Mga Misyonaryo mga Ahente sa Kahayag o sa Kangitngit?—Bahin 3

Pagbalik sa mga Misyonaryo sa Kakristiyanohan Ngadto sa Dapit Diin Nagsugod Kining Tanan

ANG Asia mao ang orihinal nga puy-anan sa katawhan. Dinhi gipailaila sa Maglalalang ang putling pagsimba. Bisan tuod ang mga tawo sa wala madugay human niadto sa pagkadili-maalamon nagpuli niana sa bakak nga relihiyon, ang matuod nga pagsimba ngadtongadto napasig-uli sa Asia diha sa karaang Israel ug unya diha sa Kristiyanidad. Busa sa dihang ang Uropanhong mga misyonaryo sa Kakristiyanohan nagdala sa ilang mensahe sa Asia, sila miadto sa kontinente diin nagsugod ang tawhanong kinabuhi ug ang matuod nga relihiyon. Sila ba mahimong mga tinugyanan sa kahayag o sa mabaga pang kangitngit?​—Genesis 2:10-17.

Unsay Kalainan kon Madugangan o Maibanan ug Usa ka Diyosdiyos?

Dili posible nga matino kon kanus-a ug sa unsang paagi ang Kristohanong pagtuo unang miabot sa India. Ang ikaupat nga siglong historyador sa relihiyon nga si Eusebius nag-ingon nga ang Kristohanong apostol nga si Tomas nagdala niana didto sa unang siglo. Ang uban nag-ingon nga ang “Kristiyanidad” gipailaila didto tali sa ikaduha ug ikaupat nga mga siglo. Sa dihang ang Portuges nga mga manunuhid miabot didto sa kataposan sa ika-15ng siglo, nakaplagan nila “ang mga Kristohanon nga nagtukod ug usa ka dinawat ug tinahod nga pundok diha sa katilingban sa India.”​—The Encyclopedia of Religion.

Ang Espanyol nga pari nga si Francis Xavier miabot sa gamaygamay nga kontinente sa India niadtong 1542. Siya usa ka kauban ni Ignatius sa Loyola, ang nagtukod sa relihiyosong orden sa Sosyedad ni Jesus, nga kasagarang nailhan ingong mga Heswita. Ang The New Encyclopædia Britannica naghisgot kang Xavier ingon nga “ang labing bantogang Romano Katolikong misyonaryo sa modernong kapanahonan,” nga nagtawag kaniyang “instrumento sa pagkatukod sa Kristiyanidad sa India, sa Malay Archipelago, ug sa Hapon.”

Bisan tuod ang kinabuhi ni Xavier daw mubo ra​—namatay siya niadtong 1552 sa panuigon nga 46​—ang iyang napulo ka tuig sa misyonaryong pag-alagad maoy puno sa kalihokan. Gikataho nga gidasig niya ang mga misyonaryo sa pagsagop sa mga kustombre ug pinulongan sa mga tawo nga ilang gialagaran.

Ang unang Protestanteng mga misyonaryo sa India miabot niadtong 1706, mga 85 ka tuig una gipatik ni William Carey ang An Enquiry Into the Obligations of Christians to Use Means for the Conversion of the Heathens. Ang pagpatik niining maong libro gitawag nga “usa ka lisoanang punto sa Kristohanong kasaysayan.” Human sa pagsulat niana, si Carey nag-alagad ug 40 ka tuig sa India ingong misyonaryo.

Sa paglabay sa panahon, ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan misulod sa tanang bahin sa nasod. Ang mga hinikawan ug katungod nga mas ubos nga mga matang, ilabina ang mga sinalikway sa caste, kay walay malaomang mas maayong umaabot diha sa Hinduismo, misugod sa pagliso ngadto sa mga relihiyon sa Kakristiyanohan. Hinunoa, ang The Encyclopedia of Religion nag-ingon nga kining maong kiling “wala uyoni sa daghan kaayong misyonaryo ug sa kadaghanan sa edukadong Kristohanong mga lider sa India.”

Sa pagpadayag sa pagkadili-epektibo sa Kakristiyanohan, ang historyador nga si Will Durant misulat: “Ang India sama kaniadto lig-on gihapong nagtuo karong adlawa diha sa mga diyosdiyos nga sa dugayng panahon nagatan-aw lamang sa iyang kakabos ug sa iyang kaalaotan. . . . Sa dihang ang laing mga tinoohan o ang langyawng mga diyosdiyos nahimong popular sa gilapdon nga madaot ang popularidad sa Hindu nga mga diyos sila [ang mga Brahman] nagtugot niini, ug unya nagdugang niini ngadto sa pagtulon-an sa Hindu nga may dako pang luna; sa India walay kalainan kon madugangan o maibanan ug usa ka diyosdiyos.” Sa iyang librong The Jesuits, nga gipatik niadtong 1984, si Manfred Barthel nag-ingon: “Ang mga Indian nagtuo gihapon sa Hinduismo; ang Hinduismo mas midurar pag dugay kay sa mga Heswita ug sa mga Mogul, ug karong adlawa nahimong popular ang mga diyosdiyos ug mga pagtulon-an sa Hindu sa Kristohanong Kasadpan.”

