Ang “Rh Factor” ug Ikaw

ANG magarbohong amahan malipayong misud-ong sa iyang batang bag-o pang natawo nga way-timik nga nahikatulog sa mga bukton sa iyang inahan. Kadto daw taas nga gabii sulod sa lawak-angkanan sa ospital, apan niadtong tungora kanang tanan nangagi na. Unya misulod ang doktor aron pagsusi sa iyang mga pasyente ug pagpahalipay sa tanan. “Adunay usa lamang ka butang nga mahisgotan, nga sa pagkatinuod kini rutina,” matud niya.

Ang dugo sa inahan maoy Rh-negatibo, ug gipadayag sa usa ka pagsusi nga ang iya sa bata maoy Rh-positibo, busa ang inahan kinahanglang hatagag usa ka ineksiyon nga makapaimyun. “Gamay ra kining ineksiyona nga nalangkoban sa mga antibody sa tawo apan kini hinungdanon kaayo,” gipasaligan sila sa doktor, “sa pagsanta sa mga komplikasyon sa umaabot nga mga pagmabdos.”

Bisan pag isipon tingali sa doktor ang ineksiyon nga rutina, ang paghisgot niana ug ang posibleng “mga komplikasyon” mopatunghag hugpong sa mga pangutana diha sa mga hunahuna sa hingtungdang mga ginikanan. Unsay tinuod nga ginabuhat sa maong ineksiyon? Unsa kini ka kinahanglanon? Unsay mahitabo kon ang mga ginikanan dili gusto niana? Alang sa Kristohanon ang laing pangutana mogula. Sanglit ang Bibliya nag-ingon, ‘Padayon sa paglikay sa dugo,’ ang Kristohanon ba makadawat sa ineksiyon uban ang maayong konsensiya kon kini adunay mga antibody sa tawo nga gikan sa dugo sa laing tawo?​—Buhat 15:20, 29.

Kasaysayan sa Suliran sa Rh

Mga dekada kanhi nadiskobrehan sa mga siyentipiko nga ang dugo sa tawo adunay daghang substansiya, o antigens, nga nagapalahi sa dugo sa matag tawo. Sa wala madugay ilang nasayran nga duha ka sistema sa antigen diha sa pulang mga selula sa dugo ang nagpahinabo sa kadaghanan sa mga sulirang medikal kon ang dugo sa usa ka tawo masagol sa iya sa laing tawo. Usa sa maong mga antigen ginganlang “ABO”; ang lain ginganlang “Rh.” Ang mubong pagsubli sa sistemang Rh motabang kanato sa pagtubag sa hinungdanong mga pangutana niadtong hingtungdang mga ginikanan ug nga tingali imo usab nga gikatingad-an.

Niadtong 1939, ang mga doktor nagmantala sa makalilibog nga kaso sa usa ka 25-anyos nga babaye kansang ikaduhang bata namatay panahon sa pagmabdos. Human sa pagpanganak sa patayng bata, ang babaye gihatagag mga abuno sa dugo ug nakasinatig daotang mga reaksiyon bisan pag ang dugo naggikan sa iyang bana ug dayag nga kabagay sa iyang kaugalingong dugo kon bahin sa ABO nga mga antigen. Sa ulahi gibanabana sa mga doktor nga ang usa ka wala-hiilhing substansiya gikan sa dugo sa iyang unang bata ang nasagol sa iyang dugo ug nagpahinabo nga “nasensitibo” ang iyang dugo nga nagpahinabo sa iyang reaksiyon ngadto sa dugo sa iyang bana ug sa pagkamatay sa iyang ikaduhang bata.

