Pagpaniid sa Kalibotan

Perdisyon sa Krimen

Sumala sa The Washington Post, ang Tinipong Bansa mogasto o mawad-ag $163 ka bilyon matag tuig ingong resulta sa krimen. Ang mantalaan nagtaho nga bisan human sa pagpasibo sa implasyon, kini nga total maoy upat ka pilo sa kantidad nga gigasto niadtong 1965. Ang mantalaan midugang nga ang perdisyon sa krimen naglakip sa “kapin sa $31.8 ka bilyon sa estado ug sa pederal nga pamunoan sa polis, $24.9 ka bilyon alang sa mga piniriso, $36.9 ka bilyon sa nawalang baligya, $20 ka bilyon sa panglimbong sa seguro, ug $17.6 ka bilyon sa nawalang indibiduwal nga propiedad ug medikal nga mga galastohan. Dugang $15 ka bilyon pa ang gigasto sa pribadong seguridad, $9.3 ka bilyon sa galastohan sa korte ug $7.2 ka bilyon sa pagdemanda ug pagdepensa sa publiko.” Pananglitan, diha sa usa ka kasagaran nga pinosilay sa lugar sa Washington, D.C., ang Post nag-ingon nga ang pagtambal sa biktima mogasto sa aberids nga $7,000 sa unang pipila ka oras human sa pinosilay. Kon ang biktima mabuhi, ang gasto maoy mga $22,000. Kon bahin sa gasto sa kagamhanan sa pagpangita ug pagsentensiya sa kriminal, kini unya mogastog $22,000 sa usa ka tuig sa pagbilanggo kaniya.

Dili-Luwas nga Dugo sa Pilipinas

Sa Pilipinas, ang mga serbisyo sa pagdugang ug dugo maoy “dili-luwas, dili-episyente ug mausikon,” mihinapos ang usa ka bag-ong pagtuon sa usa ka tem sa mga doktor nga Pilipino. Sa mga kaplag nga ang ministro sa panglawas sa nasod, si Juan Flavier, nagtawag nga “makapabalaka kaayo,” ang pagtuon nagpakita nga menos sa katunga sa mga bangko sa dugo sa nasod ang adunay mga kawani nga may katakos sa pagsusi sa AIDS, syphilis, hepatitis B, ug malaria. Dugang pa, ang pagtuon nagsusi sa 136 ka sampol sa dugo gikan sa mga bangko sa dugo ug nakakaplag nga bisan sa dugo nga nasusi, mga 4 porsiento ang nahugawan.

Pasad sa “Information Superhighway”

Ang information superhighway, usa ka sistema sa mga gambalay sa kompiyuter nga makahimo sa pagbayloay ug impormasyon taliwala sa mga tiggamit ug kompiyuter, kaylap nga gidayeg ingong usa ka kahibulongan sa teknolohiya. Apan kini usab may mga disbentaha. Sa Globe and Mail sa Canada, ang magsusulat nga si Sean Silcoff misulat bahin sa duha ka bulan nga gigugol niya sa “highway” alang sa mga katuyoan sa pagdukiduki. Siya mihinapos nga kini “barot” ug “gipasaran sa bug-os sa basura sa Kasadpanhong kultura.” Siya misulat nga dihay kapin sa 3,500 ka “mga grupo nga naghisgotay” sa sistema nga iyang gigamit, nga daghan kanila gideboto sa mga ulohan sama sa tabi bahin sa mga dula ug sa mga bituon sa kalingawan, ngil-ad walay-nadang mga tiaw, ug waypulos nga mga detalye bahin sa popular nga mga salida sa TV. Ang usa nagpadayag pa gani ug mga paagi sa paghikog. Si Silcoff miingon: “Ang usa ka gamhanan kaayong galamiton ginapasipad-an lamang sa usa ka katilingban nga daw puno sa mga buangbuang.”

Dugos Alang sa Ulser?

Sa pagsulat diha sa Medical Post sa Canada, si Dr. Basil J. S. Grogono miingon nga ang talamayong putyukan hayan dako pag mahimo sa mga nagaantos sa ulser sa estomago kay sa mahimo sa mga doktor sa milabayng mga dekada sa dihang sila mopili dayon sa dihadihang pag-opera. Siya miingon nga nagkadaghang eksperto ang nakadangat sa pag-ila sa papel nga ginadula sa usa ka giming nga mikroorganismo, ang Helicobacter pylori, diha sa mga may ulser sa estomago. Samtang ang uban mirekomendar sa paggamit ug mga droga aron pukgoon kining kagawa, si Grogono nag-ingon nga kining mga drogaha adunay dili maayong mga epekto ug nga ang mga kagaw mahimong makublan niini. Sa laing bahin, iyang gipunting ang usa ka bag-ong pagtuon nga gipatik diha sa Journal of the Royal Society of Medicine nga niana ang batok-kagaw nga mga sangkap sa dugos gisulayan. Usa ka matang, nga gikan sa mga putyukan sa New Zealand nga nanghugpa diha sa tanom nga gitawag ug manuka, maoy epektibo sa pagpukgo sa nagahatag-ulser nga kagaw.