Napakyas sa Pagbilin ug Dumalayon nga Impluwensiya

Ang unang Kakristiyanohan, nga nabahin na ngadto sa Kasadpanhon ug Sidlakanhong iglesya, nakaagom ug dugang pagkabahin panahon sa ikalimang siglo. Si Nestorius, ang patriarka sa Constantinople, nalangkit sa usa ka panaglalis nga mitultol sa pagkaporma sa usa ka grupo nga mibulag gikan sa Sidlakanhong iglesya, ang Nestorian nga Iglesya.

Ang mga Nestorian nagpasiugda sa misyonaryong buluhaton. Usa sa ilang mga misyonaryo, si Alopen, lagmit maoy nagpailaila sa Nestorian nga mga pagtulon-an sa Tsina niadtong 635 K.P. Ang Kasadpang simbahan, sa laing bahin, wala makaabot sa Tsina hangtod sa mga 1294, sa dihang ang Franciscan nga prayle, si John sa Monte Corvino, nagtukod ug usa ka misyon didto.

Apan, sa pagkatinuod, ang misyonaryong kalihokan sa Tsina wala magsugod hangtod sa katuigang 1580 sa pag-abot ni Matteo Ricci, usa ka Italyanong Heswita. Bisan tuod ang Protestantismo nakigbisog nga mahimong lig-on ang pagkatukod niini sa tapos-Repormasyon nga Uropa, ang Katolisismo puliki sa pagpangita ug mga kinabig sa gawas sa Uropa. Ang mga kampanya sa pagpanuhid sa Portugal ug Espanya, mga nasod nga parehong sirado Katoliko, nakatabang sa mga paningkamot sa iglesya sa pagpangitag mga kinabig sa Uropa.

Ang ika-17 ug ika-18ng siglo nga mga misyonaryo may usa ka sukod sa kalamposan tingali tungod kay, sumala sa giingon sa The Cambridge History of China, “ubay-ubayng gidaghanon [kanila] (ilabina ang mga Heswita) ang nakaugmad ug tinamdan sa dakong pagkamatugoton.” Ang propesor sa kasaysayan sa Tsina nga si Hans H. A. Bielenstein mipatin-aw: “[Ang mga Heswita] nagpasiugda sa kasamahan sa Kristiyanidad ug Confucianismo, nga nag-isip nga managsama ang Kristohanong Diyos ug ang Langit sa mga Insek, ug walay pagsupak sa pagsimba sa katigulangan. Kini nagpatin-aw kon nganong ang mga Heswita nakapangabig sa pipila ka dapit, apan usab kon nganong wala sila magbilin ug dumalayon nga impluwensiya.”

Niadtong 1724 ang Insek nga emperador nagsalikway sa mga relihiyon sa Kakristiyanohan ug nagpalagpot sa kadaghanan sa langyawng mga misyonaryo. Sumala sa gitugot sa kahigayonan, ang Katolikong mga misyonaryo mibalik sa Tsina. Ang Protestanteng mga misyonaryo miduyog kanila, si Robert Morrison nga gikan sa London Missionary Society nahiapil sa unang nangabot, niadtong 1807. Siya nagtukod ug usa ka kolehiyo nga gidesinyo dili lamang sa pagpakaylap sa iyang mga pagtulon-an kondili sa pagpailaila sa Tsina ngadto sa kultura sa Kasadpan ug sa pagpailaila sa taga-Kasadpang mga estudyante ngadto sa kultura sa Silangan. Pagka 1819, uban sa tabang ni William Milne, si Morrison nakatapos ug usa ka hubad sa tibuok Bibliya.

Ang pila ka misyonaryo dedikado sa pagdala ug laing matang sa kalamdagan. Si Dr. Peter Parker nahimong unang medikal nga misyonaryo sa Tsina, nga mitabang sa pag-organisar sa Medical Missionary Society nga natukod sa Canton niadtong 1838. Ang ubang mga misyonaryo nagdeboto sa ilang kaugalingon sa edukasyonal nga mga pangagpas, sa pagsuportar sa pilantropikong mga pamasin, o sa pagsulbad sa sosyal nga mga suliran. Sumala sa The Cambridge History of China, ang pipila sa mga hubad nga gihimo sa mga misyonaryo “mas mihaom sa pagpauswag sa Uropanhong pagsabot sa Tsina kay sa pagpalambo sa pagdawat sa mga Insek sa Kristiyanidad.”

Ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan napakyas usab sa paghatag sa mga Insek ug panig-ingnan sa Kristohanong panaghiusa ug panag-igsoonay. Ang mga Prostestante ilabinang wala mahiusa. Sa upat ka dekada ang gidaghanon sa ilang mga misyonaryo miuswag gikan sa 189 ngadto sa 3,445. Pagka 1905 ang matag usa sa 60-ug-kapin pang misyonaryong mga sosyedad nagpakaylap sa kaugalingon niining linaing bersiyon sa Kristohanong pagtulon-an. Ang Katolikong mga misyonaryo nagpakita usab ug dili maayong larawan sa kon unsa gayod ang Kristiyanidad. Ang The Cambridge History of China naghisgot “sa kaylap nga batasan sa pagpanghilabot sa lokal nga politikal ug hudisyal nga mga kalihokan aron makabaton ug posibleng mga kinabig.”

