Usa ka Tibuok-Yutang Balangay Apan Nabahin Gihapon
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA NIGERIA
NAKABATI ka ba sukad ug mga estorya bahin sa usa ka rasa sa katawhan nga walay baba ug busa dili makakaon ni makainom? Giingon nga sila nabuhi pinaagi sa pagsimhot, ilabina sa mga mansanas. Ang daotang baho makapatay kanila.
Dihay mga estorya usab bahin sa usa ka katawhan sa Kasadpang Aprika nga may bulawan nga ipamaligya. Ang kapitan sa usa ka Portuges nga barko niadtong panahona mitaho: “Duha ka gatos ka legua sa unahan sa gingharian sa [Mali], makit-an sa usa ang usa ka nasod nga ang mga lumolupyo niana adunay mga ulo ug mga ngipon sa mga iro ug mga ikog nga sama sa mga iro. Kini sila mao ang mga Itom nga dili buot makig-estorya tungod kay dili nila gustong makakitag laing mga tawo.” Kana sila maoy pipila sa katingad-anang mga ideya nga gituohan daghang katuigan kanhi, sa wala pa ang panahon sa pagbiyahe ug diskobre.
Mga Katawhan Magkasultihay
Kanang mga estoryaha gituohan sa daghang siglo. Apan sa gisiksik sa mga eksplorador ang planeta, wala sila makakitag walay-baba nga mga tigsimhot ug mansanas, walay katawhan nga adunay mga ulo sa iro. Karong adlawa wala na ing misteryo bahin niadtong nagpuyo saylo sa atong mga utlanan. Ang kalibotan nahimong usa ka tibuok-yutang balangay. Ang telebisyon magdalag impormasyon bahin sa langyawng mga nasod ug mga katawhan nganha sa atong mga sala. Ang pagbiyahe sakay sa ayroplano magpaposible sa pagduaw nianang mga nasora sulod sa mga oras; minilyong katawhan naghimo niana kada tuig. Ang uban mamalhin tungod sa mga hinungdang maylabot sa pangabuhi o politika. Nag-ingon ang usa ka taho sa United Nations Population Fund: “Sa gidak-ong wala pa sukad hisayri sa kasaysayan—ug tinong mousbaw—ang mga tawo sa tibuok kalibotan nagapamahawa ug nagapanglalin sa pagpangitag maarang-arang nga kinabuhi.” Mga 100 ka milyong tawo ang nagpuyo sa gawas sa nasod nga ilang natawhan.
Sa mausbawon adunay ekonomikanhong pagsaliganay taliwala sa mga nasod. Ang usa ka tibuok-kalibotang sistema sa komunikasyon, nga samag dako kaayong sentral nga sistema nerbiyos, nagkonektar sa matag nasod sa yuta. Samtang gibaylo ang mga ideya, impormasyon, ug teknolohiya, ang mga kultura magkasagol ug magpahiangay sa usag usa. Sa tibuok kalibotan ang mga tawo mas parehog sininaan kay sukad masukad. