Unsa ka Sustansiyado ang Imong Pagkaon?
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRAZIL
Unsaon nimo pagpili ang imong pagkaon? Sa dihang mamalit kag pagkaon, unsang mga butanga ang mag-impluwensiya kanimo? Ang maartihon bang pagputos? Prisyo? Pagkadali nga lutoon? Makaagning mga pangangkon sa mga anunsiyo? O ang dagway ug lami sa pagkaon? Ang paghimog tukmang mga pagpili mahimong magtino kon ikaw nagkaon ug sustansiyadong pagkaon o sa walay-sustansiyang pagkaon, kon ang imong panglawas naarang-arang o nadaot sa imong ginakaon.
ANG kakabos maoy usa ka dakong hinungdan sa kakulang sa sustansiya. Samtang gipakaordinaryo lang sa daghan ang pagkaon, minilyon pang uban ang talagsa rang makakaog usa ka sustansiyadong pagkaon. “Dinhi sa balay kan-on namo ang bisan unsa nga among mabatonan,” matud sa usa ka Brazilianong kantero, amahan sa unom ka anak. Sagad nagpasabot kana sa bahaw nga tinapay ug sa lasaw nga kape o sa kan-ong humay ug bitsuwelas. Ngani, sumala sa usa ka taho sa Food and Agriculture Organization sa Hiniusang Kanasoran, 20 porsiento sa populasyon sa kalibotan ang nag-antos sa gutom. Samtang kanat ang kagutmanan sa pipila ka nasod sa Aprika, adunay daghang tawo ang gigutom sa Asia. Bisan sa Tinipong Bansa, 12 porsiento sa populasyon, o 30 milyong tawo gikataho nga kulang ug pagkaon.
Ang dili-maayong pagkaon dili lang makadaot apan makapatay pa. “Ang kakulang sa sustansiya nga gipahinabo sa dili-maayong mga batasan sa pagpakaon sa bata maghunos sa kapig 10 ka pilo nga mas daghang kinabuhi kay sa aktuwal nga kagutmanan,” pahayag sa tigdukiduking si William Chandler. “Duyogan sa pagkahubas sa tubig sa lawas tungod sa diyaria, ang kakulang ug sustansiya mao ang unang hinungdan sa kamatayon sa kalibotan.” Nagtaho ang UNICEF (United Nations Children’s Fund): “Walay epidemya, walay baha, walay linog o gubat ang naghikaw sukad sa kinabuhi sa 250,000 ka bata sa usa lang ka semana.” Apan mao kana ang gidaghanon sa mga bata sa tibuok kalibotan nga mamatay gumikan sa kakulang ug sustansiya ug sa mosangpot nga mga sakit, sumala sa maong ahensiya sa HK. Ngani, ang kadaot nga ipahinabo sa kakulang ug sustansiya dili makalkulo: Momenos ang katakos sa pagkat-on, magmahuyang ang mga obrero, mokunhod ang produksiyon ug ang kalidad sa trabaho.
Bisan pa niana, ang igong pagkaon ug tukmang mga pagkaon makasumpo sa kakulang sa sustansiya ug sa daotang mga epekto sama sa anemia ug ubang mga sakit. Ang ayuda sa gobyerno sama sa mga paniudto sa eskuylahan ug mga soup kitchen mahimong makapakunhod sa kakulang ug sustansiya diha sa pila ka dapit, apan sumala sa opisyales sa UNICEF, $25 bilyon ang gikinahanglan kada tuig sa pagkunhod sa mga kamatayon sa mga bata nga gipahinabo sa diyariya, pulmonya, ug tipdas. ‘Kana maoy dakong kantidad sa salapi,’ ang pipila basin moingon. Apan gikataho nga mao kanay gigasto sa mga Amerikano sa igdudulang mga sapatos ug gigasto sa mga Uropanhon sa bino sa usa ka tuig. Laing hagit ang pagpamenos sa mausik. Bisan pag gigutom ang gibanabanang 32 milyong Braziliano, ang Ministri sa Agrikultura sa Brazil nagtaho “nga ang mausik nga abot human sa pag-ani [mobilig $1.5 bilyon] diha sa pagsakay o sa pagpondo magpahinabo ug kapildihan nga 18 ngadto 20 porsiento sa produksiyon sa agrikultura sa nasod.” Adunay dagkong mga suliran sa agrikultura, sa irigasyon, sa pagpondo sa pagkaon, ug sa transportasyon sa daghang nasod; apan, ang yuta madagayaong makatagana gihapon alang sa tanan. Busa sa unsang paagi malamposong masulbad nimo ang suliran sa pagpakaon sa imong pamilya?
