Ang Relihiyon May Ginadapigan
NIADTONG Septiyembre 1, 1939, gisulong sa Alemanya ang Polandia, nga nagpasugod sa Gubat sa Kalibotan II. Sa paglabay sa tulo ka semana kini ang ulohan sa The New York Times: “Mga Sundalong Aleman Gidasig Pag-ayo sa mga Iglesya sa Pagpakiggubat.” Gipaluyohan ba gayod sa mga iglesya sa Alemanya ang mga gubat ni Hitler?
Si Friedrich Heer, usa ka Romano Katolikong propesor sa kasaysayan sa Vienna University, miangkon nga mao kanay gihimo sa mga iglesya: “Diha sa dili-ikapangulipas nga mga kamatuoran sa kasaysayan sa Alemanya, ang Krus ug ang swastika nagtinabangay sa usag usa, hangtod nga giproklamar sa swastika ang mensahe sa kadaogan gikan sa mga torre sa mga katedral sa Alemanya, ang mga bandera nga swastika nanungha diha sa mga altar ug ang Katoliko ug Protestanteng mga teologo, mga pastor, mga klerigo ug mga estadista nalipay sa pagpakig-anib kang Hitler.”
Sa pagkatinuod, ang mga lider sa iglesya mihatag ug bug-os nga pagpaluyo sa paningkamot ni Hitler sa gubat, sumala sa gisulat sa Romano Katolikong propesor nga si Gordon Zahn: “Ang tanang Aleman nga Katoliko nga midangop sa iyang mga pangulo sa relihiyon alang sa espirituwal nga paggiya ug pagtultol bahin sa pag-alagad sa mga gubat ni Hitler nakadawat ug halos parehong mga tubag nga madawat niya gikan sa magmamandong Nazi mismo.”
Mga Relihiyon sa Pikas Kiliran
Apan unsay gipanulti sa mga iglesya sa mga nasod nga kontra sa Alemanya? Ang The New York Times sa Disyembre 29, 1966, nagtaho: “Kaniadto ang lokal nga mga herarkiyang Katoliko halos kanunayng nagpaluyo sa mga gubat sa ilang mga nasod, nga nagpanalangin sa ilang mga sundalo ug nagtanyag ug mga pag-ampo aron makadaog, samtang ang ubang grupo sa mga obispo sa pikas kiliran nag-ampo ug bali nga resulta.”
Kini bang pagpaluyo sa magkakontrang mga sundalo gihimo nga may pag-uyon sa Batikano? Palandonga: Niadtong Disyembre 8, 1939, mga tulo ka bulan lamang human mibuto ang Gubat sa Kalibotan II, si Papa Pio XII nagpagawas ug opisyal nga sulat alang sa tanang klero nga Asperis Commoti Anxietatibus. Ang sulat maoy alang sa tanang kapilyan sa kasundalohan sa naggubatay nga mga nasod, ug giagda niini ang magkaatbang nga kiliran sa pagsalig sa ilang tagsatagsa ka mga obispo sa militar. Ang sulat nagtambag sa mga kapilyan “ingong mga manggugubat alang sa ilang nasod sa pagpakiggubat usab alang sa Iglesya.”
Ang relihiyon sagad mao ang agresibo sa pagpanguna sa pagpalihok sa mga nasod nga makiggubat. “Bisan diha sa atong mga simbahan atong gipakayabkayab ang mga bandera sa gubat,” miingon si anhing Harry Emerson Fosdick, usa ka klerigong Protestante. Ug bahin sa unang gubat sa kalibotan, ang Britanikong brigadier general nga si Frank P. Crozier miingon: “Ang mga Iglesya sa Kristohanon mao ang labing maayong mga tig-agda sa pag-ula ug dugo nga atong nabatonan, ug atong libreng gigamit sila.”
Bisan pa, mao kana ang rekord sa relihiyon sa nangagi. Komosta ang bag-ong papel niini diha sa gubat sa mga republika sa kanhi Yugoslavia, diin ang kadaghanang tawo mga Romano Katoliko o Ortodokso?
