhin sa Habagatan.”
Kon itandi, sa Habagatan, ang pagbukas ug bag-ong baligyaan napamatud-an nga ingon ka sayon sa pag-ablig usa ka pakete sa mga sigarilyo. Alang sa industriya sa tabako, ang mga kahimtang sa nagakaugmad nga mga nasod madanihon. Sa 3 sa 4 ka nagakaugmad nga nasod, walay mga pagdili sa paanunsiyo, ug sa samang panahon, menos ang paghatag ug impormasyon sa publiko bahin sa mga kapeligrohan sa pagtabako. “Ang mga tawo wala mahibalo sa mga risgo tungod kay sila wala sultihi bahin niini,” nagkanayon ang Panos.
Aron madani ang batan-ong mga babaye—usa sa pangunang mga target sa industriya—sa pagdagkot sa ilang unang sigarilyo, ang mga paanunsiyo “nagpasundayag sa pagtabako ingong usa ka madanihon makalingaw nga kalihokan nga gitagamtam sa mga babayeng independente.” Ang mga paanunsiyo sa tabako daw susama niadtong gigamit diha sa industriyalisadong kalibotan sa tunga sa siglo nang milabay. Balik niadtong panahona, ang mga paanunsiyo misaler. Wala magdugay, matod sa usa ka tinubdan, 1 sa 3 ka babaye “nagtabako nga may samag-lalaki nga kadasig.”
Karon, ang gipakusgang agresibong pagpamaligya nga gitumong sa walay kalibotang mga babaye sa nagakaugmad nga mga nasod nagpasalig nga kining “kalamposan” sa paanunsiyo sa katuigang 1920 ug 1930 hapit nang masubli. Busa, ang makasubong panglantaw mao nga minilyong mga batan-ong babaye sa mas kabos nga mga nasod sa kalibotan sa pagkakaron nameligro nga mahimong, ingon sa pagkasulti niana sa usa ka tigpaniid, “maanyag nga batan-ong mga babaye diha sa ilang sayo nga mga nikotina.”
Ang Pangunang Target
Samtang ang mga babaye nahimong usa sa pangunang mga target sa industriya sa tabako, ang mga batan-on mao ang pangunang target niini. Ang estilong-karton nga mga paanunsiyo ug mga logo sa sigarilyo diha sa mga dulaan dakog kita, ug ingon man usab ang pagpasiugda sa mga bangga sa dula.
Sa Tsina, nagtaho ang magasing Panoscope, “dakong porsiento [sa mga batan-on] ang nanigarilyo.” Mga 35 porsiento sa 12- ngadto sa 15-anyos ug 10 porsiento sa 9- ngadto sa 12-anyos mga hinabako. Sa Brazil, nagtaho ang inadlaw nga Folha de S. Paulo, gibanabana nga napulo ka milyong batan-on maoy mga hinabako. Nahibalo ba sila sa mga kapeligrohan? “Nahibalo ako nga ang pagpanigarilyo makadaot,” matod ni Rafael, usa ka 15-anyos nga batang lalaki sa Brazil nga nagtabakog usa ug tunga ka pakete sa sigarilyo sa usa ka adlaw, “apan lami kaayo kini.” Ang resulta niining walay pagkabalaka nga pangatarongan? “Kada adlaw,” nagtaho ang Panos, “labing menos laing 4,000 ka batan-on ang nagsugod sa pagtabako.”
Ang industriya sa tabako nag-eksportar ug bag-ong mga produkto sa Habagatan nga daghag tar ug nikotina kay sa mga marka nga gibaligya sa Amihanan. Ang katarongan maoy dayag. “Dili ako mangayog pasaylo alang sa nikotina,” miingon ang usa ka opisyal sa industriya sa tabako sa miaging pipila ka tuig. “Kini ang nagdalag negosyo pag-usab. Kini ang nagpahinabo sa mga tawo sa pagpalit ug daghan.” Epektibo kini. “Tungod kay daghan ug nikotina,” nag-ingon ang publikasyong Olandes nga Roken Welbeschouwd (Pagtabako—Tanang Butang Gipalandong), “dali ra ang pagkahimong giyanon, ug nagbukas kini ug mga higayon sa pagpakusog sa konsumo ug halin pinaagi sa anam-anam nga pagmenos sa gidaghanon sa nikotina.”
