Kon sa Unsang Paagi ang Maayong Pagkaon Makapahimsog sa Imong Lawas

MAKALILIPAY gayod nga makakitag usa ka mahimsog nga bata! Galing, ang usa ka bata dili mahimong himsog nga sulagma. “Ang yano apan sustansiyadong pagkaon sa kanunay maoy taas ug priyoridad sa among pamilya dili lang tungod sa dakong bahin sa badyet sa among pamilya nga gigahin alang niana kondili tungod sa panahon usab nga gigamit sa pagluto ug dungang pagkaon niana,” nahinumdom si Kate, usa ka Canadianang nagpuyo sa Brazil. “Tungod kay wala man magtrabaho ang akong inahan sa gawas sa balay, mangabot kami gikan sa eskuylahan kada adlaw nga sugaton sa lamiang mga kahumot sa ginaluto nga paniudto ug tingali sa usa ka pie o keyk nga iyang ginahurno.”

Hinunoa, inay ginapabaskog sa maayong pagkaon, “mga 780 [milyong] tawo sa kabos nga kanasoran, usa sa lima sa ilang populasyon, ang kulang ug makaon,” sumala sa The Economist. “Abot ug 2 ka bilyong tawo ang makabatog igo sa pagtagbaw sa ilang kagutom apan kulang gihapon sa mga bitamina ug minerales nga ilang gikinahanglan.” Ang mga kamatuoran nagpadayag nga ang usa nga kulag sustansiya dili lang luyahon kondili siya usab dili kaayo makabenepisyo sa uban. Busa, mahitungod sa mga batang kulang ug sustansiya, ang ekonomistang si Eduardo Giannetti da Fonseca sa São Paulo University, sa Brazil, gikutlo nga nag-ingon: “Kini [nausik nga tawhanong kahinguhaan] daotan pa kay sa bisan unsang lain pang butang. . . . Nagtuo ako nga taliwala niining mga bataa adunay mga hiyas ug mga katakos nga magpabiling dili maugmad tungod sa kakabos. Taliwala kanila, ubos sa lahing mga kahimtang, mahimong adunay motunghang usa ka Albert Einstein.” Ang magasing Veja nag-ingon: “Ang nasod nagakawad-an sa lagmit mabungahong mga tawo nga nagakaluya tungod sa kakulang sa sustansiya ug nagausik sa lagmit nga reserba sa intelihensiya, kamamugnaon, ug enerhiya.” Busa, bisan pa sa mahal nga mga palaliton, ang maalamong mga ginikanan maghatag sa ilang mga anak ug lig-ong pundasyon pinaagi sa pagpamuhunan diha sa sustansiyadong pagkaon.

Usa ka Maalamong Pagpamuhunan

Ang “pagpamuhunan” nagkahulogang “pagpahimulos alang sa umaabot nga mga kaayohan o mga bentaha.” Sa unsang paagi makapamuhunan ka diha sa pagkaon? Kon gikinahanglan, molikay ka ba sa mga kaluhoan o sa mga butang nga makahatag ug kadungganan ug gamiton ang imong limitadong badyet sa pagpalit ug maayong pagkaon?

“Ang mga sentido dili ingong walay-lihok hangtod nga kalit silang palihokon panahon sa pagkatawo; ang ebidensiya nagpaila nga ang mga sistema sa mga sentido naglihok nag maayo una pa sa pagkatawo,” matud sa The New Encyclopædia Britannica. Busa, ang labing maayong paagi nga sugdan ang pagpakaog maayo sa usa ka bata mao ang pagbatog sustansiyado-kaayong inahan. Ang sunod nga ang-ang​—human sa pagkatawo—​mao ang pagtutoy sa bata, sanglit ang gatas sa inahan magtaganag kompleto-sa-sustansiyang pagkaon ug magpaimyun pa batok sa komong mga sakit. Nagpahayag ang Facts for Life, usa ka basahon sa Hiniusang Kanasoran: “Sa unang pipila ka bulan sa kinabuhi sa usa ka masuso, gatas lamang sa inahan ang lagmit labing maayong pagkaon ug ilimnon. Gikinahanglan sa mga masuso ang ubang mga pagkaon, dugang pa sa gatas sa suso, sa dihang upat-ngadto-unom na ka bulan ang ilang edad.”