Tulobagon sa Relihiyon
Usa ka ulohan sa Asiaweek sa Oktubre 20, 1993, miingon: “Ang Bosnia mao ang Sentro sa Relihiyosong Panagbangi.” Usa ka ulohan alang sa komentaryo sa San Antonio Express-News sa Hunyo 13, 1993, miproklamar: “Angayng Taposon sa mga Pangulo sa Relihiyon ang mga Kasakit sa mga Taga-Bosnia.” Ang artikulo miingon: “Dili mahimong isalikway sa mga relihiyong Romano Katoliko, Sidlakang Ortodokso ug Muslim . . . ang tulobagon sa kon unsa ang nagakahitabo. Dili niining panahona, dili sa panahon nga ang mga tawo sa tibuok kalibotan nagatan-aw sa mga balita diha sa telebisyon kada gabii. Ilang gubat kini. . . . Ang prinsipyo nga ang mga lider sa relihiyon mao ang magapanubag sa gubat matin-aw. Ang ila mismong sinalingkapaw nga pagkabalaan maoy nakapukaw niini. Gibuhat nila kini pinaagi sa pagpanalangin sa usa ka kiliran batok sa laing kiliran.”
Ngano, pananglitan, nga dako kaayo ang kasilag tali sa mga membro sa Iglesya Romana Katolika ug sa mga Iglesya sa Sidlakang Ortodokso? Ang mga papa, patriarka, ug uban pang mga lider sa relihiyon mao ang manubag. Sukad sa kataposang panagbulag niining mga relihiyona niadtong 1054, gidasig na sa mga lider sa relihiyon ang pagdumot ug mga gubat tali sa ilang mga membro. Ang peryodiko sa Montenegro nga Pobeda, sa Septiyembre 20, 1991, naghisgot bahin sa maong relihiyosong panagbulag ug ang mga resulta niini diha sa usa ka artikulo bahin sa dili pa dugayng gubat. Ubos sa ulohang “Mga Mamumuno sa Ngalan sa Diyos,” ang artikulo nag-ingon:
“Kini dili problema sa politika tali kang Tudjman [presidente sa Croatia] ug kang Milos̆ević [lider sa Serbia] kondili kini maoy usa ka relihiyosong gubat. Kinahanglang ipahayag nga usa ka libo ka tuig na ang milabay sukad nga mihukom ang Papa sa pagpapha sa relihiyong Ortodokso ingong kaatbang. . . . Niadtong 1054 . . . ang Papa miingon nga ang Ortodoksong Iglesya mao ang responsable sa panagbulag. . . . Niadtong 1900 tin-awng gisaysay sa unang panagtigom sa Katoliko ang plano sa pagpuo sa Ortodokso sa ika-20ng siglo. [Kini] nga plano nahitabo na karon.”
Ugaling, ang bag-o pang kasungian dili mao ang unang pananglitan sa panag-away sa relihiyon niining sigloha. Kalim-an ka tuig na ang milabay, sa panahon sa Gubat sa Kalibotan II, misulay na ang mga Romano Katoliko sa pagpapha sa paglungtad sa Ortodoksong Iglesya sa maong dapit. Uban sa pagpaluyo sa papa, ang nasyonalistang kalihokan sa Croatia nga gitawag nga Ustashi mao ang namunoan sa independenteng estado sa Croatia. Ang The New Encyclopædia Britannica nagtaho nga kining aprobado-sa-Batikano nga pagmando migamit ug “linuog kaayo nga mga buhat, nga naglakip sa mga pagpatay sa gatosan ka libong Serbiano ug mga Hudiyo.”
Diha sa librong The Yugoslav Auschwitz and the Vatican, kini nga mga pagpatay dili lamang kay dokumentado—nga nalangkit ang tinagpulo ka linibong biktima—kondili dokumentado usab ang pagkalangkit sa Batikano niini.
Sa laing bahin, ang Ortodoksong Iglesya nagpaluyo sa mga Serbiano sa ilang gubat. Ngani, usa ka Serbianong lider sa pundok gikutlo nga nag-ingon: ‘Ang Patriarka mao ang akong komander.’
