Kristal nga mga Palasyo sa Dagat

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA CANADA

“NAGLUTAWNG yelo sa unahan!” misinggit ang mabalak-on nga tagbantay. Milihok dayon ang tripulanteng diha sa tulay sa barko. Gipabali niya ang dagan sa mga makina aron malikay sa pagkabangga. Apan ulahi na kaayo kadto. Grabe ang pagkabuslot sa tuo nga kilid sa barko.

Nga walay tres oras, gitabonan sa Amihanang Atlantiko ang niadto labing dakong maluho nga barko sa kalibotan. Sa Abril 15, 1912, lima pa lang ka adlaw sa una niyang biyahe padulong sa Amerika del Norte gikan sa Uropa, natundag ang Titanic sa salog sa dagat, upat ka kilometros sa kahiladman. Mga 1,500 ka pasahero ug tripulante ang namatay sa dagat.

Ug unsay nabilin sa dako kaayong tibuok nga yelo? Wala kadto matatsa. Tuktok lamang niadto ang nabangga sa Titanic. Sa pagkasunod nga adlaw, nakit-an sa mga tigluwas nga kana naglutaw pahabagatan paingon sa init-init nga katubigan, nga morag walay nahitabo. Ang pagkahanaw sa yelo, ang inanayng pagkatunaw nganha sa haluag kaayong kadagatan, mahikalimtan sa dili madugay. Bisan pa niana, ang pagkatundag sa Titanic mahinumdoman gihapon ingong makalilisang nga katalagman sa dagat.

Mga naglutawng yelo! Kana sila tuman ka makapadani ug halangdon, apan labihan ka lig-on. Ikaw ba sukad nakakita niana sa haduol ug nakamatikod sa epekto niana nganha sa tawo ug sa kinaiyahan? Buot ka bang masayod kon ngano ug sa unsang paagi motungha kana? Ug unsay gihimo aron panalipdan ang mga tawong anaa sa dagat gikan sa natagong kapeligrohan sa mga naglutawng yelo? (Tan-awa ang kahong “Internasyonal nga Patrolya sa Yelo.”)

Sinugdan ug Siklo sa Kinabuhi

Ang mga iceberg o naglutawng yelo maoy samag higanteng mga cube sa tab-ang-tubig nga yelo. Kana naggikan sa mga glacier o lapad nga yelo sa yuta ug sa ice cap o tabon nga yelo sa Amihanan ug sa Antartika. Nasayod ka bang ang tabon nga yelo sa Antartika mopatungha sa mga 90 porsiento sa mga naglutawng yelo sa yuta? Mopatungha usab kini sa kinadak-ang mga naglutawng yelo. Kini mobarog ug abot sa 100 metros ibabaw sa tupong sa tubig ug mahimong mosukod sa kapig 300 kilometros sa gitas-on ug 90 kilometros sa gisangkaron. Ang dagkong mga naglutawng yelo mahimong nagkadaiya gikan sa tali sa 2 ka milyon ug 40 ka milyong tonelada. Ug samag mga snowflake, walay duha ka naglutawng yelo ang samag hitsura. Ang pipila tinabla, o laparon sa ibabaw. Ang uban sama ug porma sa tigib, o nagtuybo, o linginon ang ibabaw.

Kasagaran mga usa sa pito ngadto napulo ka bahin sa kinatibuk-ang naglutawng yelo ang magpaibabaw sa tubig. Kini ilabinang mahitabo sa laparon-ug-ibabaw nga mga naglutawng yelo. Kaamgid kaayo kini sa imong makita iniglutaw sa usa ka tipik sa yelo diha sa usa ka basong tubig. Bisan pa, kining proporsiyon sa magpaibabaw nga yelo sa nalusbog nga yelo maglainlain, agad sa porma sa naglutawng yelo.

Ang mga naglutawng yelo sa Antartika lagmit nga lapad ug ibabaw ug tablahon ug kilid, samtang ang mga naglutawng yelo sa Artiko sagad dili hapsay ug adunay panting. Kining ulahing mga matang, nga sagad naggikan sa dakong tabon nga yelo sa Greenland, maoy labing peligro sa tawo, sanglit mahimo kining maanod paingon sa tabok-atlantiko nga mga dalan sa barko.

Sa unsang paagi motungha ang mga naglutawng yelo? Sa amihanan ug habagatang mga rehiyon sa yuta, ang matigom nga niyebe ug ulan nga bugnaw subsob mas daghan kay sa matunaw ug mapaalisngaw. Tungod niini ang mga hut-ong sa niyebe nga motungha diha sa mga nawong sa yuta mahimong dakong hanig sa yelo. Tuigtuig, samtang matagak ang dugang niyebe ug ulan, magpadayon ang pagsansan. Magmugna kinig dagko kaayong hanig ibabaw sa lapad kaayong yuta nga sama nianang sa Greenland. Sa ngadtongadto, ang yelo mobaga ug mogahi nga ang bug-at nga dakong yelo inanayng modailos gikan sa habog nga mga bakilid ngadto sa mga walog ug sa kataposan ngadto sa dagat. Sa pagbatbat sa maong pag-irog, si Bernard Stonehouse mipahayag diha sa iyang librong North Pole, South Pole: “Ang gahing yelo maoy elastiko apan ang porma daling madaot; kon mabug-atan magkalinya ang unom-ug-kilid nga mga kristal, unya modailos sa usag usa nga mamugna ang agos ug hagsa nga gilangkit nato sa dagkong hanig nga yelo.”

