Pagpaniid sa Kalibotan

Kalisod sa Ekonomiya

“Sa unang higayon sukad sa pagkahugno sa ekonomiya niadtong katuigang 1930, ang industriyalisadong mga nasod, ingon man ang nagakaugmad nga mga nasod, nag-atubang sa padayong pagkawalay trabaho,” matud pa ni Michel Hansenne, direktor heneral sa International Labor Organization (ILO). Sumala sa Jornal da Tarde: “Trayenta porsiento sa mamumuo sa kalibotan​—mga 820 ka milyong tawo​—walay trabaho o walay permanenteng trabaho.” Mahitungod sa taho sa ILO sa Latin Amerika, ang Jornal do Brasil mikomento: “Adunay makapabalakang pagsulbong sa gidaghanon sa gitawag nga ‘nag-agad lang’ nga mga mamumuo​—temporaryong mga mamumuo, mubog suweldo​—nga namupo ug nagproseso sa kape, namutol ug tubo, nanganig gapas, mga prutas ug mga utanon aron ipadala ngadto sa ubang nasod.”

Pagharihari Diha sa Tunghaan

Usa ka batang lalaki nga gipalagpot gikan sa Kobe Municipal Technical Junior College sa Hapon mipetisyon alang sa iyang katungod nga makabaton ug edukasyon. Tungod sa iyang relihiyosong konsensiya ingong usa sa mga Saksi ni Jehova, siya wala makigbahin sa mga pagbansay sa kendo (eskrimang Hapones) nga gitudlo ingong bahin sa pisikal nga edukasyon. Gipalagpot siya sa tunghaan. Bisan tuod ug usa siya ka estudyante nga taas ug grado bisan pa sa mubong marka sa pisikal nga edukasyon. “Supak kini sa tanang ‘pagkamakataronganon’ sa tunghaan,” matud ni Propesor Tetsuo Shimomura sa Tsukuba University sa Yomiuri Shimbun, “nga ipalagpot ingong disiplina ang usa ka estudyante tungod sa mubo nga grado diha sa buluhaton sa tunghaan nga walay laing problema, tungod lamang kay wala niya maabot ang pasadong marka sa pila ka puntos sa usa ka espisipikong klase.” Siya mihangyo nga dili siya sobra nga estriktohan ug dayon miingon: “Ang nakapabalaka niining kasoha mao ang lalom gihapon nga pagkagamot nga mga hilig sa pagharihari sa bahin sa tunghaan.”

“Labing Dakong mga Kapakyasan sa Moral sa Kasaysayan”

“Ang rekord sa Batikano may kalabotan sa Holocaust maoy usa sa labing dakong mga kapakyasan sa moral sa kasaysayan​—usa diin ang Katolikong Iglesya mismo wala pa makabawi,” misulat ang kolumnistang si James Carroll sa The Boston Globe. Aron mapamatud-an ang iyang pangangkon, iyang gilista kining makasaysayanhong mga impormasyon: “1929​—Ang mga Lateran Pact tali kang Mussolini ug Pio XI naghatag sa Batikano ug kagawasan ug salapi, ug ilang gihatagan sa gikinahanglang dungog si Mussolini. [1933]​—Ang Batikano mipirmag usa ka Concordat uban kang Hitler, ang iyang unang internasyonal nga kalamposan. . . . 1935​—Gisulong ni Mussolini ang Abyssinia. Gibendisyonan sa Katolikong mga obispo ang Italyanong kasundalohan . . . 1939​—Mimando si Mussolini sa pagtapos sa mga katungod sa mga Hudiyo sa Italya. Ang papa naghilom. . . . 1942​—Ang papa nakadawat ug mga taho gikan sa Italyanong mga kapilyan bahin sa pagpamatay sa mga Hudiyo. Sa iyang mensahe sa Pasko, gipahayag niya ang iyang kasubo sa gidangatan sa ‘walay palad nga mga tawo’ nga gipatay tungod sa ilang rasa, apan wala niya hisgoti si Hitler, ang Alemanya o ang mga kampong konsentrasyon. Sa makausa pa, ang pulong ‘Hudiyo’ wala gamita. . . . 1943​—Ang mga Aleman misugod sa pagdakop sa mga Hudiyo sa Italya, bisan sa Roma nga duol sa Batikano. Ang papa wala gihapoy timik.”

Maghinulsol ba ang Iglesya Katolika?

