Mga Batan-on Nangutana . . .

Walay-Aso nga Tabako—Makadaot Ba?

‘SA DIHANG ang 13-anyos nga si Cord mibalhin sa tungang-kasadpan sa Tinipong Bansa, nakita dayon niya nga ignorante siya sa kasagarang otso-grado nga panglalaki nga gamit: usa ka latang snuff o pinulbos nga tabako nga hingoson o usapon, usa ka matang sa walay-aso nga tabako. Ang kadaghanan sa bag-o niyang mga higala maoy “mga dipper,” o mga tiggamit ug snuff, ug gusto ni Cord nga mahisama kanila. Busa sa dihang gitanyagan siya sa usa sa mga lalaki ug usa ka gamayng pakete sa snuff, iya kining gidawat ug nagbutang ug pipila ka snuff diha sa tunga sa iyang ubos nga ngabil ug lagos nga daw usa ka beterano.’​—Magasing Listen.

Ang batan-ong si Cord dili gayod talagsaon. Si Dr. Christopher A. Squier, usa ka propesor sa oral pathology, nag-ingon nga nagkadaghang tin-edyer nga mga lalaki mitilaw sa ilang unang pudyot. Bisan tuod wala mokusog ang halin sa walay-aso nga tabako sa kataposang bahin sa katuigang 1980, “ang paggamit sa basa nga snuff,” matod ni Dr. Squier, “nagkadaghan na usab.”a Pananglitan, ang mga tigdukiduki nagtaho nga 1 sa matag 5 ka lalaking estudyante sa hayskul sa Tinipong Bansa ug 1 sa matag 3 ka batan-ong lalaki sa Sweden​—minilyong mga batan-on​—nagagamit na karon ug walay-aso nga tabako. Nganong nahitabo kini?

“Mas luwas kini kay sa pagpanabako.” “Walay ebidensiya nga kini peligroso.” “Nagagamit niini ang akong mga higala. Wala sila maunsa niini.” “Ang ginagmay niini matag karon ug unya dili makadaot kanako.” “Wala pa gayoy namatay niana.” Sumala sa American Cancer Society, kini maoy pipila ka rason nga kanunayng ipangatarongan sa mga batan-on kon nganong sila miliso sa walay-aso nga tabako.

Unsay nakapatuo sa mga batan-on nga ang dipping mas luwas kay sa pagpanabako? Mao ba gayod kana ang tinuod?

Nakuha ang Mensahe

Sa daghang tuig gibombahan sa gamhanang industriya sa tabako ang mga batan-on ug mga anunsiyo nga nagpakita nga ang walay-aso nga tabako dili makadaot nga sama ra sa chewing gum ug kinahanglanon kaayo sama sa hustong marka sa gomang mga sapatos. Ang mga eslogan sama sa “Pag-ugom ug gamayng puyo imbes magpabulhot ug sigarilyo,” “Makuha ko ang tinuod nga lami sa tabako nga dili na kinahanglang magdagkot ug sigarilyo,” ug “Usa lamang ka pudyot ang gikinahanglan nimo” maayo kaayong pagkapasumbingay sa pagpadayag nga mas maayo ang paggamit ug snuff.

Human idili ang maong mga eslogan sa TV ug radyo sa Tinipong Bansa, ang industriya sa tabako nagpadayon sa paghatag sa mensahe niini pinaagi sa mga anunsiyo diha sa magasin. Ang sinawng mga letrato sa mga lalaking maskulado nga nalingaw sa pagpangayam, pagkatkat sa bukid, ug pagbalsa sa kusog nga nag-agos nga tubig​—ang usa ka lata sa tabako nga dayag nga makita nga nasuksok sa ilang bulsa sa likod​—naghatag ug kusog ug tin-aw nga mensahe: “Ang walay-aso nga tabako nindot, natural, ug usa ka ganghaan ngadto sa pagkahimong tinuod nga mga lalaki!”

