Usa ka Kalibotan nga Walay mga Awto?
MAHANDURAW mo ba ang usa ka kalibotan nga walay mga sakyanang demotor? O makangalan ka bag usa ka imbento nga latas sa milabayng siglo nakapausab pag-ayo sa mga estilo-sa-kinabuhi ug panggawi sa mga tawo nga sama sa mga awto? Kon walay mga awto, wala ing mga motel, drive-in nga mga restawran, ug walay drive-in nga mga sinehan. Labawng hinungdanon, kon walay mga bus, mga taksi, mga kotse, o mga trak, unsaon nimo pagkaabot sa trabahoan? sa eskuylahan? Unsaon pagtumod sa mga mag-uuma ug mga tigpabrika ang ilang mga manggad ngadto sa baligyaan?
“Usa sa matag unom ka negosyo sa T.B. nagdepende sa pagpamuhat, pamaligya, pag-ayo, o paggamit ug mga sakyanang demotor,” nag-ingon ang The New Encyclopædia Britannica, nga midugang: “Ang mga halin ug mga resibo sa mga kompaniya sa sakyanan naghawas sa kapin sa ikalimang bahin sa binulto nga negosyo sa nasod ug kapin sa un-kuwarto sa menudo nga negosyo niini. Alang sa ubang mga nasod ang maong mga proporsiyon mas gagmay, apan ang Hapon ug ang mga nasod sa kasadpang Uropa hapit nang makaapas sa gidaghanon sa T.B.”
Bisan pa niana, ang pila ka tawo moingon nga ang usa ka kalibotan nga walay mga sakyanang demotor mahimong mas maayong dapit. Giingon nila kini sa panguna tungod sa duha ka katarongan.
Tibuok-Kalibotan nga Paghuot sa Trapiko
Kon may panahon nga ikaw dugayng naglibotlibot nga nangitag lugar nga kaparkingan, nasayod ka nga bisan pag maayo ang mga kotse, ang pagkadunay labihan ka daghang kotse sa piot nga dapit dili maayo. O kon may panahong ikaw nasakpan sa labihan nga paghuot sa mga sakyanan, nasayod ka kon unsa ka makapalagot nga dili makagawas sa usa ka sakyanan nga gidesinyo sa pagdagan apan napugos sa pagpondo.
Sa 1950, ang Tinipong Bansa mao lamang ang nasod nga nakabatog 1 ka kotse sa matag 4 ka tawo. Pagka-1974, nakaapas ang Alemanya, Belgium, Gran Britanya, Italya, Netherlands, Pransiya, ug Sweden. Apan niadtong panahona ang numero sa T.B. miuswag na ngadto sa halos 1 ka kotse sa matag 2 ka tawo. Karon ang Alemanya ug Luxembourg adunay duolag 1 ka sakyanang demotor sa matag 2 ka lumolupyo. Ang Belgium, Gran Britanya, Italya, Netherlands, ug Pransiya wala kaayo maiwit.
Kadaghanang dagkong mga siyudad—bisan kon diin pa tingali sila sa kalibotan—nagakahimo nga higanteng mga parkinganan. Pananglitan, sa India sa panahon sa independensiya sa 1947, ang New Delhi, ang kaulohan niini, nagpasigarbog 11,000 ka kotse ug mga trak. Pagka-1993 ang numero milabaw ug 2,200,000! Usa ka dako kaayong pag-uswag—apan “usa ka numero nga gidahom nga madoble sa pagkatapos sa siglo,” sumala sa magasing Time.
Kasamtangan, sa Silangang Uropa, nga may un-kuwarto lamang ang kadaghan sa mga awto matag yunit sa populasyon kay sa Kasadpang Uropa, adunay mga 400 milyong umaabot nga pumapalit. Sulod sa pipila ka tuig, ang kahimtang sa Tsina, nga hangtod karon nailado tungod sa iyang 400 milyong bisikleta, mausob na. Sumala sa gitaho sa 1994, “ang gobyerno naghikay sa mga plano alang sa kusog nga pag-uswag sa produksiyon sa awto,” nga magagikan sa tinuig nga 1.3 milyong kotse ngadto sa 3 milyon pagkatapos sa siglo.
Ang Kapeligrohan sa Polusyon
“Nahurot na ang lab-as nga hangin sa Britanya,” matod sa The Daily Telegraph sa Oktubre 28, 1994. Kini tingali hingapin apan bisan pa niana matuod nga angay makapabalaka. Si Propesor Stuart Penkett, sa Unibersidad sa East Anglia, nagpasidaan: “Ginabag-o sa mga awto ang kemistriya sa atong katibuk-ang kinaiyahan.”
Ang taas nga konsentrasyon sa polusyon sa karbon monoksido, matod sa librong 5000 Days to Save the Planet, “magahikaw sa lawas sa oksiheno, magadaot sa pagkamailahon ug panghunahuna, magapahinay sa mga katakos sa pagsanong ug magapaduka.” Ug ang World Health Organization nag-ingon: “Mga katunga sa tanang pumuluyo sa siyudad sa Uropa ug Amerika del Norte naladlad sa dili-dalawatong tag-as nga mga sukod sa karbon monoksido.”
Gibanabana nga sa pipila ka dapit ang mga binuga sa awto matag tuig mopatayg daghang tawo—gawas pa sa pagpahinabog binilyong dolyares nga bili sa kadaot sa kalikopan. Sa Hulyo 1995 usa ka balita sa telebisyon nag-ingon nga mga 11,000 ka Britaniko mamatay kada tuig gumikan sa polusyon sa hangin nga gipahinabo sa kotse.
Sa 1995 ang Komperensiya Bahin sa Klima sa Hiniusang Kanasoran gihimo sa Berlin. Ang mga hawas gikan sa 116 ka nasod nagkauyon nga kinahanglang may himoon. Apan sa kahiubos sa daghan, ang tahas sa pagsagop ug tinong mga tumong ug pagpahimutang ug tinong mga lagda o paglaraw ug tukmang mga programa gioktaba.
Sa pagtagad kon unsay giingon sa librong 5000 Days to Save the Planet niadtong 1990, lagmit nga gidahom ang maong kakulang sa pag-uswag. “Ang kinaiya sa politikanhon ug ekonomikanhong gahom diha sa modernong industriyal nga sosyedad,” mipunting kini, “magadiktar nga ang mga lakang sa pagpukgo sa kadaot sa kalikopan madawat lamang kon kana sila dili mobalda sa mga kalihokan sa ekonomiya.”
Busa, ang Time karong bag-o nagpasidaan bahin sa “posibilidad nga ang pagkatigom sa karbon dioksido ug ubang mga gas nga makapainit sa atmospera inanay nga magpainit sa yuta. Ang resulta, sumala sa daghang siyentipiko, mahimong maoy mga hulaw, pagkatunaw sa mga yelo sa tumoy sa bukid, pagtaas sa tubig sa dagat, paglunop sa kabaybayonan, mas grabeng mga bagyo ug ubang mga katalagman sa klima.”
Tungod sa kaseryoso sa suliran sa polusyon kinahanglang may pagahimoon. Apan unsa man?