Pagpaniid sa Kalibotan

Bag-o ug Nagatungha Pag-usab nga mga Sakit

Ang World Health Organization (WHO) nagpasidaan nga ang pagbutho sa mga sakit, lakip ang mga bag-o pa, nagahulga sa mga kinabuhi sa minilyong katawhan. Ang labing dakong pananglitan mao ang AIDS, usa ka sakit nga gipahinabo sa kagaw nga wala gayod mailhi napulo ka tuig kanhi. Ang laing bag-ong sakit mao ang hantavirus pulmonary syndrome, nga bag-o pang nadiskobrehan sa habagatan-kasadpang Tinipong Bansa. Ang usa ka bag-o kaayong matang sa kolera mitungha sa Asia. Duha ka matang sa hilanat nga inubanan sa pagdugo sa kaugatan naugmad sa Habagatang Amerika, ang duha parehong makamatay. Ang mga pananglitan sa pagkaylap sa iladong mananakod nga mga sakit sulod sa 1993 naglakip sa kolera sa Latin Amerika, yellow fever sa Kenya, dengue sa Costa Rica, ug dipterya sa Rusya. Ang WHO nag-awhag sa usa ka tibuok-kalibotang kutay sa mga sentro sa pag-ila ug pagpakiggubat sa bag-o o nagatungha pag-usab nga mga sakit.

Kulang ug Calcium

Ang usa ka komite sa mga eksperto nga gitudlo sa Nasodnong mga Instituto sa Panglawas sa Tinipong Bansa di pa dugay mihinapos nga “katunga sa mga hamtong sa Amerika kulang ug calcium, ug kana maoy hinungdan sa pagkagabok sa kabukogan ug pagpangabali niini nga nagpatungha ug $10 bilyon matag tuig sa medikal nga mga galastohan,” sumala sa The New York Times. Gikataho, kapin sa 25 ka milyong tawo sa Tinipong Bansa ang naapektohan sa osteoporosis, usa ka sakit sa bukog. Ang komite misaysay sa ilang taho nga ang bag-ong girekomendar nga inadlawng suplay sa calcium dili igo. Ang kinamaayohang tuboran sa calcium diha sa pagkaon mao “ilabina ang gatas ug keso ug berde dahonon nga mga utanon,” matud sa mga eksperto. Apan, sila midugang nga “kadaghanan sa mga Amerikano kinahanglan tingaling magdugang sa ilang pagkaon ug mga pildoras nga calcium o giprosesong mga pagkaon nga tugob sa calcium.”

Mga Lumba sa Sakyanan nga Nagpasiugdag Panigarilyo

Sa naandan, ang mga nasod sa Uropa mao ang dapit nga ginahimoan sa popular nga mga lumba sa sakyanan nga Formula One Grand Prix. Apan, ang mga tig-organisar karon mopalabing maghimo niining maong mga lumba sa mga nasod sa Asia sama sa Hapon ug Tsina. Ngano? Tungod sa mas higpit nga mga balaod sa Uropa labot sa pag-anunsiyo sa tabako. Ang pangunang mga esponsor sa mga lumba mao ang mga kompaniya sa tabako, busa ang mga sakyanan nga gamiton sa lumba tataw nga nagpasundayag sa mga anunsiyo sa tabako. Sumala sa Asahi Evening News sa Hapon, usa ka kompaniya sa tabako “namuhonan ug binilyong yen matag tuig nga nagagasto sa duha ka tem.” Ang mga anunsiyo sa mga sakyanan nga iglulumba kinahanglang papason o takpan sa dihang nagalumba sa Uropa. Di pa dugay ang Grand Prix sa Pransiya hapit makanselar tungod sa usa ka pagdili sa pag-anunsiyo sa tabako. Ang mga nasod sa Asia, diin mga 60 porsiento sa tanang hamtong nga mga lalaki ang manigarilyo, giisip na karon ingong mas maayong mga dapit sa pag-anunsiyo sa mga sigarilyo diha sa mga sakyanan nga iglulumba.

Daghang Serbesa—Kulang ug Pagkaon

Sa Venezuela, 726,000 ka bata nga sayis anyos ang edad ug ubos pa maoy mas mubo kay sa gitas-ong angayan sa ilang edad tungod sa malnutrisyon, sumala sa mantalaan sa Venezuela nga El Universal. Kana maoy makapakurat nga 23.8 porsiento sa mga bata sa maong pangedaron, halos 1 sa 4 ka bata. Bisan tuod tingali walay igong sustansiyadong pagkaon nga ipakaon sa mga bata, ang nasod daw daghan ug serbesa. Ang El Universal nagtaho nga taliwala sa mga nasod sa Latin Amerika, ang Venezuela anaa sa unang dapit sa pag-inom ug serbesa. Niadtong 1991, ang mga taga-Venezuela nag-inom ug aberids nga 75 litros matag tawo.