Diha sa usa ka sulat nga gipadala ngadto sa mga kardinal nga Katoliko, gitambagan ni Papa Juan Paulo II ang iglesya sa pagdawat sa mga sayop nga nahimo “sa mga tawo niini, sa ngalan niini” ug hinulsolan kini. Ang papa miadmiter nga ang “pinugos nga mga paagi, makadaot sa tawhanong mga katungod” nga gigamit sa iglesya “gipadapat kanhi sa totalitaryanhong mga ideolohiya sa ika-20ng siglo,” matud sa La Repubblica sa Roma. Apan unsa ang kinahanglang hinulsolan sa Iglesya Katolika? “Sa daghang butang,” miangkon ang komentarista sa Batikano nga si Marco Politi. “Sa paggukod sa mga kaaway sa simbahan, sa pagpasunog sa mga erehes sa estaka, sa mga siyentipiko ug sa mga bukas ug panghunahuna kinsa gibaharan nga sakiton, sa pagpaluyo sa Pasistang mga rehimen, sa mga pagpamatay nga gihimo sa Bag-ong Kalibotan ubos sa simbolo sa Krus,” bisag dili na hisgotan pa “ang pag-isip sa kaugalingon niini ingong hingpit nga sosyedad, sinaligan sa bug-os nga gahom ibabaw sa mga tanlag,” ug “sa pagtuo, sa usa ka yugto sa kasaysayan, nga ang papa sa pagkamatuod mao ang kapuli ni Kristo​—nga usa ka teolohikanhong pagpasipala.”

Namalhin Ngadto sa Kapuling Relihiyon

Ang Church of England nagaagom ug pagpamalhin sa daghang klerigo. Ngano? “Ang dayag nga hinungdan mao ang kontrobersiyal nga desisyon sa Church of England sa pag-orden ug babayeng mga pari,” mitaho ang The Toronto Star. “Kapin sa 130 ka Anglikanong pari ang mihawa na. Ug ang pagpanglayas sa daghan pang uban karon haduol na,” nag-ingon ang Star. Pito ka Anglikanong obispo ug kapin sa 700 ka pari ang nagtan-aw sa posibilidad sa pag-anib sa Iglesya Katolika. Sukad niadtong Gubat Kalibotan I, anam-anam nga nagkamenos ang pagsuportar sa Church of England. Sa Inglaterra, sa 20 ka milyong nagaangkong bawtismadong Anglikano, usa lamang ka milyon ang tigsimba sa Dominggo. Ang malisod nga panahon haduol na. Ang pagpamalhin gikan sa iglesya malagmit nga magpadayon.

Makalipong nga Bili sa Krimen

Usa ka bag-o pang taho sa Australian Institute of Criminology mibutyag nga ang bili sa krimen sa Australia mokabat ug $26 ka bilyon matag tuig. Naghawas kini ug halos $1,300 sa matag lalaki, babaye, ug bata sa Australia. Usa ka tigpamaba nga gikutlo sa mantalaang Sunday Telegraph sa Sydney nag-ingon nga ang matang sa krimen nga dakog bili mao ang panikas​—nga mikabat ug halos duolan sa $14 bilyones sa usa ka tuig. Ang ubang kalkulasyon sa gasto: pagbuno, $275 milyones sa usa ka tuig; mga krimen nga nalangkit sa droga, $1,200 milyones; pagpanglungkab, $893 milyones; ug, katingalahan, pagpangawat diha sa mga tindahan, mikabat ug $1.5 bilyones. Ang taho mihinapos uban sa komento nga ang bili sa krimen anam-anam nga nagkadako.

Usa ka Giamong-amongang Yuta

Sa pagsugod sa tuig 1994, ang yuta giamong-amongan sa 43 ka gubat, sumala sa usa ka taho gikan sa Political Institute sa Unibersidad sa Hamburg, Alemanya. Mikomento bahin sa taho, ang Ecumenical Press Service nagsulat nga 22 ka gubat ang gisangka sa Asia, 13 sa Aprika, 5 sa Latin Amerika, ug 3 sa Uropa. Nakita usab sa Institute nga sa katuigang 1950, ang tinuig nga aberids sa gidaghanon sa gubat maoy 12. Sa katuigang 1960 misulbong kini sa 22, ug karong adlawa kanang gidaghanona halos nadoble.

