Atong Bililhong Atmospera
NIADTONG Mayo 4, 1961, si Malcolm Ross ug Vic Prather nakayab sa kahanginan sa kahabogon nga 34.6 kilometros. Niadtong panahona, ang paghimo ug usa ka bag-ong rekord wala makapahingangha kang Ross. Ang nakapahingangha kaniya mao ang talan-awon samtang mainampingon niyang giisa ang usa ka salimbong sa bentana ug gilantaw ang gawas sa gondola sa unang higayon.
“Ang talan-awon sa pag-abot namo sa kahabogon nga 30,500 metros,” siya nahinumdom, “puwerteng nindota.” Nahingangha si Ross sa mga bulok nga nagtimaan sa lainlaing mga lut-od sa atmospera. Una, dihay “dan-ag ug may-pagkaputi nga asul” sa troposphere, nga mosakop sa 16 kilometros ibabaw sa yuta. Unya ang dugom asul nga stratosphere mas midagtom ug midagtom hangtod nga sa kataposan dihay naglugitom nga hawan. “Sa mahilomong kahingangha gipalandong namo ang labaw nga katahom sa atmospera,” si Ross misulat diha sa National Geographic.
Tinuod, ang matahom natong atmospera takos nga palandongon.
Nagapatunhay sa Kinabuhi
Sa pagkatinuod, ang atong atmospera maoy lawod sa hangin nga naglikos sa yuta hangtod sa kahabogon nga mga 80 kilometros. Ang timbang niini maoy kapin ug 5 quadrillion ka tonelada ug nagdat-og sa atong mga ulo uban sa puwersang 1.03 kilo matag sentimetro kuwadrado sa lebel sa dagat. Kon wala ang ingong presyon sa hangin, dili kita mabuhi, sanglit kini magpugong sa mga pluwido sa atong lawas sa pag-alisngaw. Ang ibabawng atmospera walay igong presyon sa hangin sa pagpatunhay sa kinabuhi sa tawo. Tungod niana si Ross ug Prather kinahanglang magsul-ob ug may-presyong mga sapot sa kawanangan. “Kon walay artipisyal nga presyon,” mipatin-aw si Ross, “ang atong dugo mobukal, ang atong mga kaugatan ug mga organo mobuto.”
Siyempre, atong gikinahanglan usab kining lawod sa hangin aron magpadayon sa pagginhawa. Hinuon, kini gipakasayon ra sa kadaghanan nato kay dili man kita makakita niini. Usa ka tawong relihiyoso sa karaang kapanahonan ang misulting mapabilhon: “[Ang Diyos] nagahatag ngadto sa tanan nga mga persona ug kinabuhi ug gininhawa ug tanang butang.”—Buhat 17:24, 25.
Kon wala ang atong atmospera, wala ing paagi aron magpadayon nga nag-utaw-utaw ang abog nga sa palibot niana maporma ang mga tinulo sa tubig. Busa wala unta ing ulan. Kon dili pa tungod sa atong atmospera, kita mapagba sa direktang mga silaw sa adlaw, ug mogahi kita sa katugnaw sa magabii. Salamat na lang, ang atmospera nag-alagad nga samag usa ka habol, nga magsikop ug diyutayng kainit sa adlaw aron ang mga gabii dili kaayo tugnaw.
Dugang pa, ang atmospera nagtagana ug salipod batok sa nagsingabot nga mga bulalakaw nga makadaot sa mga molupyo sa yuta. “Ang gahing mga butang gikan sa wanang,” misaysay si Herbert Riehl diha sa iyang librong Introduction to the Atmosphere, “moabot sa gawas nga kinutbanan sa atmospera uban sa gikalkulong katibuk-ang masa nga kaliboan ka tonelada kada adlaw.” Hinuon, ang kadaghanang bulalakaw mabungkag diha sa atmospera sa dili pa makaabot sa nawong sa yuta.
Ang atmospera modugang sa atong pagkalipay sa kinabuhi. Kini naghatag kanato sa atong matahom nga asul nga kalangitan, sihagong puting mga panganod, makapabugnawng ulan, ug anindot nga mga pagsilang ug mga pagsalop sa adlaw. Dugang pa, kon wala ang atmospera dili kita makabati sa mga tingog niadtong atong gimahal, ni kita makapamati sa atong kinaham nga honi. Ngano man? Tungod kay ang mga balod sa tingog nagkinahanglan ug usa ka substansiya nga panawan niini. Ang hangin mao ang hingpit nga tigdala ug tingog, samtang walay tingog ang madungog sa kawanangan.
Usa ka Kahibulongang Panagsagol
Sa karaang kapanahonan ang mga tawo nag-isip sa atmospera ingong usa ra ka substansiya. Unya, sa hinapos sa ika-18ng siglo, nadiskobrehan sa mga siyentipiko nga gisakpan kini sa panguna sa duha ka magkatimbang nga mga gas, ang nitroheno ug oksiheno. Mga 78 porsiento sa atmospera maoy nitroheno ug 21 porsientong oksiheno; ang nahibiling 1 porsiento gilangkoban sa mga gas nga sama sa argon, alisngaw nga tubig, carbon dioxide, neon, helium, krypton, idroheno, xenon, ug ozone.
Hinuon, ang oksiheno mao ang nagapatunhay-sa-kinabuhi nga gas nga masuhop sa atong mga lawas pinaagi sa pagginhawa. Ang sukod sa oksiheno sa atong atmospera maoy hingpit alang sa kinabuhi sa yuta. Kon kini mokunhod pag-ayo, kita magduka ug sa kadugayan mawad-ag panimuot. Kon ang mga konsentrasyon niini modaghan kaayo, giingon nga bisan ang nag-umog nga gagmayng mga sanga ug kabagnotan sa lasang mosilaob.
