Ang Dakit—Usa ka Kahoy nga Mahimong Usa ka Lasang
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA INDIA
ANG usa ka lasang sagad ginalangkoban ug daghang kahoy. Apan adunay usa ka lasang nga hinimo sa usa lamang ka kahoy. Ang dakit maoy usa ka talagsaon kaayong kahoy, nga molipang hangtod nga matabonan niini ang usa ka luna nga kapin sa duha ka ektarya! Sa unsang paagi kini mosugod sa pagtubo? Sa unsang paagi padayon kini sa pagpadako sa kaugalingon hangtod nga matawag kini nga usa gayod ka lasang?
Ang dakit maoy sakop sa matang sa nagapamulak nga tanom nga gitawag ug Urticales ug sa pamilyang Moraceae, o sa pamilyang mulberry, nga naglakip sa duolan sa 800 ka klase sa tanom nga igos. Ang dakit, o Bengal fig, magsugod sa iyang taas nga kinabuhi gikan sa usa ka liso nga mahulog gikan sa mga hugaw sa mga unggoy, mga langgam, o mga kabog nga nakakaon sa bunga sa dakit.
Diha sa mga sanga sa gipuy-ang kahoy, ang liso moturok, ug ang mga gamot motubo sa yutayuta nga naipon diha sa mga lungag. Ang umogong klima magtabang sa mga gamot sa bag-ong kahoy sa pagtubog kusog; mobaga kini libot sa punoan sa “biktima” nga kahoy ug motubo paingon sa yuta. Samtang magkalig-on kini ug magkadako, matuok niini ang gipuy-ang kahoy, nga naghatag sa ngalan nga mga igos nga manunuok alang niining matanga sa tanom.
Karon ang dakit andam na sa pagpadako. Dili lamang mokatay ang mga gamot gikan sa lindog sa gigikanang punoan apan samtang ang mga sanga motubo pababag, ang mga gamot nga nagbitay sa hangin mahulog gikan niini paingon sa yuta ug mokapot sa yuta. Ang paghimog usa ka lasang nagsugod na.
Makita diha sa tropikal nga Aprika ug India, ang dakit, nga may laparon, plat nga mga dahon, nagsilbing payong nga kalandongan sa mga tawo ug mga mananap. Usa ka kahoy sa India hilabihan kaayo ka dako nga ginaingon nga makapasilong kinig kapin sa 20,000 ka tawo! Ang bunga dili maayong kaonon sa tawo, ug ang kahoy sa dakit humok ug lungaglungagon; apan, usa ka puti, pilit nga substansiya nga gitawag ug kapulot, nga gikan sa tabla, gamiton sa pagdakop ug mga langgam.
Unsa ka taas ang kinabuhi sa dakit? Usa ka kahoy sa estado sa Andhra Pradesh gibanabana nga kapin sa 600 ka tuig; ang ubang ilado, protektadong mga kahoy maoy kapin sa 250 ka tuig. Ug ang pagtubo ug pagkatay sa dakit magpadayon sa walay kataposan.
Ang ginaingon nga kinadak-ang dakit nga nahibaloan anaa sa Sri Lanka. Kini adunay 350 ka dagkong mga punoan ug kapin sa 3,000 ka gagmayng mga punoan nga ang tanan natapot sa usa ka ginikanang kahoy. Sa India usa ka kahoy nga adunay kapin sa 1,100 ka segundaryong mga gamot ug mga dahon sa ibabaw nga nagkobre ug kapin sa duha ka ektarya ang dili pa dugayng gisukod ug nakit-an nga mao ang kinadak-an nianang nasora. Kini guwardiyado sa tanang panahon sa upat ka armadong mga lalaki sa pagpreserbar niini batok sa kadaot. Ang ubang iladong mga dakit sa India naglakip sa usa duol sa Bangalore nga nagkobre ug usa ug tunga ka ektarya ug paboritong lugar nga piknikan sa mga siyudadnon. Unya anaa ang dako kaayong kahoy nga nahimutang sa parke sa ihalas nga mananap sa Ranthambhore. Nahisgotan sa mga sinulat sa usa ka emperador nga Mogul sa 500 ka tuig sa miagi, kining kahoya nagtaganag silonganan sa mga langgam, mga kabog, mga bitin, mga squirrel, ug mga panon sa gagmayng mga hayop ug mga insekto, gawas pa sa pagkahimong usa ka dulaanan ug pangayamanan ug mga tigre ug ubang manunukob diha sa parke.
Tingali ang labing-iladong dakit sa India, hinunoa, mao ang 240 ka tuig nga kahoy diha sa National Botanical Gardens sa Calcutta. Kapin sa 24.5 ka metros ang gitas-on, gisakop niini ang luna nga usa ug tunga ka ektarya ug adunay kapin sa 1,800 ka gamot nga nagbitay sa hangin ug dako kaayong pandong sa mga dahon nga may sukod sa palibot niini nga 420 ka metros. Usa gayod ka dakong lasang!