Kining wala-hiilhing substansiya sa ulahi nailhan pinaagi sa mga eksperimento nga naglangkit sa mga unggoyng rhesus, mao nga kini ginganlang “Rh factor.” Ang maong substansiya diha sa dugo mao ang ulohan sa dako kaayong interes nga medikal latas sa katuigang 1960 tungod kay nadiskobrehan nga kini mao ang hinungdan sa may-pagkakomon ug sagad makapatay nga sakit sa mga bata nga gitawag erythroblastosis fetalis. Samtang gitun-an sa mga doktor ang Rh factor ug ang sakit, nabutyag ang makaiikag nga medikal nga estorya.

Rh, Henetika, ug Masakitong mga Bata

Ang kadaghanang tawo matandog sa emosyon sa dihang ang usa ka batang bag-ong natawo grabeng masakit o mamatay. Ang pagtan-aw lamang sa usa ka masuso nga masakiton o nag-antos makapaguol alang sa daghan, ug ang mga doktor dili lahi. Ang duha pa ka hinungdan naghimo sa maong mopatay-sa-batang Rh factor nga makaiikag ilabina sa mga doktor.

Ang una mao nga nasugdan sa mga doktor ang pagkakita sa usa ka sumbanan sa sakit ug ang pagkasabot kon sa unsang paagi ang Rh factor nalangkit sa sakit ug sa kamatayon. Ang Rh factor anaa sa pulang mga selula sa dugo sa mga 85 ngadto 95 porsiento sa katawhan, mga lalaki ug mga babaye. Sila ginganlang “Rh-positibo.” Ang 5 ngadto 15 porsiento nga wala niini ginganlang “Rh-negatibo.” Kon ang usa ka tawong Rh-negatibo maladlad ngadto sa dugo sa usa ka Rh-positibong tawo, siya tingali makapormag mga molekula nga gitawag ug mga antibody nga modaot sa Rh-positibo nga dugo.

Kini sa pagkatinuod maoy komon, kasagarang sanong sa sistema sa imyunidad sa lawas samtang bugnoon niini ang langyawng mga manunulong. Ang suliran mao, ang Rh-negatibo nga inahan basin makabaton ug usa ka bata nga nakapanunod ug Rh-positibo nga dugo gikan sa iyang amahan. Kini dili mohatag ug suliran sa dihang ang inunlan hingpit nga molihok ug ang dugo sa bata magpabiling bulag gikan sa iya sa inahan. (Itandi ang Salmo 139:13.) Apan tungod kay ang atong mga lawas dili man hingpit, ang diyutayng dugo sa bata usahay tingali molusot ug masagol sa iya sa inahan. Panalagsa, kini mahitabo tungod sa usa ka medikal nga paagi, sama sa amniocentesis (pagkuhag sampol sa pluwido diha sa tumotob palibot sa nagatubong bata). O ang diyutayng dugo sa bata basin masagol sa iya sa inahan panahon sa pagpanganak. Bisan unsa man ang hinungdan, ang inahan tingali mahimong sobra ka sensitibo ug mohimog mga antibody batok sa Rh-positibo nga dugo.

Handurawa ang suliran: Dihang ang inahan mogama sa maong mga antibody, ang tanang sunod nga mga bata mameligro kon ilang mapanunod ang Rh-positibong dugo gikan sa amahan. Kini maoy tungod kay ang inahan karon adunay mga antibody sa Rh-positibo nga dugo.

Abi nimo, ang pila ka antibody kinaiyanhong molusot sa inunlan. Kini usa ka maayong butang, nga magpahinabo nga ang tanang bata nga matawo adunay usa ka sukod sa temporaryong kinaiyanhong pagkaimyun pinaagi sa ilang mga inahan. Ugaling, sa Rh nga sakit ang Rh nga mga antibody sa napasensitibong inahan molusot sa inunlan ug modaot sa Rh-positibo nga dugo sa bata. Kini talagsa rang mag-apektar sa unang bata, nga mas kasagaran sa sunod nga mga bata. Kini magpahinabo sa sakit, nga gitawag nga Rh hemolytic disease sa bag-ong natawo (erythroblastosis fetalis kon grabe ang kadaot).