Ang nitroheno mao ang hingpit nga igsasambog sa oksiheno, apan ang papel niini sa pagpatunhay sa kinabuhi dili kay pasibo lamang. Ang tanang organismo kinahanglang magbaton niini aron mabuhi. Ang mga tanom mokuhag nitroheno gikan sa atmospera sa tabang sa liti ug sa espesyal nga matang sa bakterya. Kita, sa baylo, mokuhag nitroheno gikan sa pagkaon nga atong gikaon.
Katingalahan nga ang atong atmospera nagpadayon paghupot sa tukmang proporsiyon sa oksiheno ug nitroheno. Ang nitroheno ibalik sa atmospera, tungod sa bililhong trabaho sa mga mikroorganismo. Unsa na man ang oksiheno? Ang daghan kaayo gigamit diha sa mga sunog ug pinaagi sa gininhawa sa mga tawo ug mga hayop. Bisan pa niana nagpadayong gihuptan sa atmospera ang lebel niining 21 porsientong oksiheno. Sa unsang paagi? Pinaagi sa photosynthesis—usa ka kemikal nga proseso diha sa berdeng mga dahon ug mga lumot—nga mopagulag kapin sa usa ka bilyong tonelada sa oksiheno ngadto sa atmospera kada adlaw.
Ang photosynthesis dili mahitabo kon walay carbon dioxide—usa ka tagidyut nga gas nga naglangkob sa 0.03 porsiento lamang sa atmospera. Sa tabang sa kahayag, ang mga tanom nagdepende sa carbon dioxide aron motubo ug magpatungha sa mga prutas, mga nut, mga lugasong pagkaon, ug mga utanon. Ang carbon dioxide motugpog balik sa kainit nganhi sa yuta aron magpabiling init ang atong planeta. Apan kon ang lebel sa carbon dioxide modako tungod sa pagsunog ug daghan kaayong kahoy, karbon, gas, ug aseite, ang temperatura sa yuta sa kadugayan moinit kaayo nga ang kinabuhi mohunong. Sa laing bahin, kon mokunhod pag-ayo ang carbon dioxide, ang photosynthesis mohunong, ug kita gutomon.
Ang ozone maoy laing tagidyut nga gas nga niana nagsalig ang kinabuhi sa yuta. Ang ozone sa ibabawng bahin sa atmospera nga gitawag ug stratosphere mosuhop ug ultraviolet nga mga silaw gikan sa adlaw. Busa kita dinhi sa yuta mapanalipdan batok niining makadaot nga ultraviolet nga mga silaw.
Sa pagkatinuod, kon mas daghan ang atong nasayran bahin sa atmospera, mas dako ang hinungdan sa pagkahingangha. Ang mga sangkap niini nga nitroheno, oksiheno, ug ubang tagidyut nga mga gas maoy husto ra gayod. Ang gidak-on usab sa yuta husto ra gayod aron padayong mahuptan ang katimbang. Kon ang yuta mas gamay ug menos sa timbang, ang grabidad niini luya kaayo, ug kadaghanan sa atong bililhong atmospera moikyas ngadto sa wanang.
“Sa laing bahin,” nagpahayag ang teksbok sa siyensiya nga Environment of Life, “kon ang yuta mas dakog diyutay kay sa kahimtang niini, ang dakong puwersa sa grabidad magpahinabo nga kahawiran ang mas daghang gas. . . . Madaot ang tandogon nga katimbang tali sa mga gas sa atmospera.”
Ikasubo, hinunoa, ang “tandogon nga katimbang” ginadaot sa makibag-ong estilo-sa-kinabuhi sa tawo. Unsa ka peligroso ang kahimtang, ug unsa ang paglaom nga ang atong bililhong atmospera pagaluwason gikan sa kadaot?
[Kahon sa panid 5]
Sa Dihang Mas Nindot Tan-awon ang mga Pagsalop sa Adlaw
Ang atmospera mobanaag sa mga silaw sa adlaw sa paaging maghatag kini sa kalangitan ug anindot asul nga dagway. Inigtunod na sa adlaw sa kapunawpunawan, ang mga silaw niini kinahanglang moagi sa dako pang atmospera. Kini mopatungha ug nagkadaiyang tin-awng mga bulok nga mahimong dili gayod makita sa mga taga-siyudad.
Ang mga pagsalop sa adlaw ibabaw sa industriyal nga mga siyudad sagad nga hanap ug kulang sa mga bulok gawas sa lainlaing mga klase sa pula. Kon ang rehiyon bagag hugaw, matud sa magasing New Scientist, “ang Adlaw mopatim-aw nga pughaw nga pulang lingin nga tingali mahanaw sa dili pa makaabot sa kapunawpunawan.”
“Sa matin-aw kaayo, wala-mahugawi nga atmospera,” ang magasin sa itaas misaysay, “ang mga bulok sa pagsalop sa adlaw ilabinang matin-aw. Ang Adlaw maoy dan-ag nga dalag ug ang langit sa palibot maoy lainlaing klase sa kolor-kahil ug dalag. Inigkahanaw sa Adlaw ubos sa kapunawpunawan, ang mga kolor inanayng mausob gikan sa kolor-kahil ngadto sa asul. Ang mga panganod sa ubos magpadayon sa pagbanaag sa kahayag sa Adlaw, bisan pag kini nahanaw na.”
Handurawa lamang ang lainlaing matahom nga mga pagsalop sa adlaw nga mapahimuslan diha sa usa ka kalibotang walay polusyon!—Pinadayag 21:3-5.