Bisan pag talagsaon ang katakos sa pagkaayo, ang tawhanong lawas angayng pabilhan. Hinungdanon nga pabaskogon kini pinaagi sa maayong pagkaon sayo sa kinabuhi. Ang The World Book Encyclopedia nag-ingon: “Sa panahon nga ang usa ka tawo 6 anyos ang edad, nakaabot na ang utok sa bug-os nga timbang niini nga mga 3 libras (1.4 kilos). Kadaghanan sa mga selula sa utok presente na sa pagkatawo, ug busa ang pagtaas sa timbang naggikan ilabina sa pagtubo sa mga selula. Sulod sa maong unom-ka-tuig nga yugto, makat-onan ug mabatonan sa usa ka tawo ang bag-ong mga sumbanan sa panggawi sa kinabuhi sa labing tulin nga gikusgon.” Busa, bisan pag maayo ang ginakaon sa usa ka bata human sa iyang ikaunom ka tuig, diyutay rang dugang selula sa utok ang motubo. Nagpahayag si Kate: “Ang makapabaskog, sustansiyadong pagkaon maoy usa sa labing talagsaong mga gasa nga ikahatag sa mga ginikanan sa ilang mga anak. Bisan pag dili ikatagana ang daghan sa giingong mga kinahanglanon sa kinabuhi, nga kasagarang kaluhoan lamang, ang mga ginikanan nga namuhunan diha sa mental ug pisikal nga kahimsog sa ilang mga anak maghatag kanila sa pagsugod sa kinabuhi gikan sa pagkamasuso nga maoy bililhon kaayo.”

Nganong Maayo ang Paglainlain sa Ginakaon?

Gikinahanglan sa usa ka bata ang tugob-protena nga pagkaon aron motubo ang lawas ug pangutok. Ang dili-maayong pagkaon makapahinay sa mental nga pagtubo sa usa ka bata sa eskuylahan, ug ang bata basin mahimong dili-matinagdanon ug kapoyon, nga dili makapamatig maayo o makahinumdom sa gitudlo. Labing menos 25 ka lainlaing sakit sa pangutok maoy resulta sa kakulang sa usa sa paninugdang mga sustansiya​—protena, mga bitamina, kinahanglanong mga tambok, o ubang mga elemento sama sa minerales.

Tagda ang kaso ni Joaquim. “Kabos ang among pamilya,” matud niya. “Apan duna kami yuta ug nagtanom sa halos tanan namong ginakaon. Sa matag pagpangaon kami dunay mais ug rye nga tinapay nga ginama gikan sa dili-hinashasang mga lugas, ug nakaamot kana sa maayong sustansiya. Halos kada adlaw magluto ang akong inahan ug sinabawan nga naglakip sa nagkadaiyang mga utanon, apil ang bitsuwelas, ug nagtagana kini sa daghan sa gikinahanglan namong mga sustansiya. Diyutay ra kamig karne, apan kami dunay isda, kadaghanan mga tamban, bakalaw, ug bulinaw.” Midugang siya: “Limag anak ang akong inahan, ug dili ako makahinumdom nga may nagmasakiton kanamo gawas lamang sa sip-on ug trangkaso. Sa akong hunahuna nakatabang niana ang among balanse kaayong mga pagkaon.” Usa ka inahan nga pito ug anak misaysay: “Kinahanglang motagana kamig sustansiyadong pagkaon sa baratong prisyo. Busa nagbaton kamig hardin sa mga utanon, nga, bisan pag kadto gamay, namunga ug igo alang sa among mga panginahanglan.” Midugang siya: “Walay grabeng sakit ang among mga anak ug kanunay nga malamposon kaayo sa ilang buluhaton sa eskuylahan.”

Gikinahanglan sa imong lawas ingong mga sustansiya ang 22 sa 103 ka kemikal nga mga elemento nga opisyal nga giila. Bisan pag imposibleng matino ang eksaktong gidaghanon sa mga bitamina, minerales, ug mga protena nga gikinahanglan nimo sa matag usa, ang maayong-pagkabalanse nga pagkaon motagana sa mga gikinahanglan nimo. Usa ka awtoridad mipahayag: “Ang yawi sa maayong pagkaon mao ang lainlaing kalan-on nga nag-apil sa tanang matang sa sustansiya.”

Unsa na man kon dili gusto sa imong mga anak ang pipila ka pagkaon, sama sa pait nga utanon? Sumala sa usa ka batid nga kusinero, ang mga ginikanan angayng magdalit “sa tanang klase sa mga utanon nga anaa sa ilang rehiyon. Ang daghang hamtong dili mokaog mga utanon kay wala sila makasinati niana sa ila pang pagkabata. Sanglit mga utanon ang motaganag lanotlanot ug sa daghan sa gikinahanglan natong mga bitamina ug barato, ang mga ginikanan kinahanglan nga kanunayng magtagana niana sa ilang mga anak.” Busa nganong dili magtuon ug bag-ong mga resipe nga gigamit pag-ayo ang preskong mga utanon ug prutas, tingali idalit diha sa usa ka lamiang hinam-is o sinabawan? Bahin sa giingong walay-sustansiyang mga kaloriya, siya misugyot: “Ang mga ginikanan kinahanglang dili magbaton ug kinalamayang mga pagkaon sa balay gawas sa espesyal nga mga okasyon. Kon [ang mga bata] wala niana, sila dili mokaon niana.”