Adunay daghang paagi sa pagtambal niining sakita, bisan tuod kasagaran diyutay ra ang kalamposan, sumala sa ato unyang makita. Ibug-os nato ang atong pagtagad karon sa usa ka medikal nga bahin sa suliran​—usa ka posibleng paagi sa pagsanta.

Usa ka Kalamposan sa Pagsanta

Mahinumdoman nimo tingali nga adunay duha ka hinungdan nga kining sakita nakapaukyab kaayo sa mga doktor. Ang una mao nga ang paagi sa sakit nailhan ug nasabtan. Unsa ang ikaduhang hinungdan?

Kini nadayag niadtong 1968. Human sa katuigan sa panukiduki ug makapalugda nga mga paningkamot sa mga doktor sa pagtambal niining masakiton kaayong mga bata, uban sa diyutayng kalamposan, ang usa ka imyunisasyon o panagang nagama nga epektibo sa pagsanta sa suliran sa “Rh nga mga bata.” Kadto maayong balita. Apan giunsa niadto paglihok?

Hinumdomi nga ang Rh nga suliran (alang sa ikaduha ug sunod Rh-positibo nga mga bata) naugmad sa dihang ang dugo gikan sa unang Rh-positibo nga bata “milusot” ngadto sa sapasapa sa dugo sa Rh-negatibo nga inahan ug mipahinabo kaniya sa paggamag mga antibody. May paagi kaha sa pagsakmit ug pagpatay sa pulang mga selula sa dugo sa bata diha sa lawas sa inahan sa dili pa kini makahigayon sa pagpasensitibo kaniya?

Ang paagi nga namugna mao ang ineksiyon nga makapaimyun alang sa inahan nga gitawag ug Rh immune globulin, o RhIG, nga nailhan sa pila ka nasod pinaagi sa mga marka, sama sa RhoGAM ug Rhesonativ. Kini gilangkoban ug mga antibody kontra sa Rh-positibo nga antigen. Kon sa unsa gayong paagi kini molihok maoy makuti, ug dili pa tin-aw, apan sa pasukaranan kini maorag nagalihok sa mosunod nga paagi.

Sa dihang ang usa ka Rh-negatibo nga inahan gikatahapan nga naladlad ngadto sa Rh-positibo nga dugo, sama sa pagkahuman sa pagpanganak ug Rh-positibo nga bata, ang inahan hatagan ug RhIG nga ineksiyon. Kining maong mga antibody moatake dayon sa nakalusot nga Rh-positibo nga pulang mga selula sa dugo gikan sa bata ug patyon sila sa dili pa sila magpasensitibo sa inahan. Kini epektibong magwagtang sa kapeligrohan sa sunod nga bata, sanglit walay mga antibody kontra sa Rh-positibo nga dugo ang magama sa inahan. Ang tinuod nga bentaha nga nakita sa mga doktor niini mao nga kini mag-alagad sa pagsanta sa sakit inay sulayan ang pagtambal niini human nga maugmad kini.

Kini sa teoriya maayong pamation, apan misaler ba kini? Lagmit nga oo. Sa usa ka nasod, ang Tinipong Bansa, ang kaso sa Rh hemolytic disease mius-os ug 65 porsiento sa katuigang 1970. Bisan pag daghang butang ang nakaamot niini, 60 ngadto 70 porsiento sa maong pag-us-os gipasidungog sa paggamit ug RhIG. Sa usa ka Canadianhong probinsiya, ang gidaghanon sa mga bata nga namatay gumikan sa Rh hemolytic disease mius-os gikan sa 29 sa 1964 ngadto sa 1 tali sa 1974 ug 1975. Nasabtan sa medikal nga komunidad nga kini pamatuod sa prinsipyo nga “ang usa ka onsa nga panagang katumbas sa usa ka libra nga tambal.” Uban niining pasukaranang unang kasayoran, makahisgot kitag pila ka tinong mga pangutana nga sagad motungha mahitungod sa Rh nga sakit.