Nagkadiyutay ang mga Membro sa Iglesya sa Netherlands

Usa ka bag-ong surbi nagpakita nga ang membro sa iglesya sa Netherlands nagkadiyutay pag-ayo sulod sa ulahing 40 ka tuig. Niadtong 1950, mitaho ang Ecumenical Press Service (EPS), 3 sa 4 ka Olandes maoy mga membro sa iglesya. Niadtong 1991 ang maong aberids mius-os ug diyutay sa 2 sa 4, ug ang mga tigdukiduki nagtagna nga sa dili madugay aduna na lamay 1 ka membro sa iglesya ang mahibilin taliwala sa matag 4 ka Olandes. Ang EPS nag-ingon nga sumala sa Olandes nga mantalaang Trouw, “taliwala sa 15 ka nasod nga gisurbi, sa kanhing Silangang Alemanya lamang nga ang gidaghanon sa membro sa iglesya ug pagtuo sa Diyos mas ubos kay sa Netherlands.” Hinunoa, bisan pa sa nagakadiyutay nga membro, ang surbi nagpakita usab nga 75 porsiento sa tanang Olandes nagatuo gihapon sa Diyos.

Mga Disyerto sa Uropa

Ang desertification, ang pagkahimong disyerto sa tabunok nga uma, maoy “usa sa labing seryosong tibuok-yuta nga mga suliran sa kalikopan,” mipahayag ang Programa sa Kalikopan sa Hiniusang Kanasoran. Ang mantalaang The European nagtaho nga bisan tuod sa kasagaran nalangkit sa Aprika, ang pagkahimong disyerto karon naghampak sa mga 10 porsiento sa umahonong yuta sa Uropa. Ang Espanya mao ang naapektohan pag-ayo nga nasod. Ang mga siyentipiko nagtuo nga ang kombinasyon sa sobrang pagpasibsib ug pag-usik-usik sa tubig naghimo sa yuta nga daling maapektohan sa hulaw ug pagkakankan, nga mokostar sa mga mag-uuma ug mga $1.5 bilyon matag tuig. Ang usa ka grabeng sangpotanan mao ang paglalin sa mga tawo ngadto sa mga siyudad, nga mitultol ngadto sa pagpunsisok sa mga tawo ug sibil nga kagubot. Ang mga meteorologo nagtagna ug usa ka nagakagrabe nga kanihit sa ulan alang sa habagatang Uropa.

Aso Diha sa mga Mata

Ang direktor sa National Vision Research Institute sa Australia, si Propesor Robert Augusteyn, miangkon nga nakabaton ug dili malalis nga ebidensiya nga ang mga kemikal gikan sa aso sa sigarilyo makapahinabo ug mga katarata. Usa ka pagtuon nagpasundayag nga ang mga tigsigarilyo maoy duha o tulo ka beses nga kalagmitang makaugmad ug mga katarata kay sa dili mga tigsigarilyo. Ang mga kemikal gikan sa aso sa sigarilyo unang mosuhop sa lawas, apan unya moadto sa mata diin ilang daoton ang mga “bomba” nga maoy nagpaagos sa sobrang asin ug tubig gikan sa mga lente diha sa mata. Ang moresulta nga pagpanghubag ug pagbuto sa mga selula sa mata makapatunghag mga katarata. “Ako bug-os nga kombinsido. Dili kaduhaduhaan nga adunay usa ka butang diha sa aso sa sigarilyo nga nagpugong sa paglihok sa mga bomba diha sa mga lente,” misaysay si Propesor Augusteyn.

Nagauswag nga Iliterasiya sa Bibliya

“Adunay makahahadlok ug nagauswag nga pagkawalay-alamag sa Bibliya sa tanang bahin sa Kasadpang sosyedad,” mitaho ang Ecumenical Press Services sa World Council of Churches. Ang mga sosyedad sa Bibliya nagbanabana nga 85 porsiento sa mga Kristohanon sa Kasadpan wala gayod sukad makabasa sa tibuok Bibliya, ug ang usa ka surbi sa Tinipong Bansa nagpakita nga 12 porsiento lamang sa mga tigsimba didto ang regular nga nagabasag Bibliya. Ang mga estudyante sa unibersidad karong adlawa, matud ni Fergus Macdonald, sekretaryo heneral sa National Bible Society sa Scotland, “wala gayod masinati sa biblikanhong mga tawo sama kang Abraham, Isaac ug Jacob, ug ang mga ngalan sa mga apostol ni Jesus, nga sila dili makasabot sa unod sa klasikal nga mga sinulat diha sa Uropanhong literatura.”

