Mga Ilhanan Ngadto sa Misteryo sa “Iceman”

SULOD sa kasiglohan, si Ötzi diha sa usa ka maayong dapit-pahulayan. Siya nahiluna sa kapig 3,200 ka metros ibabaw sa patag sa dagat diha sa hiktin, punog-niyebeng lugot sa usa ka lungag nga nagsalipod kaniya gikan sa mga lihok sa duol nga dakong yelo. Kon ang iyang lawas nabagtik pa nga nasulod sa dakong tumpok sa yelo, kana mabungkag unta sa bug-os ug naanod. Lagmit kaayo, ang iyang sinalipdang kahimtang nagpreserbar kaniya nga wala mabungkag.

Sa pila ka metros gikan sa lawas mao ang mga butang nga lagmit nahimong bahin sa iyang adlaw-adlaw nga kinabuhi: usa ka wala-mabanting nga bayanan sa pana nga ginama sa kahoyng yew, usa ka udyongang binuhat sa panit sa osa nga may 14 ka udyong (2 andam nang gamiton, ang uban taposonon pa), usa ka baraw nga ang sulab santik, usa ka atsa, usa ka butang nga gihunahunang bayanan alang sa karaang bantal sa likod, usa ka panit nga puyo, usa ka sudlanan nga panit sa kahoyng birch, ug mga tipik sa sapot, ingon man ubang mga galamiton ug mga butang.

Sa dihang siya nakaplagan, ang Tawong Similaun (lain pa sa iyang mga ngalan) nagsul-ob pa sa pila sa iyang mga sapot ug nagsul-ob ug panit nga sapin sa tiil nga gipaskan ug uhot agig panalipod gikan sa katugnaw. Duol sa iyang ulo nahimutang ang usa ka “banig” nga linala sa uhot. Sama kadto nga, tungod kay siya gidaog sa kakapoy ug katugnaw sa usa ka gabii, ang Iceman nahikatulog nga hinanok ug unya “nakakita” lamang sa kahayag sa adlaw linibo ka tuig sa ulahi. Ang kaplag maoy “usa ka gamayng letrato sa usa ka hugna sa panahon, sa usa ka katilingban ug sa usa ka biolohikanhong populasyon,” matud sa arkeologong si Francesco Fedele, kinsa nagbatbat sa Tawong Similaun ingong “usa ka kapsula sa panahon.”

Sa Unsang Paagi Napreserbar Siya?

Dili ang tanan nagkauyon bahin sa paagi nga si Ötzi napreserbar nga tibuok sa dugay kaayong panahon nianang mga kahimtanga. “Ang iyang pagkapreserbar halos milagroso, bisan pag tagdon sa usa ang giingong panalipod gumikan sa lungag diin siya nakaplagan,” miingon ang Nature. Ang teoriya nga giisip karon nga labing katuohan mao nga nahitabo ang pagkapreserbar gumikan sa kombinasyon sa “tulo ka lagmit nga mga panghitabo”: (1) tuling paagi sa kinaiyanhong pagkawala sa tubig sa lawas (pagkahubas sa tubig), ang resulta sa mga epekto sa katugnaw, sa adlaw, ug sa foehn (mainit-init, ugang hangin); (2) kalit nga pagtabon sa niyebe nga nagtago sa lawas gikan sa mga tumutukob; ug (3) ang panalipod gikan sa naglihok nga dakong yelo nga gitagana sa lungag. Hinuon, ang pipila dili motuo sa maong katin-awan, nga nagpamatuod nga ang foehn dili makaabot sa maong gihabogon niining bahina sa Alpino.

Hinunoa, tino ang pila ka butang bahin sa Iceman. Nahimo ang pagtino nga siya maoy tali sa 25 ug 40 anyos sa edad, maoy mga 160 sentimetros sa gihabogon, ug mitimbang ug mga 50 kilos. Siya abtikon ug undanon, ug ang iyang brawon nga buhok maayong pagkaatiman ug lagmit regular nga gitupihan. Ang bag-ong mga pagtuon sa DNA sa mga sampol sa tisyu nakapamatuod nga siya sakop sa samang pundok sa gene nga iya sa mga molupyo sa sentral ug amihanang Uropa. Ang iyang daot nga mga ngipon nagpadayag nga siya nagkaon ug tinapay nga linuto sa harinang dili pino, nga nagpasabot nga tingali sakop siya sa usa ka komunidad sa mga mag-uuma, sumala sa gipamatud-an sa mga lugas sa trigo nga nakit-an sa iyang sapot. Makaiikag, natino nga siya namatay sa hinapos ang ting-init o sa sinugdanan sa tinghunlak. Sa unsang paagi? Sa iyang puyo nakaplagan ang mga salin sa usa ka klase sa ihalas nga plum nga mahinog sa hinapos sa ting-init; tingali, kadto bahin sa iyang kataposang abiyo.