Unsa ang mga riyesgo sa pagkadunay suliran sa Rh nga sakit panahon sa akong pagmabdos?

Ang usa ka yanong pagsusi sa dugo makatino sa Rh nga mga tipo sa dugo sa inahan ug amahan; mga 1 sa 7 ka kaminyoon maoy sa usa ka Rh-negatibo nga babaye ngadto sa Rh-positibo nga lalaki. Ang mga kinaiyahan sa henetikong kahulmahan sa amahan mopakunhod sa katibuk-ang riyesgo ngadto sa mga 10 porsiento.a

Hinuon, kana sila katibuk-ang mga estadistika sa populasyon. Kon ikaw Rh-negatibo nga babaye nga naminyo sa Rh-positibo nga lalaki, ang imong purohan maoy 50 porsiento o 100 porsiento nga makabaton ug Rh-positibo nga bata, depende sa henetikong kahulmahan sa imong bana.b (Walay tinong paagi sa pagtino sa henetika sa bana, maingon nga wala pay yanong paagi sa pagtino kon ang usa ka bata diha sa tagoangkan maoy Rh-positibo.)

Alang sa Rh-negatibo nga inahan nga nagmabdos ug Rh-positibo nga bata, adunay 16-porsientong purohan uban sa matag pagmabdos nga siya mapasensitibo, sa ingon magpameligro sa umaabot nga mga pagmabdos. Hinuon, kana maoy aberids lamang. Kon wala ang naunang abuno sa dugo o ubang pagkaladlad sa inahan sa dugo, ang unang bata sa usa ka panagtiayon kasagarang nahigawas sa riyesgo sa Rh nga sakit. Human nianang unang bata, ang riyesgo may pagkalisod nga tagnaon sa matag usa ka kaso. Ang usa ka babaye tingali mapasensitibo uban sa iyang unang Rh-positibo nga bata. Ang lain tingali adunay lima o kapin pang Rh-positibo nga mga bata ug dili gayod mapasensitibo. Kon ang usa ka inahan mahimong mapasensitibo, ang riyesgo nga mamatay ang matag sunod Rh-positibo nga bata sa tiyan maoy 30 porsiento, ug kini dili mausob pinaagi sa pagsal-ang sa mga pagmabdos. Busa kini usa ka seryosong butang.

Ang pagsusi sa laboratoryo magpadayag ba kanako kon nameligro ang akong nagatubong bata?

Oo, sa usa ka sukod. Ang mga sukod sa antibody diha sa dugo sa inahan masukod panahon sa pagmabdos aron pag-ila kon nagagama ba siyag mga antibody kontra sa dugo sa bata. Gawas pa, ang amniocentesis makatabang sa pagpaila kon ang dugo sa bata ginadaot ug nameligro ang bata. Bisan pa, ang amniocentesis usahay adunay kaugalingong mga komplikasyon, ug busa angay nga magbantay kon bahin sa pagpailalom niini.

Duna bay daotang mga epekto ang RhIG nga ineksiyon?

Aduna pay diyutayng panaglantugi bahin sa paggamit niini panahon sa pagmabdos tungod sa posibleng kadaot sa imyunidad ngadto sa nagatubong bata sa tiyan. Apan kadaghanang eksperto mihinapos nga ang imyunisasyon may pagkaluwas alang sa inahan ug sa nagatubong bata sa sulod niya.

Sumala sa mga doktor, unsa ka subsob ako magpaineksiyon?

Ang mga awtoridad nag-ingon nga ang ineksiyon angay ihatag dihadiha dayon human sa bisan unsang hitabo nga tingali nagpahinabo sa Rh-positibo nga dugo sa pagsulod sa sapasapa sa dugo sa usa ka Rh-negatibo nga babaye. Busa, ang presenteng mga sugyot mao nga ang ineksiyon ihatag sulod sa 72 ka oras sa pagpanganak sa bata kon ang dugo sa bata hikaplagang Rh-positibo. Ang samang rekomendasyon sama ra alang sa usa ka amniocentesis o pagkanakuhaan.