Unsa ang angay untang buhaton aron maundang ang pagpinatyanay, diin sa Bosnia ug Herzegovina lamang nagbilin ug ingon ka daghan sa 150,000 ka patay o nangawala? Si Fred Schmidt miingon diha sa San Antonio Express-News nga ang UN Security Council kinahanglang magpasa ug “pormal nga resolusyon nga magtambag sa papa, sa patriarka sa Constantinople, ug [sa ubang mga lider] sa mga relihiyong Katoliko, Sidlakang Ortodokso, ug Muslim nga may pamunoan sa Bosnia-Herzegovina nga imando dihadiha ang pagpahunong sa gubat ug magtigom aron matun-an kon sa unsang paagi ang ilang mga sumusunod makahimo sa pagkinabuhi ingong mga silingan uban sa mga sumusunod sa ubang relihiyon.”
Sa sama nga hunahuna, usa ka komentaryo diha sa Progress Tribune sa Scottsdale, Arizona, mihinapos nga ang gubat “tingalig mapahunong kon ang mga lider sa relihiyon didto kinasingkasing nga maningkamot sa pagpahunong sa gubat.” Ang artikulo misugyot nga himoon nila kana “pinaagi sa pag-ekskomunikar dihadiha sa tanang membro nga magabomba sa Sarajevo.”
Walay Tinuod nga Puwersa sa Pagpalambo sa Pakigdait
Ugaling, ang mga papa padayong midumili sa pag-ekskomunikar sa labing daotang mga kriminal sa gubat, bisag miapelar na ang isigka-Katoliko nga ipatuman na ang maong aksiyon. Pananglitan, ang Catholic Telegraph-Register sa Cincinnati, Ohio, T.B.A., ubos sa ulohang “Gipadako nga Katoliko Apan Gilapas ang Pagtuo Nag-ingon ang Kablegrama Ngadto sa Papa,” nagtaho: “Usa ka apelasyon ang gihimo ngadto kang Pio XII nga ang Lider sa Ikatulong Reich nga si Adolf Hitler iekskomunikar. . . . ‘Si Adolf Hitler,’ [ang kablegrama] mabasa sa bahin, ‘gipanganak sa Katolikong mga ginikanan, nabunyagan nga Katoliko, ug gipadako ug giedukar nga ingon.’” Bisan pa si Hitler wala gayod iekskomunikar.
Palandonga, usab, ang kahimtang sa mga bahin sa Aprika diin ang linuog nga gubat gisangka. Napulog-lima ka Romano Katolikong obispo gikan sa mga nasod sa Aprika sa Burundi, Rwanda, Tanzania, Uganda, ug Zaire miangkon nga, bisag adunay daghang bawtismadong “mga Kristohanon” diha sa rehiyon, “ang sibil nga mga panag-away misangpot sa dinaghang pagpamatay, paglaglag ug pinugos nga pagpahawa sa mga tawo.” Ang mga obispo miadmiter nga ang pangunang hinungdan sa problema “mao nga ang Kristohanong pagtuo wala gayod makaimpluwensiya sa kaisipan sa mga tawo.”
Ang National Catholic Reporter sa Abril 8, 1994, miingon nga ang “papa . . . mibatig ‘dakong kasakit’ sa bag-ong mga taho sa panag-away diha sa gamayng nasod sa Aprika [sa Burundi], nga ang kadaghanan sa populasyon maoy Katoliko.” Ang papa miingon nga sa Rwanda, diin duolan sa 70 porsiento sa populasyon maoy Katoliko, “bisan ang mga Katoliko responsable” sa pagpamatay. Oo, ang mga Katoliko sa magkaatbang nga kiliran nagpinatyanay sa usag usa, sama sa ilang gibuhat sa dimaihap nga mga gubat sa miagi. Ug, sama sa amo nang gihisgotan, mao usab kanay gihimo sa ubang mga relihiyon.
Busa ikahinapos ba nato nga ang tanang relihiyon may ginadapigan sa gubat? Aduna bay bisan unsang relihiyon nga usa ka tinuod nga puwersa alang sa pakigdait?
[Hulagway sa panid 5]
Si Hitler, dinhi makita uban sa papal nuncio nga si Basallo di Torregrossa, wala gayod iekskomunikar
[Credit Line]
Bundesarchiv Koblenz