Pagpangitag mga Kinabig sa Laing Dapit

Duolan sa usa ka siglo tapos ang Portuges nga manunuhid nga si Ferdinand Magellan unang mitaak sa Kaislahan sa Pilipinas niadtong 1521, ang Katolikong mga misyonaryo dinhi nagbawtismo ug duha ka milyong tawo. Karong adlawa, 84 porsiento sa populasyon sa Pilipinas maoy Romano Katoliko. Ang edukasyonal nga sistema nga gitukod sa iglesya tinong nagtabang sa pagsaysay niining maong kalamposan. Apan ang laing hinungdan nga dili sayloan, matud sa usa ka manunulat, mao nga ang mga misyonaryo “nagtugot sa mga kinabig sa paghawid sa daghan sa ilang relihiyosong mga pagtulon-an ug mga tulomanon.”

Ang iglesya diyutay ra ug kalamposan sa ubang dapit. Pananglitan, ang gidaghanon sa mga Katoliko sa Hapon maoy 0.3 porsiento lamang sa tanang Hapones. Sa Republika sa Korea, ang gidaghanon maoy duolan sa 6-porsientong marka.

Ang Hapon unang nakontak sa mga Uropanhon niadtong 1542. Niadtong 1549, ang Heswitang misyonaryo nga si Francis Xavier, duyog sa pipila ka kaubanan, giabiabi uban ang kamahigalaon. Sa wala madugay kining unang kadasig nabugnaw sa dihang ang Hapones nga mga lider “misugod sa pagduda nga ang Uropanhong misyonaryong kalihokan malagmit maoy usa ka pasiuna sa politikal nga pagpangdaog sa Espanyol nga hari (sanglit nahibaloan nila nga nahitabo kini sa Pilipinas),” misulat ang propesor sa kasaysayan nga si J. Mason Gentzler.

Niadtong 1614 “ang mga misyonaryo gihukmang mga kaaway sa estado ug ang emperador nagmando nga ang Kristiyanidad dili na tugotan diha sa iyang gingharian. . . . Ang mga kinabig nga midumili sa pagsalikway sa bag-ong relihiyon gipanglansang nga tinagpulo ka libo . . . , samtang ang mas grabeng mga kalisangan gitagana alang sa mga misyonaryo . . . kinsa gisunog o giasal nga buhi, giputolputolan sa mga bahin sa lawas, gilabay ngadto sa mga lungib nga puno sa malalang mga bitin,” nga maoy lakip sa uban pang mga kapintasan.​—The Jesuits.

Ang Katolisismo gipailaila sa Korea niadtong 1784, ang Protestantismo usa ka siglo sa ulahi. Ang ulahi “mas kusog nga mitubo tungod kay ang Amerikanong mga misyonaryo nagdala dili lamang sa Ebanghelyo kondili usab sa edukasyon, medisina ug teknolohiya,” misaysay ang magasing Time. Kining maong polisa sa pagpangabig ginamit ang mga paagi gawas sa relihiyosong instruksiyon lamang tataw nga gigamit gihapon. Ang propesor sa pilosopiya nga si Son Bong Ho sa Seoul National University gikutlo nga nag-ingon: “Kadtong mga iglesya nga nagpasiugda sa materyal nga mga panalangin kusog nga mitubo kay sa naandang mga denominasyon.”

Kon Unsay Ipadayag sa Umaabot

Sa unsang paagi isipon nato ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan kaniadto? Ang ilang gihawasan dili mao ang putling dagway sa pagsimba nga gipailaila ni Jesus. Apan, daghan kanila ang sa walay duhaduha sinsero. Sa bisan unsang paagi, gihubad nila ang Bibliya ngadto sa daghang mga pinulongan sa mga tawo ug nagtudlo ug labing menos pila ka mga ideya sa Bibliya.

Komosta na man ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan sa Aprika, nga gitawag ug Mangiob nga Kontinente? Basaha kini sa among sunod nga isyu sa artikulong “Espirituwal nga Kahayag Alang sa ‘Mangiob nga Kontinente.’”

[Kahon sa panid 23]

“Jehova” Diha sa Ininsek nga Bibliya

Si John W. Davis, usa ka ika-19ng siglong misyonaryo ug maghuhubad nangatarongan: “Kon ang Espiritu Santo namulong ug Jehova sa bisan unsang tinong kasulatan diha sa Hebreohanon, nganong ang maghuhubad wala maggamit ug Jehova sa Ingles o sa Ininsek? Unsay katungod niya sa pag-ingon, Gamiton nako ang Jehova niining dapita ug usa ka kapuli niini nianang dapita? . . . Kon sa bisang unsang tino nga kahimtang sayop ang paggamit sa Jehova diha sa hubad nan nganong ang dinasig nga manunulat naggamit niana sa orihinal?”