Dugang pa, sanglit gipadayag sa mga pagtuon nga ang diyutayng dugo sa bata tingali mosulod sa sapasapa sa dugo sa inahan panahon sa normal nga pagmabdos, ang pila ka doktor nagrekomendar nga ang ineksiyon ihatag sa 28 ka semana sa pagmabdos aron pagsanta sa pagkamapasensitibo. Nianang kasoha ang ineksiyon irekomendar pag-usab human matawo ang bata.

Aduna bay tambal alang sa bata sa dihang kini makakuhag Rh nga sakit?

Oo. Bisan pag seryoso ang hemolytic nga sakit sa bag-ong natawo, adunay maayong ebidensiya nga nagapaluyo sa mga pagtambal nga dili maglangkit sa pagbaylo nga abuno sa dugo alang sa bata. Ang labing gikahadlokang komplikasyon niining sakita naglangkit sa pagkatigom sa usa ka kemikal nga gitawag ug bilirubin, nga mosangpot sa pagkabungkag sa pulang mga selula sa dugo. Mopatungha kinig jaundice ug sa pila ka kaso magpahinabog kadaot sa mga organo sa bata. (Lain pay ato, ang dili grabeng jaundice tingali mahitabo sa dihang adunay ABO nga pagkadili-bagay tali sa dugo sa inahan ug sa dugo sa bata, apan kini sagad nga dili sama ka seryoso.)

Sulod sa pila ka katuigan ang mga doktor naghunahuna nga ang usa ka tinong sukod sa jaundice maoy usa ka hinungdan nga himoon ang pagbaylo nga abuno sa dugo diha niining mga bataa, apan ang dugang panukiduki nagpadayag sa lainlaing kapuling mga tambal. Ang sayong pagpanganak o pagsesaryan, phototherapy (asul nga kahayag), ug ang mga tambal sama sa phenobarbital, gipaaktibong uling, ug ubang mga tambal napamatud-ang makatabang ug nakapaus-os pag-ayo sa awhag nga gamiton ang pag-abuno. Ngani, ang pila ka bag-ong taho nagpasiugda sa kakawangan ug gani kapeligrohan pa sa pagbaylo nga mga pag-abuno diha sa mga bata nga may Rh nga sakit.​—Tan-awa ang kahon, panid 26.

Bisan pa niana, adunay hinobrang mga kaso sa dihang ang mga doktor mopugos gihapon nga ang pagbaylo nga pag-abuno mao ang bugtong dalawatong tambal. Busa, mibati ang pipila ka ginikanan nga mas maayo nga likayan ang tibuok suliran pinaagi sa usa ka ineksiyong mosanta sa sakit ug sa ingon sa jaundice.

Ang RhIG ba nga ineksiyon gigama gikan sa dugo?

Oo. Ang mga antibody nga mao ang ineksiyon maoy kinuha gikan sa dugo sa mga tawo nga napaimyun o napasensitibo sa Rh factor. Ang RhIG nga gigama sa henetikong paagi nga dili kinuha sa dugo basin mabatonan sa umaabot.

Ang Kristohanon makapaineksiyon ba ug RhIG nga dili mahasol ang tanlag?

Ang isyu nga nalangkit mao ang posibleng sayop nga paggamit sa dugo. Ang Kasulatan mapasiugdahong nagdili sa pagkaon o ubang sayop nga paggamit sa dugo. (Levitico 17:11, 12; Buhat 15:28, 29) Sanglit ang RhIG ginama gikan sa dugo, paglapas ba sa sugo sa Bibliya nga molikay sa dugo kon ang usa ka Kristohanong babaye magpaineksiyon niana?