Handurawa lamang ang subang yelo nga nagdailos latas sa sagalsalong dapit nga hinay kaayo, nga samag mabugnawng molasses. Kay duna nay laglom patindog nga mga liki, kining higanteng palid sa yelo dugang matandog nga magpatungha ug kahibulongang talan-awon inigkaabot niini sa baybayon. Tungod sa nagkatapo nga mga epekto sa pagtaob ug paghunas, sa lubayong mga balod, ug sa pagkakankan ilalom sa tubig, ang dako kaayong tab-ang-tubig nga yelo nga may gitas-ong mga 40 kilometros abot sa dagat matipak uban sa dahunog gikan sa dakong hanig nga yelo. Natawo ang usa ka naglutawng yelo! Usa ka maniniid nagbatbat niini ingong “naglutawng kristal nga kastilyo.”

Sa Artiko, tali sa 10,000 ug 15,000 ka naglutawng yelo ang maporma kada tuig. Bisan pa niana diyutay ra kaayo, sa matandiong pagkasulti, ang makaabot sa katubigan sa habagatan ubay sa baybayon sa Newfoundland. Unsay mahitabo niadtong makaabot didto?

Pag-irog sa Naglutawng Yelo

Human sa pagkatipak sa mga naglutawng yelo, kadaghanan niana dad-on sa sulog sa dagat sa tagdugay nga biyahe una pa ang pipila niini iwaling pakasadpan ug pahabagatan ug sa kataposan ngadto sa Dagat Labrador, nga gianggaang Iceberg Alley. Ang mga naglutawng yelo nga makalahutay sa pagkaanod sulod sa mga duha ka tuig gikan sa dapit nilang natawhan ngadto sa luag nga Atlantiko duol sa Labrador ug Newfoundland makasinatig mubong kinabuhi. Inigkaanod ngadto sa init-init nga katubigan, makasinati kinig dakong kadaot tungod sa pagkatunaw, pagkakankan, ug dugang pagkatipak.

Kasagaran, sa maadlaw ang yelo matunaw ug ang tubig matigom diha sa mga liki. Sa magabii ang tubig mayelo ug modako sulod sa maong mga liki ug magpahinabo sa mga buak. Kini magmugnag hinanaling pagkausab sa porma sa naglutawng yelo, nga magbalhin sa sentro sa grabidad niini. Busa ang tibuok nga yelo moligid sa tubig, nga magpadayag ug bug-os bag-ong gambalay sa yelo.

Samtang magpadayon ang maong siklo ug ang mga kastilyong yelo mas mogamay tungod sa pagkatipak, kini magpatungha sa ilang kaugalingong mga naglutawng yelo nga gitawag ug “mga naglutawng tipak sa yelo,” nga ingon ka dako sa kasarangang balay, ug sa “mga tigngulob,” nga ingon ka dako sa gamayng lawak​—ang ulahi ginganlan niana tungod sa pagngulob niini samtang nagalutaw sa mga balod. Ang pila ka gugagmay nga mga tigngulob mahimong mag-utaw-utaw gani sa kamabwan sa mga baybayon ug mga luuk.

Bisan kon unsay mga kahimtang, ang kalikopan sa katubigan sa habagatan tuling magbungkag sa naglutawng yelo nga mahimong gagmayng mga tipik sa tab-ang-tubig nga yelo ug unya mahimong bahin sa gamhanang dagat. Hinunoa, hangtod nga mahitabo kana, kinahanglang bantayan ang mga naglutawng yelo.

Kon sa Unsang Paagi Apektado sa mga Naglutawng Yelo ang Atong mga Kinabuhi

Mahimong isipon sa mga mangingisda nga nagdepende sa dagat alang sa ilang panginabuhi nga samok ug peligroso ang mga naglutawng yelo. Matod sa usa ka mangingisda: “Ang mga naglutawng yelo tingali maangayan sa mga turista, apan alang sa mangingisda kini posible nga kapeligrohan.” Ang mga mangingisda namalik sa pagsusi sa ilang kuha, nga unya nakadiskobre nga ang usa ka naglutawng yelo, kay naanod sa taob ug sulog, nakaguba sa bililhon nilang mga pukot ug sa ilang kuha.