Ang 1994 nga taho sa siruhano heneral sa T.B., nga nag-ulohang Preventing Tobacco Use Among Young People, nag-ingon nga daghang batan-on karon ang nagtuo nga “ang mga produktong walay-aso nga tabako maoy luwas ug madawat sa katilingban.” Usa ka pagtuon taliwala sa mga estudyante sa hayskul nagpakita nga “mga 60 porsiento sa mga tiggamit nga tersero-grado sa hayskul ug 40 porsiento sa mga tiggamit nga kuwarto-grado sa hayskul nagtuo nga walay peligro o may diyutay lamang nga peligro diha sa regular nga paggamit sa walay-aso nga tabako.” Ug bisan ang mga tiggamit nga mga estudyante sa hayskul nga nakasabot nga mahimong makadaot ang walay-aso nga tabako “wala maglantaw nga dako kaayo ang peligro.” Ang mga anunsiyo milampos sa pagpaabot sa mga mensahe niini. Apan ang mga anunsiyo ba tinuod?

Usa ka panultihon sa Bibliya nag-ingon: “Ang bisan kinsa nga walay eksperyensiya motuo sa matag pulong, apan ang usa nga maalamon nagapalandong sa iyang mga lakang.” O ingon sa pagkapadayag sa laing panultihon, “ang tanang maalamon molihok uban ang kahibalo.” (Proverbio 13:16; 14:15) Nan, unsay gipakita sa mga kamatuoran mahitungod sa walay-aso nga tabako?

Ang Daotang Balita

Samtang gipakita sa mga anunsiyo nga ang paggamit ug walay-aso nga tabako makapauswag sa imong pagkatawo ug nga dili kini makadaot sa imong lawas, lahi kaayo ang gipakita sa mga kamatuoran. Sa usa ka katarongan, ang paggamit ug walay-aso nga tabako dili makapaarang-arang sa imong pagkatawo. Kon dili ka motuo, diwalwala ang imong dila ug panamin. “Ok ba”? Dili gayod. Ug kana maoy panggawas lamang nga epekto niini kanimo! Ang epekto niini kanimo sa sulod mas grabe pa.

Pananglitan, kadtong kanunayng nagmaskada o nag-ugom ug snuff mangliki ang mga ngabil, talition ang mga ngipon, mobaho ang gininhawa, ug magkasamadsamad ang mga lagos​—butang nga dili angay ikapahiyom. Dugang pa, ang ilang katakos sa pagtilaw ug panimhot magkawala samtang ang pagpitik sa ilang kasingkasing mokusog ug motaas ang presyon sa dugo​—daotan gayod nga balita. Apan, ang tinuod nga daotang balita mao ang gipakita sa mga pagtuon nga gihimo sa India, Tinipong Bansa, ug Uropa nga ang walay-aso nga tabako mopahinabog kanser sa mga aping, mga lagos, ug tutonlan. Kining maong mga diskobre wala makapakurat sa mga eksperto. Usa ka pagtuon nag-ingon: “Ang snuff adunay kinatas-ang gidaghanon sa makakanser nga mga sambog kay sa bisan unsang produkto nga ipasulod sa lawas.” Dili kahibulongan nga “ang dugay nang mga tiggamit ug snuff adunay 50% nga dakong kapeligrohang kanseron sa baba kay sa niadtong mga dili tiggamit.”

Sa dihang kanseron na ang baba, grabe ang mga sangpotanan. Dili lamang madaot ang panglawas sa tiggamit kondili siya mamatay ug sayo. Usa ka publikasyon gikan sa American Cancer Society nag-asoy niining makasubo nga estorya: ‘Si Sean nagsugod sa paggamit ug walay-aso nga tabako sa edad nga 13. Nagtuo siya nga mas luwas kini kay sa pagpanabako. Human sa lima ka tuig nga paggamit ug usa ka lata o kapin pa sa usa ka adlaw, natugkan siyag samadsamad sa iyang dila. Kanser kadto sa baba. Giabis sa mga doktor ang bahin sa iyang dila, apan ang kanser mikatay sa iyang liog. Dugang nga makadaot sa panagway nga mga operasyon ang gihimo apan wala molampos​—sa edad nga 19 siya namatay. Una pa siya namatay si Sean misulat ug simpleng mensahe sa usa ka palid nga papel: “Ayawg pag-ugom ug snuff.”’

Nagiyan!