Kining magasina ug ang kauban niini, Ang Bantayanang Torre, sa walay pagkausab mikomento bahin sa ulohan.c Among gipahayag nga sa tanang pagmabdos ang mga antibody libreng molusot sa inunlan tali sa inahan ug sa bata. Busa ang pila ka Kristohanon mihinapos nga alang kanila mopatim-aw nga dili paglapas sa balaod sa Bibliya ang pagdawat ug ineksiyon nga gilangkoban sa mga antibody, sama sa RhIG, sanglit ang proseso sa panguna susama ra sa kinaiyanhong nagakahitabo.

Hinuon, ang desisyon kon kaha magpaineksiyon sa RhIG sa kataposan nagpabiling usa ka butang nga hukman sa matag Kristohanong magtiayon nga subay sa tanlag. Ugaling, kon ang usa ka bana ug asawa nga nagaatubang sa Rh nga isyu mohukom nga dili modawat sa RhIG sa dihang ireseta sa doktor, kinahanglang sila andam modawat sa riyesgo nga makabaton ug anak nga sa umaabot grabeng apektado sa usa ka sakit nga lagmit nga nasanta unta. Niining kahimtanga sila makahukom pa nga ang maalamong dalan mao ang pagbaton ug ekstrang mga panagana aron sila dili na makabaton ug dugang mga anak ug iladlad sila sa posibilidad sa maong trahedya. Ang hingtungdang Kristohanong mga ginikanan sa mainampoon angay magtagad sa tanang bahin sa dili pa mohimo sa ingon ka bug-at nga mga paghukom.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 26]

Taas nga Bilirubin—Katarongan sa Pag-abuno?

Ang mga doktor dugay nang nahadlok sa mga sangpotanan sa taas nga bilirubin diha sa mga bata, mao nga sa dihang mosugod pagtaas ang bilirubin​—ilabina padulong sa numerong 20 mg/100 ml​—ang mga doktor sagad mopugos sa pagbaylo nga pag-abuno “sa pagsanta sa kadaot sa utok” (kernicterus). Ang ilang kahadlok, ug ang bili sa abuno sa dugo, makataronganon ba?

Miingon si Dr. Anthony Dixon: “Ang ubay-ubay nga mga pagtuon sa maong mga bata wala makatiktik sa bisan unsang mga sangpotanan, kon kaha kadiyut ra o tagdugay, sa mga sukod sa bilirubin nga tali sa 18 mg-51 mg matag 100 ml.” Si Dr. Dixon mipadayon sa paghisgot sa “vigintiphobia: ang kahadlok sa 20.” Bisan tuod walay bentaha ang napamatud-an gikan sa pagtambal niining taas nga mga sukod sa bilirubin, si Dr. Dixon mitapos: “Tin-aw ang suliran. Ang agresibong pagtambal sa taas nga mga sukod sa bilirubin sa dugo karon maoy naandang paagi. Ang naandang paagi angay nga dili lalison hangtod nga kini napamatud-ang sayop, apan ang bisan unsang paninguha nga ipasundayag nga sayop kini maoy dili maayong pamatasan!”​—Canadian Family Physician, Oktubre 1984, panid 1981.

Sa laing bahin, usa ka Italyanong awtoridad, si Dr. Ersilia Garbagnati, nagsulat mahitungod sa mapanalipdanong papel sa bilirubin ug sa “kalagmitan wala-dahomang mga kapeligrohan gikan sa dili-angay ubos nga mga sukod sa bilirubin sa dugo.” (Italiko amoa.) (Pediatrics, Marso 1990, panid 380) Sa paghisgot ug dugang pa, si Dr. Joan Hodgman nagsulat diha sa Western Journal of Medicine: “Ang pagbaylo nga pag-abuno dili mosanta sa pagmantsa sa bilirubin sa utok sa ubos nga mga sukod sa bilirubin ug, tungod sa eksperimentong trabaho nga gikutlo sa ibabaw, sa aktuwal mahimong makadaot.”​—Hunyo 1984, panid 933.