Ang mga naglutawng yelo takos sa pagtahod. “Buot kang magpalayo,” matod sa usa ka kapitan sa linayagang sakayan. “Ang mga naglutawng yelo maoy labing dili matagna! Ang dagkong mga seksiyon mahimong mabuak gikan sa habog nga mga yelo, o kon maigo sa ilalom sa dagat, ang dagkong mga gipang matipak ug ig-on ka. Usab, ang naglutawng yelo mahimong motuyok ug moligid, nga kana makadaot kang bisan kinsa nga mangahas sa pagpaduol kaayo!”

Ang pagkagis sa salog sa dagat sa mga naglutawng yelo maoy laing butang nga kabalak-an. “Kon ang tubig nga makalos sa naglutawng yelo halos katumbas sa giladmon sa tubig, ang sampot niini nasayrang nagkubkob ug tag-as ug laglom nga mga kanal. Ang maong kalihokan sa mga rehiyon sa pagsusi alang sa aseite mahimong magdaot sa mga instalasyon sa salog sa dagat sama sa mga well-head,” sumala sa usa ka maniniid.

Sa pagkakaron basin maghunahuna ka nga ang atong kahimtang mas maayo kon walay mga naglutawng yelo. Bisan pa niana, ang sugilanon sa naglutawng yelo dili gayod negatibo tanan. Usa ka taga-Newfoundland mipahayag: “Katuigan kanhi, sa dili pa komon ang repriherasyon, ang katawhan sa pila ka gagmayng balangay sa baybay manguhag gagmayng mga tipak sa naglutawng yelo ug maghulog niana sa ilang mga atabay aron ang tubig magpabiling bugnaw kaayo. Ang laing batasan mao ang pagpreserbar sa mga tipik sa yelo sulod sa mga kahong dunay ginabsan aron makatabang sa paggamag sorbetes sa balay.”

Ang mga turista ilabinang mabihag niining nagbuntaog nga mga bukid sa naglutawng yelo. Sila mangitag habog nga mga dapit sa sagalsalong kabaybayonan sa Newfoundland aron makatan-aw sa Atlantiko ug malingaw nga magsud-ong niining mga higante sa dagat. Daghang letrato ang ginakuha sa pagtipig sa maong esena diha sa pilm.

Ang mga naglutawng yelo dunay katakos usab nga itagana ang halos dili-mahutdang tuboran sa preskong tubig nga mainom. Ang pagdistilar ug pagsulod sa botelya sa tubig gikan sa naglutawng yelo ngadtongadto posibleng mahimong proyekto niining adlaw sa way-ingon nga paghugaw sa tubig. Sa dakong sukod, mahimong yanong butang nga mangitag usa ka higanteng naglutawng yelo ug guyoron kana paingon sa pantalan aron maproseso. Sa tinuoray, kini maoy dako kaayong hagit nga sa pagkakaron maoy lisod.

Usa ka Kahibulongang Linalang ni Jehova

Ang Maglalalang sa langit ug yuta nangutana: “Kang kansang tagoangkan naggikan ang yelo?” (Job 38:29) Si Eliu nahibalo, kay sayosayo siya nag-ingon: “Pinaagi sa gininhawa sa Diyos ang yelo ginahatag.”​—Job 37:10.

Busa, inigtan-aw nato niining nagbuntaog, masilakong mga kahibulongan sa dagat, ang atong mga kaisipan maliso ngadto sa atong Maglalalang, kinsa maoy nagbutang niana diha. Sama sa salmista, kita magaingon: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova! Silang tanan imong gibuhat sa kaalam. Ang yuta napuno sa imong mga binuhat.” Siya midugang: “Ang imong mga buhat maoy kahibulongan.”​—Salmo 104:24; 139:14.

Tinuod, si Jehova maoy nagabuhat-ug-kahibulongan nga Maglalalang. Gipangandoy gayod nato nga mas mailhan siya! Mahimo nato kana pinaagi sa pagpamati sa iyang Pulong.​—Roma 11:33.

[Kahon sa panid 18]

Internasyonal nga Patrolya sa Yelo

Human malunod ang barkong Titanic, ang International Ice Patrol (IIP) natukod niadtong 1914 sa pagtino sa nahimutangan sa mga naglutawng yelo, pagtagna sa ilang kalihokan pinasukad sa mga sulog sa dagat ug sa hangin, ug dayon paghatag ug mga pasidaan bahin sa yelo ngadto sa publiko. Sa tuyo nga itagana ang panalipod gikan niining kristal nga mga higante sa dagat, ang tanang paningkamot gihimo sa paghipos ug kasayoran bahin sa mga kinaiya ug lihok sa yelo. Ang teknolohiya nga gigamit naglakip sa pagbantay sa mga mata ug sa radar pinaagi sa ayroplano, mga taho sa mga barkong komersiyal bahin sa pagkakitag mga yelo, letrato sa satelayt, ug mga analisis ug mga panagna bahin sa dagat.

[Hulagway sa panid 16, 17]

Nagtuybo

Linginon

Lapad ang ibabaw