Tingga ug Bino

Ang mga siyentipiko sa Belgium ug Pransiya nag-ila sa usa ka dakong hulga diha sa pila ka bino nga gama sa Pransiya​—tingga. Ang tingga gikan sa may-tingga bildo nga mga baso ug gikan sa may-tingga nga putos sa mga sungsong sa botelya sa bino mahimong masagol ngadto sa bino. Apan ang bag-ong pagtuon, nga gitaho diha sa Science News, nakakaplag nga ang may-tingga nga gasolina mao ang tuboran sa hataas nga sukod sa organikong mga sambog sa tingga sa pila ka maayong klase nga mga bino nga gama sa Pransiya. Diin ang ubasan nagtubo ubay sa nagkisaw nga mga haywey, ang tingga gikan sa binugang mga aso makatuhop ngadto sa mga ubas. Ang sukod sa organikong mga sambog sa tingga diha sa mga bino maoy gikan sa 10 ngadto sa 100 ka pilo nga mas taas kay sa niadtong nakaplagan sa ilimnong tubig. Si Richard Lobinski, sa Unibersidad sa Antwerp sa Belgium, mirekomendar sa paglikay lamang sa mga bino nga gama tali sa 1975 ug 1980, sanglit ang paggamit sa may-tingga nga gas sa Pransiya mius-os sa hinapos ang mga tuig 1970. Ugaling, siya usab nag-ingon nga ang may-tingga nga gasolina gigamit gihapon, ilabina sa Sentral nga Uropa ug sa kanhi Unyon Sobyet. Ang organikong mga sambog sa tingga, matud niya, mas peligroso kay sa normal nga tingga tungod kay kini “daling matuhop, ilabina sa utok.”

Kabataan Diha sa Walay-TV nga Isla

Ang St. Helena, usa ka gamayng isla nga mga un-tersiya sa distansiya gikan sa Kasadpang Aprika ngadto sa Habagatang Amerika, nanghambog sa mga batang “lakip sa labing maayong-pagkatimbang sa kalibotan,” nag-ingon ang The Times sa London, nga nagpunting sa usa ka taho sa Support for Learning, usa ka nag-unang edukasyonal nga mantalaan. Ang awtor sa taho, si Dr. Tony Charlton, nakakaplag nga 3.4 porsiento lamang sa kabataang 9- ngadto sa 12-anyos sa isla ang may grabeng mga suliran sa pamatasan. Ang The Times nag-ingon nga kining sukora mao “ang labing ubos nga natala sukad sa bisan unsang panuigon sa bisan diin sa kalibotan.” Ang hinungdan sa maayong-pagkatimbang nga kabataan? Usa ka posibilidad mao ang hataas nga kalidad ug daling mabatonang edukasyon alang sa kabataan. Apan nagplano si Charlton sa pagsusi sa laing posibleng hinungdan. Hangtod niining bag-o lamang, sa dihang gitukod ang hok-ap sa satelayt, ang isla walay sibya sa TV sukad. Gidahom nga sulod sa tulo ka tuig, 1,300 sa 1,500 ka panimalay sa isla ang makabaton ug TV. Si Charlton sa dili madugay maghimog usa ka pagtuon sa bisan unsang sunod nga mga kausaban diha sa kabataan sa isla.

Walay Pinansiyal nga Suportar sa Bata, Walay Lisensiya

Ang estado sa Maine, T.B.A., mihimog usa ka kusganong lakang labot sa mga ginikanan nga modumili sa pagbayad sa gimando-sa-korte nga pinansiyal nga suportar sa bata. Kini nagbawi sa mga lisensiya sa walo ka delingkwenting mga amahan. Sumala sa The New York Times, si Jane Sheehan, ang komisyonado sa Tawhanong Serbisyo sa Maine, nag-ingon nga ang walo ka amahan may utang nga mitotal ug $150,000 ug ang matag usa nakadawat ug igong pasidaan nga sila nameligro nga mawad-an sa ilang mga lisensiya. “Kini dili angayng modangat ingong usa ka sorpresa kang bisan kinsa,” ang Times nagkutlo kaniya nga nag-ingon. “Kami nagpasidaan sa mga tawo sukad pa sa miaging Agosto nga moabot kining adlawa.” Ang iyang buhatan nagpadalag susamang mga pasidaan ngadto sa 17,400 ka ginikanan nga kapig 90 ka adlaw nang ulahi sa mga bayad sa pagsuportar-sa-bata. Sa pagkakaron, mga $11.5 ka milyong bayad ang nadawat ingong resulta.