Relihiyon ug ang Dakit
Gikan pa sa karaang panahon ang mga tawo nagsimba ug mga kahoy. Lakip na niini ang dakit; kini giisip nga sagrado sa India bisan hangtod karon. Ang sagradong mga kahoy gituohan nga naghawas sa partikular nga mga bathala—sa kaso sa dakit, ang diyos nga si Vishnu. Giisip ingong pagsimba sa diyos sa kahoy kon itanom ang usa ka kahoy, buboag tubig, ug mahalon.
Sa karaang katilingban sa Polynesia usab, ang dakit giisip nga sagrado. Himoon ang relihiyosong mga seremonyas diha sa kuwadradohon nga plasa, o tohua, nga libot niini gitukod ang mga balay. Sa usa ka tumoy sa plasa sagad makita ang usa ka templo nga adunay sagradong dakit, diin diha sa mga sanga niini nagbitay ang pinutos nga mga bukog sa iladong mga sakop sa tribo nga nangamatay.
Ang unang naghatag ug ngalan niining hilabihan ka dakong kahoy mao ang mga Uropanhon. Sa Persian Gulf ug sa India, ang unang mga biyahedor sa Uropa nakakita nga ang dako, samag-payong nga ulo-ulo sa kahoy naghatag ug landong nga ilalom niini ang mga negosyante naglatag sa ilang mga baligya aron makapasilong sila gikan sa naglagiting nga kainit sa adlaw. Sa caste system sa Hindu, ang mga negosyante maoy gikan sa dakong hut-ong nga gitawag Vaisya, ug ang ubos nga hut-ong, ang mga banya, maoy iladong mga maninindag lugas ug ubang mga baligya sa groseriya. Nakamatikod nga mamaligya ang usa ka banya sa iyang mga baligya ilalom sa landong sa kahoy maoy nagtukmod niining mga langyaw sa pagtawag sa kahoy nga banyan (Ingles sa dakit).
Niadtong panahona ang mga banya sagad magsul-ob ug salikong algudon nga adunay tagong mga bulsa alang sa ilang kuwarta. Bugnaw ug sayon labhan, ang saliko komon kaayo sa banya nga mga negosyante nga gihatagag ngalang banyan ang maong sapot, ug sa ulahi ang ngalan gigamit alang sa bisan unsang saliko o kamesin sa lalaki. Kining ngalana mao gihapon ang gigamit alang sa kamesin sa lalaki sa India, ug ang batasan sa mga banya sa pagsul-ob niining matanga sa sapot kon magtrabaho nagpabilin bisan hangtod karon.
Mangatkat Kitag Dakit
Gusto ka bang mokatkat hangtod sa kinapusoran sa dakit? Makakatkat ka kon makaduaw ka sa Hyderabad sa habagatang India. Duol sa Begumpet Airport, ug duol sa kinapusoran sa siyudad, mao ang Machan, usa ka restawran sa ibabaw sa kahoy nga gitukod diha sa lig-ong mga sanga sa dakit ug sa tapad niini nga punoang pipal, nga usa usab ka kahoyng igos. Katkat sa bagang hagdanang pisi agi sa mga salog nga gisal-angsal-ang pagbutang. Ang tinukod nga imong gitindogan maoy hinimo sa kawayan, mga dahon sa lubi, ug mga pisi. Ang pormag-piramide nga mga atop nga kawayan magpanalipod kanimo batok sa adlaw ug ulan samtang mosulod ka sa mas taas nga duha ka komidor nga gipahimutang sa lainlaing ang-ang. Ikaw karon anaa sa nuybe metros gikan sa yuta. Ang maanindot nga mga lingkoranang hinimo sa uway ug tribonhong mga adorno sa bungbong nakadugang sa pagbati nga daw anaa sa lasang.
Sa molingkod ka, tunolan ka ug kard sa pagkaon nga gitawag ug Mowgli, usa ka ngalan nga pamilyar sa mga magbabasa sa mga sugilanon ni Rudyard Kipling nga makita diha sa The Jungle Book. Kini usab nakadugang sa daw lasang nga palibot. Karon lingkod sa talagsaong eksperyensiya sa pagkaon diha sa tunga sa usa ka dakit. Tilawi ang mga lamiang potahe sa India, sama sa lamian nga mga biriyani nga niini gibantog ang Hyderabad, mga kebab, ug nagkalainlaing ubang mga pagkaon.
Human na ang imong pagkaon, lusad ug hinay sa pisi nga hagdanan, tan-awa ang busaybusay ug ang linawng lotus, ug gawas niining talagsaong ibabaw-sa-kahoy nga restawran nga napatong sa dakong ulo-ulo sa dakit—ang kahoy nga mokatay ug mokatay ug mokatay hangtod ang usa ka kahoy mahimong usa ka lasang.
[Mga hulagway sa panid 15]
Usa ka dakit mitubo sa pagkahimong usa ka lasang
Sa ibabaw: Duol nga hulagway sa dakit sulod sa National Botanical Gardens, Calcutta
[Hulagway sa panid 16]
Kahoyng dakit sa National Botanical Gardens, Calcutta
[Hulagway sa panid 16]
Machan, usa ka restawran diha sa kahoyng dakit, Hyderabad