Mas Daghang Pagtan-aw​—Kulang ang Pagbasa

Nganong ang nagtunghang-kabataan nga hinan-awg telebisyon nawad-ag interes sa pagbasa? Human tun-i ang batasan sa 1,000 ka Olandes nga kabataan nga nagtungha sa elementarya sulod sa milabayng tulo ka tuig, ang tigdukiduki nga si C. M. Koolstra nakadiskobreg duha ka katarongan. Tungod sa sobrang pagtan-aw sa telebisyon, ang mga bata dili na malingaw sa pagbasa ug ang ilang katakos sa paghatag ug bug-os nga pagtagad mikunhod. Alang sa mga hinan-awg telebisyon​—mitaho ang usa ka mantalaan gikan sa Leiden University sa Netherlands—​anam-anam kining malisdan sa pagsabot sa ilang gibasa ug sa pagpunting sa ilang hunahuna diha sa panid nga ilang gitamdan. Sa dili madugay, ipadaplin nila ang ilang libro ug kab-oton ang remote control sa TV. Nadiskobrehan usab sa mga tigdukiduki nga dili hinungdanon ang matang sa programa nga ginatan-aw. Ang mga bata nagtan-aw man ug kataw-anan, pangbata nga mga programa, drama, o edukasyonal nga mga programa, usa ra ang resulta: “pagmenos sa pagbasa.”

Pagpakaylap sa mga Disyerto ug Sakit

Bisan tuod 85 porsiento sa kabos nga molupyo sa Tanzania nagkinahanglan kaayog sugnod nga kahoy alang sa pagluto, pag-init, ug suga, matag tuig 17,000 ka ektarya sa diyutayng kakahoyan gipamutol aron gamiton sa pagpaaso sa tanom nga tabako sa nasod, mitaho ang Synergy, ang basahon gikan sa Canadian Society for International Health. “Sa pagkatinuod baligho nga atong pamutlon ang bililhong mga kahoy ug magmugnag mga disyerto aron madawat ang bayad gikan sa internasyonal nga baligyaanan gumikan sa halin sa giiksportar nga tabako,” miingon si Propesor W. L. Kilama, direktor heneral sa National Institute for Medical Research sa Tanzania. “Usa pa ka baligho,” siya midugang, “nga ang nagakaugmad nga mga nasod nagtanom ug tabako nga nagapakaylap sa sakit.”

Nagkadaghan ang mga Krimen sa Sekso

Ang mga krimen sa sekso​—panglugos, pag-unay, ug pag-abuso sa bata​—kaniadto giisip nga problema sa mga nasod sa Kasadpan, dayag nga nagkadaghan sa pipila ka nasod sa Aprika. Niining ulahing mga bulan, nagkasubsob ang paghisgot sa mga krimen sa sekso sa palaumagian sa balita. Ang Times of Zambia nagtaho nga usa ka 37-anyos nga lalaki gisentensiyahan ug lima ka tuig nga pagkabilanggo ug pagasilotan ug unom ka lapdos tungod sa pagpakigsekso sa iyang 13-anyos nga anak nga babaye. Napamatud-an nga iyang gipahimudsan ang dalagita human nga gibiyaan siya sa iyang asawa human sa ilang away. Gitaho nga wala-ilha sa dalagita ang iyang amahan panahon sa bista.

Nagkadaghan ang Populasyon sa Tsina

Ang gidaghanon sa tawo sa Tsina moabot ug 1.2 ka bilyon niining tuiga, mitaho ang opisyal Ininsek nga ahensiya sa balita nga Xinhua. Bisan pa sa polisa sa Tsina sa estriktong pagplano sa pamilya nga nagpasiugda ug usa lamang ka anak matag pamilya, ang populasyon misaka ngadto sa 1.2 ka bilyon nga unom ka tuig nga mas sayo kay sa gidahom sa mga tigplano sa populasyon. Ang ahensiya sa balita misugyot ug duha ka katarongan sa pagdaghan: Una, daghang babaye nga taga-banika andam nga mobayad sa multa nga ipahamtang alang niadtong magbaton ug kapin sa usa ka anak. Ikaduha, ang lalin nga mga mamumuo nga namalhin sa mga siyudad gikan sa mga lugar sa banika nakaikyas sa mga tigbantay sa pagplano sa pamilya nga maoy nagakuto sa mga pagpanganak diha sa mga lugar nga ang mga tawo nahiluna pagpuyo.