Bug-os nga Paghinlo sa Bukid Everest

Gawas nga kinatas-ang bukid sa kalibotan, ang Bukid Everest nailhan usab karon nga “kinatas-ang labayanag basura,” sumala sa magasing UNESCO Sources. Sulod sa miaging 40 ka tuig, ang mga tawong batid sa pagkatkat sa bukid naghugaw sa Everest uban sa mga 20 ka toneladang mga botelya sa oksiheno, mga tolda, mga katulganan, ug putos sa pagkaon. Sa mas ubos nga mga bakilid, diin ang talan-awon ginadaot sa naglupadlupad nga mga piraso sa papel nga ilo, ang agianan ngadto sa Everest Base Camp karon “nailhan na ingon nga dalan sa papel nga ilo.” Sa ibabaw pa sa bukid, ang gidaghanon sa mga basura makapahingangha. “Ang mga letrato niining maong mga talan-awon,” misulat ang UNESCO Sources, “nakapakurat niadtong kang kansang paghulagway sa Everest maoy usa ka hinlo nga kamingawan nga dili mahilabtan sa tawo.” Aron mawagtang sa bukid kining mangil-ad sa panan-aw, giaprobahan sa gobyerno sa Nepal niining tuiga ang mga ekspedisyon sa “bug-os nga paghinlo.”

Awhag sa Papa sa Pagsangyaw

Sayo niining tuiga, gisultian ni Papa Juan Paulo II ang usa ka grupo sa mga Katoliko sa Italya nga panahon na nga direktang ihatod ang ebanghelyo ngadto sa mga tawo. Unsay sanong sa mga Katoliko sa Australia? “Mga Katoliko Dili Motuman sa Awhag sa Papa nga Mosangyaw,” maoy ulohang balita sa Australianhong mantalaan nga Illawarra Mercury. Kini nag-ingon nga ang mga Katoliko sa maong nasod “dili mahinamong mosagop sa tipong-Saksi ni Jehova nga paagi sa ilang pagtuo.” Ang lokal nga Katolikong klero nga si Sean Cullen nag-ingon nga siya dili segurado kon ang awhag sa papa sa pagsangyaw gitumong sa tanang Katoliko o niadto lamang anaa sa Italya. “Buot namong awhagon ang mga tawo sa pagtuman sa Ebanghelyo nga ilang nahibaloan diha sa ilang kaugalingong mga kinabuhi. Kon kana nagkahulogan nga manuktok sa pultahan maoy butang nga dili nako buot komentohan.” Usa ka lokal nga trabahante sa konsilyo sa siyudad adunay waylipodlipod nga tubag. Siya miingon: Ang ebanghelismo “dili bahin sa Katolikong mentalidad.”

Mga Aksidente sa Pagbuso

Sa Tinipong Bansa, “mga 90 ka tawo ang mamatay matag tuig samtang nagabuso,” mitaho ang The New York Times. Ang mga opisyales sa gobyerno misupak sa maong kamatuoran nga, lahi sa ubang peligrosong mga kalihokan sama sa bungee jumping ug pagpalupad ug pribadong mga ayroplano, walay mga balaod nga nagamando sa industriya sa pagbuso. Sa Tinipong Bansa lamang, adunay tali sa tulo ka milyon ug lima ka milyong lisensiyadong mga tigbuso. Ang mga tindahan sa mga kagamitan sa pagbuso naghatag ug lisensiya sa mga 300,000 ngadto sa 400,000 ka tawo matag tuig. Usa ka tag-iya sa tindahan misaysay nga ang suliran mao nga ang “mga tigbuso dili kanunayng mosunod sa mga direksiyon.” Si Al Hornsby sa Propesyonal nga Asosasyon sa mga Instruktor sa Pagbuso miangkon nga ang gidaghanon sa mga aksidente sa pagbuso sa pagkatinuod nagakamenos. Ang Times mitaho: “Sa tungatungang 1970, siya miingon, dihay 12 nga nangamatay matag 100,000 ka tigbuso, ug karon adunay kapin ug diyutay sa 2 matag 100,000.”

Mga Kawatan sa Librarya

Di pa dugay usa ka pagtuon ang gidumala sa Consortium of Libraries and Archives of Rome’s Cultural Institutes. Sumala sa mga tigsusi diyutay lamang ang mga librarya sa Italya nga sa pagkakaron protektado sa maayong elektronik batok-kawatang mga sistema. Ingong resulta, matag tuig mga 100,000 ka libro ang gipangguba nga dili na maayo o gipangawat, sumala sa Italyanhong mantalaan nga La Repubblica. Ang mantalaan nag-ingon nga bisan ang mga propesor sa unibersidad sad-an sa pagpangawat ug mga libro nga wala nay ginabaligya apan hinungdanon sa ilang mga pagtuon.