“Usa ka Kabalyero sa Edad Media nga Nagdalag Pusil”

Apan unsay gipadayag ni Ötzi? Ang Italyanhong magasing Archeo nagsumada sa ubay-ubayng pangutana nga gipatungha sa diskobre niining paagiha: “Siya ba usa ka manggugubat o usa ka mangangayam? Siya ba nag-inusarang tawo, o siya ba nagpanaw uban sa iyang grupo, o sa laing bahin, siya ba miagi sa maong kabukiran nga kauban sa gamayng piniling bahin sa iyang grupo? . . . Nag-inusara ba siya, nga gilibotan niadtong tanang yelo, o makadahom ba kitag ubang mga lawas?” Ang mga eskolar nagtinguha sa pagkaplag sa mga tubag pinaagi sa pagsusi sa mga butang nga nakaplagan sa Bukid Similaun ug mga paningkamot sa pagbadbad sa ilang kahulogan. Ang lainlaing mga teoriya kon nganong si Ötzi didto sa gihabogong kapin ug 3,200 ka metros gisugyot, apan ang matag usa kanila gisupak sa laing detalye. Tagdon nato ang pipila ka pananglitan.

Ang bayanan sa pana, nga wala gayod mabanting, ug ang mga udyong daling magpaila nga siya mangangayam. Magsulbad ba kana sa gumonhap? Tingali, apan ang bayanan sa pana, nga may gitas-ong halos 1.8 metros, “maoy dako kaayo alang sa usa ka lalaki sa iyang barog,” miingon ang arkeologong si Christopher Bergman, ug “tinong sobra ka dako aron ipangayam ug kasagarang ayamong hayop sa Alpino.” Nganong siya aduna may bayanan sa pana nga dili niya magamit? Dugang pa, ang usa ka tawo nga nagapanaw sa kabukiran kinahanglang magkuha sa tanang sobrang kabug-at, “nga makapalibog ilabina nga ang bayanan sa pana sa lalaki ug 12 sa iyang 14 ka udyong wala pa matapos, samtang ang uban niyang hinagiban (balaraw ug atsa) nadaan na tungod sa dugay nang paggamit,” mipahayag ang Nature.

Unsa na man ang atsa nga nakaplagan sa pila ra ka metros ang kalayo? Sa sinugdan, gihunahuna nga kadto bronse, apan gipadayag sa mga pagsusi nga, sa pagkamatuod, ginama kini sa tumbaga. Tungod niini ug sa ubang mga katarongan, daghang arkeologo ang makiling sa pagpetsa kang Ötzi balik sa sinugdanan sa giingong Panahon sa Tumbaga, nga mao, ang ikaupat-ikatulong milenyo W.K.P. “Ang mga pagsusi sa carbon 14 . . . nagpamatuod nga siya nagkinabuhi tali sa 4,800 ug 5,500 ka tuig kanhi,” miingon ang magasing Audubon.a Hinuon, ang ubang mga butang lagmit magdani sa pila ka eksperto nga isipon ang Iceman nga gikan sa mas karaan ug diyutay nga yugto. Dayag, dili mahimo nga ibutang ang Tawong Similaun sa usa ka linaing karaang sibilisasyon. Sa pagtumong sa tumbagang atsa, usa ka arkeologo nagtuo nga si Ötzi “nanag-iyag usa ka hinagiban nga moderno kaayo alang sa yugto nga iyang gikinabuhian. Kadto samag atong nakaplagan ang usa ka kabalyero sa edad media nga nagdalag pusil. Sa pagkamatuod, sa maong yugto, ang tumbaga nasayran lamang sa Oriental nga mga kultura.”

Dugang pa, sumala sa ato nang nakita, ang atsa mahimong usa ka bililhon kaayong butang taliwala sa mga katalirongan sa Iceman. Ang ubang karaang mga butang, sama sa sakoban sa iyang balaraw, tuman usab ka pulido ug lagmit “dungganong mga butang.” Apan kon si Ötzi usa ka tawong taas ug katungdanan, usa ka pangulo, nganong siya nag-inusara man sa panahon sa iyang pagkamatay?

Sumala sa Popular Science nga magasin, si Konrad Spindler, sa University of Innsbruck, nangagpas: “Ang giisip sa sinugdan nga matanghagaong mga patik katumbas gayod sa daot nga mga lutahan sa tuhod ug buolbuol ug nagkagabok nga bukog sa iyang taludtod. Ang doktor sa Iceman lagmit nagtambal sa sakit pinaagi sa pagpaso sa panit ibabaw sa bahing nagngutngot, unya nagnusnos ug dahondahon nga pinulpog sa samad.”