Kulang ang Salapi
Sa nagakaugmad nga mga nasod ang mga tawo sagad makapakaon sa ilang pamilya pinaagi sa pagbatog duha o tulo ka trabaho. Sa Brazil 1.5 milyon kada tuig ang mobiya sa pamilya o sa mga higala aron mobalhin ngadto sa dagkong mga siyudad aron mangitag trabaho ug pagkaon. Bisan pag ang kahimsog nag-agad sa usa ka sukod sa gikaon sa mga tawo, dakong bahin sa ilang badyet ang mahiadto sa biste, puy-anan, ug transportasyon.
Ikalipay, ang kasagarang mga pagkaon, sama sa humay, bitsuwelas, mais, patatas, balanghoy, ug mga saging, nga abagan ug diyutayng karne ug isda, mao ang pangunang mga tinubdan sa sustansiya alang sa mga pamilya sa tibuok kalibotan. Ang Brazilianong nutrisyonistang si José Eduardo de Oliveira Dutra mipahayag: “Ang bitsuwelas ug humay maoy kombinasyon nga sustansiyado kaayo. Pinaagi sa maong yano ug baratohong pagkaon, posible nga taposon ang kagutmanan sa [nasod].” Oo, ang baratohon ug sustansiyadong pagkaon tingali anaa sa dapit nga imong gipuy-an. O tingali makatanom ka sa pipila sa imong pagkaon.
Bisan pag tingali ikaw dunay igong salapi, gigasto ba nimo kana sa sustansiyadong pagkaon alang sa imong pamilya? O naimpluwensiyahan ka ba sa maabtikon ug malugotong anunsiyo sa pagpalabi sa tam-is o walay-sustansiyang pagkaon ug niana mapasagdan ang panginahanglan sa mga protena, minerales, ug mga bitamina? Mas makadani ba ang lami kay sa pagkasustansiyado? Ang The World Book Encyclopedia mipahayag: “Sa pagkab-ot ug paghupot sa maayong panglawas, ang mga tawo kinahanglang adunay paninugdang kahibalo bahin sa lawas sa tawo ug kon sa unsang paagi kini molihok. Sa maong panahon lamang nga sila makatino kon unsay makatabang o dili o makadaot sa ilang panglawas. Ang pagkat-on bahin sa panglawas kinahanglang bahin sa edukasyon sa matag tawo.”
Tinuod, kita wala magkinabuhi tungod sa pagkaon, apan ang pagkaon maoy bililhong bahin sa atong mga kinabuhi. Gihisgotan sa Bibliya ang pagkaog maayo ingong usa ka ganti sa makugihong pagbuhat, nga nagaingon: “Ang matag tawo angay nga mokaon ug moinom gayod ug motan-aw ug maayo tungod sa tanan niyang pagbudlay. Kini mao ang gasa sa Diyos.” (Ecclesiastes 3:13) Giisip ba nimo ang makapabaskog nga pagkaon ingong bililhon ug kinahanglanon? Kon mao, susiha palihog ang mosunod nga artikulo kon sa unsang paagi ang tukmang nutrisyon makahatag ug kaayohan kanimo ug sa imong pamilya.