Bisan pag ang pagkaon sa igong mga gidaghanon sa tukmang pagkaon makapakunhod sa kapeligrohan sa kulang nga sustansiya, ang pipila ka tawo magmugnag mga suliran sa ilang kaugalingon pinaagi sa hinobrang pagkaon. Ang hinobrang pagkaon sa mga kaloriya nga labaw sa mga panginahanglan sa lawas basin mosangpot sa pagkatambok, nga nalangkit sa diyabetes ug sa sakit sa kasingkasing.a Sanglit dili kapulihan sa medisina o pisikal nga kalihokan ang maayong mga batasan sa pagkaon, ang usa ka maayong sugyot mao nga kunhoran ang pagkaon ug tambok, mga tam-is, asin, ug alkoholikong ilimnon. Dugang pa, matud sa usa ka ensiklopedia, “kinahanglang himoon ang mga tikang sa pagkunhod sa pagpagutom, kamingaw, depresyon, pagkagilaayan, kasuko, ug kakapoy, nga matag usa niana makahaling sa pagpatuyang sa pagkaon.”

Usa ka Timbang nga Panglantaw sa Pagkaon ug Kahimsog

Ang Bibliya dili usa ka basahon sa pagkaon; bisan pa niana, motabang kini kanato nga magmatimbang sa mga butang labot sa panglawas. Si apostol Pablo nagpasidaan batok niadtong nagsugo sa uban nga ‘molikay sa mga pagkaon nga gilalang sa Diyos nga pagaambitan uban ang pagpasalamat nilang adunay pagtuo ug sa tukma nahibalo sa kamatuoran.’ (1 Timoteo 4:3) Buot sa Diyos nga kita mahimong kontento ug magpahimulos pag-ayo kon unsay mabatonan. “Mas maayo ang diyutay diha sa pagkahadlok kang Jehova kay sa madagayaong abiyo ug kasamok nga nagauban niana.”​—Proverbio 15:16.

Walay mausa karong adlawa ang nagpahimulos ug hingpit nga panglawas. Busa nganong dili magmakataronganon, nga dili mahimong walay-pagpakabana ni mahimong labihan ka mabalak-on? Ang labihan o pinanatikong kaikag sa pagkaon o sa mga butang labot sa panglawas makapawala sa atong panimbang.

Bisan pa sa mga paningkamot sa pag-atiman sa atong panglawas, sumala sa presenteng kahimtang, sa ngadtongadto kita matigulang ug mamatay. Hinuon, ikalipay nga ang Bibliya nagpasalig kanato nga ang Gingharian sa Diyos magtapos sa pagkakulang sa sustansiya ug sa sakit. Bisan pag pakyas ang mga plano sa tawo nga taposon ang kagutmanan, makapanglantaw kita sa usa ka kalibotan nga adunay daghang sustansiyadong pagkaon alang sa tanan.​—Salmo 72:16; 85:12.

[Footnote]

[Kahon sa panid 7]

MGA SUGYOT SA PAGTABANG SA IMONG ANAK NGA MAKABATOG MAAYONG MGA BATASAN SA PAGKAON

◻ Paghatag ug maayong panig-ingnan.

◻ Ayawg tugoti ang mga bata sa pagkaon lamang sa ilang gusto.

◻ Likayi ang pagbaton ug walay-sustansiyang pagkaon o mga pagkaong tam-is sa balay.

◻ Bansaya ang mga bata sa pagkaon ug lainlaing matang sa pagkaon.

◻ Magbutang ug tinong oras alang sa mga pagpangaon, apil ang pamahaw.

◻ Ayawg itugot nga ang anunsiyo sa TV mag-impluwensiya kon unsay imong kan-on.

◻ Ayawg tugoti ang mga bata nga moderetso pagkuha ug pagkaon sa ilang kaugalingon gikan sa repriherador.

◻ Bansaya ang mga bata sa pagtabang sa pagluto sa pagkaon.

◻ Ugmara ang pagkamapasalamaton sa matag-adlaw nga mga pagkaon.