Karong bag-o, ang ideya giduso, sa usa ka tigom sa mga eksperto sa forensic medicine sa Chicago, nga si Ötzi tingali usa ka gibunalan ug nagkadugong kagiw nga namatay nga nagtago samtang gipangita siya sa uban. Natino nga siya may pipila ka nabaling gusok ug naliki nga apapangig. Bisan pa niana, dili ikasulti sa tukma kon kanus-a siya nakaagom sa maong mga kadaot​—sa wala pa o human sa pagkamatay. Hinuon, kon siya biktima pa sa kabangisan, “nganong diha pa niya ang tanan niyang hinagiban, bisan ang ‘bililhon’ pang mga hinagiban?” sama sa tumbagang atsa, nangutana ang Archeo.

Ang mga tigsusi naghunahuna nga ang mga kasayorang anaa kulang sa paghatag ug kompleto ug tukmang ideya kon unsay nahitabo, ug daghang pangutana ang wala pa matubag. Apan tin-aw na nga ang sibilisasyon nga niana nasakop si Ötzi maoy organisado kaayo ug makutihon.

Si Ötzi ug ang Iyang Kalibotan

Sa pagbatbat sa kalibotan sa Tawong Similaun, gibase sa mga eskolar ang ilang mga opinyon sa mga kaplag gikan sa mga dapit sa Alpino nga gihunahunang gipuy-an sa iyang mga katalirongan. Bisan niadtong panahona, ang mga arkeologo nagtug-an kanato, ang pila ka dapit mas ugmad kay sa uban, ug ang kadaghanang teknikal nga imbento, sama sa pagtrabaho sa tumbaga, nagsugod sa Tungang Sidlakan.

Sumala sa usa ka pagbalay, si Ötzi nagpuyo tingali sa usa sa mga balangay sa pag-uma sa Subang Adige nga dulang. Kining subaa maoy usa ka importanteng ruta sa negosyo nga nagkonektar sa Italyanhong Peninsula sa Sentral Uropa. Ang ubay-ubayng mga balangay nakaplagan sa lainlaing mga dapit nianang bahina sa Alpino, bisan sa gihabogong mga 2,000 ka metros. Ang mga balangay sa pag-uma nianang yugtoa sa kasagaran gisakpan ug abot sa tulo o upat ka balay, nga tingali sa kinadaghanan pila ka dosena. Unsang matanga sa mga balay? Ang mga pagkubkob nagpadayag lamang sa mga salog, nga halos kanunay nabantok nga yuta. Ang mga balay may usa ka kuwarto, nga kasagaran may dapog sa sentro ug usahay usa ka hurnohan. Ang atop tingali pinatuybo, nga susama sa mga balay karon nga gitukod ibabaw sa mga usok nga nakaplagan duol sa ubay-ubayng lanaw sa Alpino. Ang matag payag nga tagsag kuwarto lagmit gipuy-an sa usa ka pamilya.

Unsa ang matang sa mga kontak nga gihimo tali sa maong mga komunidad sa mga tigbuhig hayop ug mga mag-uuma? Sa walay duhaduha, negosyo. Pananglitan, ang atsang nakaplagan sa Bukid Similaun maoy kaamgid nianang gigama sa layo pa sa habagatan, sa mga baybayon sa Lanaw Garda, ug tingali maoy usa ka butang gibaligya. Lakip usab sa kasangkapan ni Ötzi mao ang pipila ka santik, mga butang nga bililhon sa negosyo ubay sa ruta sa Walog sa Adige. Usa sa mga kalihokan nga nagpalakaw sa katawhan gikan sa usa ka dapit ngadto sa lain mao ang pinanahong paglalin sa kahayopan. Sama sa ginabuhat nila gihapon sa Tirol karong adlawa, ang mga magbalantay magdala sa ilang mga panon latas sa kabukiran sa Alpino sa pagpangitag bag-ong mga pastohan. Unsang laing mga konklusyon ang nakab-ot bahin sa sinugdan sa Iceman?

[Footnote]

[Mapa sa panid 5]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Iceman nakaplagan sulod gayod sa Italyanhong utlanan sa Similaun Glacier

ALEMANYA

AUSTRIA

Innsbruck

SWITZERLAND

SLOVENIA

ITALYA

Bolzano

Similaun Glacier

Adriatikong Dagat

[Mga hulagway sa panid 7]

Ang X nagtimaan sa dapit diin nakaplagan si Ötzi. Mga gisukip: 1. Tumbagang atsa, 2. Santik nga korta, 3. Lagmit usa ka anting-anting, 4. Tumoy sa sungay sa osa sa kahoyng puluan

[Credit Lines]

Letrato: Prof. Dr. Gernot Patzelt/​Innsbruck

Mga letrato 1-4: Archiv Österreichischer Alpenverein/​Innsbruck, S.N.S. Pressebild GmbH