Human mabasa ni Cord, ang batan-on nga gihisgotan sa sinugdan, kining makapakugang nga asoy bahin kang Sean, nasabtan niya ang mensahe sa kataposan. Nakahukom siya sa pag-undang. Hinunoa, ang pagsulayg undang malisod. “Gibati ko nga gikinahanglan ko gayod kana,” matod pa ni Cord sa magasing Listen. “Bisan karon, pipila ka bulan human sa akong bug-os nga pag-undang, hidiparahan ko ang akong kaugalingon nga nangapkap sa akong mga bulsa alang sa akong puyo. Mousap akog daghang gum. Kana nakatabang, apan dili kini makawagtang sa kahidlaw.”

Mipamatuod ang Ca-A Cancer Journal for Clinicians: “Sa mga pagtuon labot sa mga tin-edyer nga misulay sa pag-undang ug gamit sa walay-aso nga tabako, diyutay lamang nga porsiento ang milampos.” Nan, unsay nagpalisod sa pag-undang ug gamit ug walay-aso nga tabako? Ang mao ra gihapong droga nga nagpalisod sa pag-undang sa pagpanabako: nikotina.

Ang nikotina, usa ka droga nga makita diha sa mga sigarilyo ingon man sa walay-aso nga tabako, maoy usa ka isog nga hilo nga mohatag ug lalim nga pagbati sa tiggamit niini. Matag 30 minutos o kapin pa, ang tiggamit kinahanglang mopudyot na usab aron dili matapos ang maong pagbati. Ang nikotina makagiyan kanimo. Ang pila ka mga tiggamit nagiyan na pag-ayo nga mag-ugom silag usa ka pudyot sa snuff adlaw ug gabii​—bisan samtang natulog.

Sukwahi sa mahimong hunahunaon sa mga batan-on, ang pag-ugom dili makapakunhod sa nikotina nga mapasulod sa lawas. Ang usa ka lata sa walay-aso nga tabako sa usa ka adlaw mohatag ug nikotina sama sa ihatag sa 60 ka sigarilyo! “Ang mga tiggamit ug walay-aso nga tabako,” matod pa sa Preventing Tobacco Use Among Young People, ‘makakuha sa labing menos samang gidaghanon sa nikotina nga makuha sa mga tigtabako​—tingali doble pa sa gidaghanon.’ (Italiko amoa.) Gawas pa sa nikotina, ang walay-aso nga tabako adunay napulo ka pilo nga mas daghan ug nitrosamine (isog nga substansiya nga makakanser) kay sa mga sigarilyo.

Magmaalamon

“Walay duhaduha nga kini maoy makadaot nga mga produkto,” matod pa ni Dr. Roy Sessions, usa ka siruhano sa ulo ug liog. “Kining mga produktoha makapatunghag kahimtang sa pagkagiyan nga giisip sa kadaghanang tawo nga mas lisod undangan kay sa pagpanigarilyo.” Ang espesyalista sa baba nga si Dr. Oscar Guerra mihinapos: “Ang lawas dili gayod makaangay sa snuff.” Ang mga eksperto sa tibuok kalibotan miuyon: Ang pag-ugom maoy labaw pa kay sa usa ka pudyot nga suliran. Kini makapatay kanimo!

Ang Kristohanong mga batan-on adunay mas dako pang katarongan kay sa mga butang maylabot sa panglawas aron molikay gikan sa mga produkto sa tabako​—ang ilang tinguha sa pagpahimuot kang Jehova nga Diyos. Ang iyang Pulong nagsugo: “Hinloan nato ang atong kaugalingon sa tanang kahugawan sa unod ug espiritu, nga magahingpit sa kabalaan diha sa kahadlok sa Diyos.”​—2 Corinto 7:1.

Maayo kaayong pagkasumaryo sa magasing Aviation, Space, and Environmental Medicine kining mga butanga, nga nag-ingon: “Ang tabako maoy usa ka makaluod nga tanom nga ginakaon sa duha lamang ka linalang​—gamayng berdeng ulod ug ang tawo. Ang gamay berdeng ulod walay alamag.”

Apan ikaw adunay alamag. Busa magmaalamon​—ayawg pagsugod ug gamit sa tabako.

[Footnote]

[Blurb sa panid 27]

Ang pagmaskadag tabako nagkapopular taliwala sa mga batan-on. Angay mo ba kanang sulayan?

[Mga hulagway sa panid 26]

‘Una pa siya namatay si Sean misulat ug simpleng mensahe: “Ayawg pag-ugom ug snuff”’