Pagduaw sa Baligyaag Kamelyo sa Omdurman

“HAIN ba ang Mowaleeh?” kami nangutana. Ang among four-wheel-drive nga sakyanan nagdala kanamo gikan sa kaulohang siyudad, ang Khartoum, ngadto sa kasadpanhong ngilit sa daang Omdurman, ang kinadak-ang siyudad sa Sudan.

Wala ing mga timaan ang dalan, nag-ikis-ikis lamang nga mga tunob sa balas. Busa among gisukna ang pangutana sa ibabaw sa pila ka lalaki nga nagsakay sa ilang mga asno. Ang ilang kargahanang mga hayop punog mga dram sa ilimnong tubig. Ang mga nagsakay matinabangon ug kami gitudloan sa hustong direksiyon. Human sa walo pa ka kilometros, gipadagan namo ang among sakyanan ibabaw sa habog nga bungtod sa balas ug nakita ang talagsaong talan-awon, ang baligyaag kamelyo sa Omdurman, ang Mowaleeh.

Nganong Dinhi Man?

Lahi kaayo kini sa air-conditioned nga dagkong mga tindahan sa Kasadpan. Ang baligyaan naa ra sa gawas sa naglagiting nga adlaw sa Desyertong Sahara. Tulo ka kilometro kuwadrado ang gidak-on, nga walay iladong mga utlanan, kini wala ing kakahoyan o mga tanom. Sa pagkamatuod, ang maong dapit lunlon balas kutob sa makita sa mga mata. Apan makita usab nimo ang ginatosgatos ka kamelyo ug mga magbalantayng nagsul-ob ug tradisyonal nga biste sa nasod nga gitawag ug jalabeeya.

Samtang nakita namo ang pinong dalagon nga bunbon nga gipadpad latas sa way-kinutbanang desyerto, kami nahibulong, ‘Nganong gibutang man nila dinhi ang baligyaan?’ Nadayag ang tubag sa taudtaod. Nga nagsumpo sa kasumo sa patagon nga kapunawpunawan, makita ang usa ka nangawankawang tuman ka dakong tangke sa tubig nga sinuplayan ug tubig sa usa ka poso. Ang maong tinubdan sa bililhong tubig naghimo niini nga labing maayong puwesto alang sa maong baligyaan. Gikan dinhi, ang kadaghanan sa kahayopan ieksportar ngadto sa Ehipto ug Libya.

Samtang nagsingabot kami, giabiabi kami sa mapahiyomong Arabong mga magbalantay. Ang matag tag-iyag kamelyo nagpundok sa iyang mga kamelyo. Kami nakamatikod nga daghan sa mga hayop binugkosan sa ilang piniko nga walang batiis sa atubang. Nganong ang maong temporaryong pagkabakol gipaagom man nila sa ilang kahayopan? Adunay patuotuo nga iya ni Satanas ang walang batiis! Walay sapayan sa patuotuo, ang pagbugkos sa usa ka batiis mopugong sa hayop gikan sa paglakat ug ang mga pumapalit mas sayonan nga mosusi kanila.

Pinangita Kaayo

Nganong ang kamelyo maoy pinangita kaayong baligya? Kay kini sinangkapan nga labing maayo alang sa lisod nga mga kahimtang sa desyerto; kini moalagad gayod pag-ayo ingong sakyanan niining ugang rehiyon. Ang taliwtiw, samag-gisi nga mga bangag sa ilong motak-op dayon inigbagyo sa desyerto. Ang mga dalunggan niini habig sa luyo sa iyang ulo ug punog mugbong mga buhok nga mosagang sa pagsulod sa balas. Ang dakong bugdo niini sa bukobuko, nga gilangkoban ilabina ug tambok, magsilbing tipiganan ug pagkaon panahon sa tagdugayng mga panaw. Ang mga kalyo sa dughan ug sa mga tuhod niini magsalipod niini gikan sa init nga balas ug sa makadaot nga mga insekto. Dugang pa, ang mga kamelyo makakaon sa labing gahi ug labing tunokong talamnon sa desyerto nga hibagtan sa usa ug makapanaw ug daghang adlaw bisag dili moinom ug tubig.a

Makaiikag, daghang kamelyo ang dili gamiton nga sakyanan. Ang pipila ginapalit isip mga pamuhunan. Ngani, hangtod sa bag-ohay pa, gigamit ang mga kamelyo nga bayad sa bugay alang sa mga kaminyoon! Daghan niining mga hayopa mosangko gani nga pagkaon. Sa Omdurman mismo, ubay-ubay ang mga restawran nga nag-espesyalisar sa giasal nga karneng kamelyo. Ang laing popular nga potahe, usa ka potahe sa inasinang karneng kamelyo nga gitawag ug basturma, kasagarang ginama sa karneng kamelyo ug giisip nga kinaham sa Ehipto ug sa ubang mga nasod sa Tungang Sidlakan.

Nan, dili katingad-ang ang baligyaag kamelyo sa Omdurman magkisaw inig-abot niining tagsa-ug-bugdo nga Arabianhong mga kamelyo kaduha sa semana, nga kadaghanan gikan sa kasadpang Sudan. Ang mga pumapalit halos dumogon sa Arabong mga magbalantay nga determinadong magpasundayag sa ilang tinagsa ka panon.

Hilabihang Hangyoanay

Tan-awon una sa usa ka pumapalit ang mga hayop pinaagi sa nabansay ug kritikal nga mata. Iyang hikapon ang bugdo aron susihon kon daghan ba ang pondong tambok. Hinuon, prisyohan ang mga kamelyo agad sa ilang gidak-on ug edad. Ang mga kamelyong usa pa ka tuig ang edad gitawag ug heowar, ang tagduha ka tuig ang edad gitawag ug mafrood, ug wad laboon mao ang pagtawag sa mga kamelyong tagtulo ka tuig ang edad. Ang labing mahal nga mga hayop, hinunoa, mao kadtong nakadangat sa pagkanati. Ang mga baye mahidangat niana sa mga upat ka tuig sa edad, ug ang mga laki sa mga walo ka tuig. Kini sila gitawag ug heek ug sudaies sa tinagsa. Dihang mapakitaan na sa usa sa maong dagko nang mga hayop, ang umaabot nga pumapalit magsusi kanila sa pagtino kon ang maong hayop tinuod nga nahidangat sa pagkanati.

Sa dihang maangayan sa pumapalit ang usa ka kamelyo, mosugod ang paghangyoanay. Ang katakos nga mohangyo maoy kinahanglanon kaayong kahanas sa Tungang Sidlakan! Ang “Be esm Allah” (Sa ngalan sa Diyos) mao ang mga pulong nga unang isulti. Nianang tungora ang pagsabotsabot bahin sa prisyo magsugod. Malinawong magpadayon ang mga estoryahay, nga walay singgitay, ug wala magdali. Kon ang pumapalit ug namaligya dili magkasinabot, sila mohinapos pinaagi lamang sa pag-ingong “Yeftaah Allah” (Buksan sa Diyos ang laing higayon).

Hinuon, kami nangadto aron pagpaniid, dili pagpalit. Nga nakapabilin ug mubong panahon sa naglagiting nga kainit sa kaudtohon, kami andam nang mamauli. Hinunoa, ang mga kamelyo daw wala matugaw sa kainit. Busa, kami gipahinumdoman sa pagkaangayan sa maong mga ‘barko sa desyerto’ sa ilang palibot. Sa walay duhaduha kini magkahulogan sa padayong pamatigayon dinhi sa makalingawng baligyaag kamelyo sa Omdurman!

[Footnote]