Utokang mga Mag-uuma, Utokang mga Uwak

Sa Hapon, adunay nagpadayong bugno kon kinsay mag-ani sa mga abot sa uma. Ang mga uwak ug mga mag-uuma kanunayng magkabangi, uban sa igmat nga mga uwak nga dali rang masayod sa mga taktika nga gibuhat sa mga mag-uuma. Apan, karon ang utokang mga mag-uuma sa Nagano Prefecture nagagamit sa huyang nga mga kinaiyahan sa uwak sa paglit-ag kanila, nag-ingon ang Asahi Evening News. Sila nagpatindog ug usa ka hawla nga 30 ka tiil kuwadrado ug 10 ka tiil ang gihabogon duol sa ilang mga tanom ug nagbutang sa sulod niana ug mga uwak gikan sa laing dapit. Ang dalo lokal nga mga uwak, nga masuko niining mga manunugok sa ilang teritoryo, mosulod sa hawla aron atakehon ang “langyawng” mga uwak, nga maglit-ag lamang sa ilang kaugalingon. Nagmalamposon sa kataposan? Usa sa mga mag-uuma nag-ingon: “Sa pagkatinuod, ang kadaghanan sa mga uwak nga nalingla sa hawla maoy mga saag. Ang lokal nga mga uwak utokan kaayo nga gihimo lang kaming buang ug molupad palayo.” Ug busa ang bugno nagpadayon.

Kapin sa Usa ka Bilyong Hinabako

Sumala sa dili pa dugayng mga ihap gikan sa WHO (World Health Organization), ang gidaghanon sa mga tawo sa tibuok-yuta nga nagatabako maoy 1.1 ka bilyon. Kon magpadayon kining dagana karon, nagpasidaan ang WHO, “mga katunga sa bilyong tawo nga buhi karon mamatay sa tabako, ug mga katunga niana, 250 ka milyong tawo, mamatay sa gulanggulang pa lang nga panuigon.” Sukad sa mga tuig sa 1980, ang pagpanigarilyo daw mikunhod sa industriyalisadong mga nasod, apan dihay pag-uswag sa nagakaugmad nga mga nasod. Busa, ang mahurot sa kalibotan nagpabilin nga 1,650 ka sigarilyo matag hamtong kada tuig. Miingon si Hans Emblad, direktor sa Programa sa Pag-abuso sa Substansiya sa WHO: “Sa pagkakaron, ang kataposang epekto sa malamposong negosyo sa tabako diha sa nagakaugmad nga kanasoran mao ang pagbalhin sa mga dapit sa nag-uswag nga paggamit ug tabako gikan sa ugmad ngadto sa nagakaugmad nga kanasoran. Ang epidemya sa tabako wala pa gayod makontrolar sa tibuok yuta.”

Dili-Makadaot nga mga Kakulian sa Sinultihan

Sa usa ka komperensiya sa Darmstadt, Alemanya, ang mga membro sa Interdisciplinary Association for Stutter Therapy nagpasidaan sa mga ginikanan batok sa pagkahimong sobra ka mabalak-on bahin sa dili-makadaot nga mga kakulian sa sinultihan sa ilang kabataan. “Upat sa lima ka bata tali sa edad kuwatro ug sayis may diyutayng mga kakulian sa sinultihan nga maorag susama sa pagkabungabunga apan sagad mawala lamang sa ilang kaugalingon,” nagtaho ang mantalaang Süddeutsche Zeitung. Sa unsang paagi mosanong ang mga ginikanan sa dihang ang ilang bata magkabungabunga sa mga pulong? “Aron dili mabalda ang bata sa iyang kinaiyanhong paagi sa pagpanulti,” mikomento ang mantalaan, “angayng likayan sa mga ginikanan ang pagpugos sa bata nga makasultig maayo, angayng hatagan siyag daghang panahon, ug angayng palig-onon ang iyang pagsalig-sa-kaugalingon.”