“Ang industriya sa tabako,” mihinapos ang Panos, “naglantaw sa Habagatan ingong baligyaan nga magpabuhi sa industriya sa negosyo.”
Manabako o Magpabiling Buhi?
Kon ikaw nagpuyo sa nagakaugmad nga nasod, unsay imong buhaton? Dayag ang mga kamatuoran. Hangtod sa 1950, diyutay ra kaayo ang mga nangamatay gumikan sa mga sakit nga nalangkit sa pagtabako, apan karon usa ka milyong tawo sa Habagatan ang nagakamatay tuigtuig gumikan sa mga sakit nga nalangkit sa pagtabako. Apan, ang WHO nagpasidaan nga sulod sa tulo ka dekada ang tinuig nga gidaghanon sa mangamatay gumikan sa mga sakit nga nalangkit sa pagtabako mosaka ngadto sa pito ka milyon. Sukwahi sa gisulti kanimo sa mga paanunsiyo sa tabako, ang mga sigarilyo makamatay.
Moingon ka nga nasayod ka sa mga kapeligrohan? Maayo, apan unsay imong buhaton niana nga kahibalo? Sundon ba nimo ang hinabako nga nakabasag daghan kaayong grabeng mga butang labot sa pagtabako nga mihukom siya sa paghunong sa pagbasa? O may pagkaalisto ka ba sa pagkakita sa panglimbong nga gihatag sa mga paanunsiyo sa tabako ug moingong dili sa pagtabako? Tinuod, ang aso sa tabako nagahuros paingon sa Habagatan—apan dili angayng mobuga kini diha sa imong dalan!
[Kahon sa panid 19]
Tsina—Numero Uno
Si Zhang Hanmin, usa ka 35-anyos nga trabahante sa Tsina, nagsaod sa iyang mga kamot ug nagdagkot ug sigarilyo. “Sa pagkatinuod,” matod pa niya, “wala ako magkinahanglag daghang butang, apan nagkinahanglan ako ug sigarilyo.” Ang sama mahimong ikaingon usab sa 300 ka milyon pang ubang kataginasod ni Zhang. Sukad sa katuigang 1980, ang Tsina “nanguna sa produksiyon, halin ug pagpanigarilyo kay sa ubang nasod.” Sa tuig nga di pa dugay, “bilyonbilyong mga sigarilyo ang nahalin sa usa ka nagumon nga populasyon,” nga naghimo sa Tsina nga “numero uno nga nasod sa tabako sa kalibotan.”—Magasing Panoscope.
[Kahon sa panid 20]
Mga Sigarilyo nga May “Garantiya”?
Bisag tulo ka milyong tawo ang mangamatay tuigtuig gumikan sa mga sakit nga nalangkit sa tabako, padayong sultihan sa mga paanunsiyo ang mga hinabako nga layo sa peligro ang ilang bisyo. Usa ka dili pa dugayng paanunsiyo sa magasin sa Brazil, pananglitan, nagpahibalo sa pag-abot sa usa ka marka sa sigarilyo nga “may garantiya sa pabrika.” Nagpasalig ang paanunsiyo: “Ang imong awto adunay garantiya; ang imong TV adunay garantiya; ang imong relo adunay garantiya. Ang imong sigarilyo adunay garantiya usab.” Apan, sama sa gihisgotan sa mga paanunsiyo ug gipamatud-an sa mga hinabako nga may grabeng sakit, ang bugtong garantiya mao nga “ang pagtabako makadaot sa panglawas.”
[Hulagway sa panid 19]
Pangunang target—mga babaye sa nagakaugmad nga kanasoran
[Credit Line]
Letrato sa WHO ni L. Taylor
[Hulagway sa panid 20]
Wala mahibalo sa mga kapeligrohan?
[Credit Line]
WHO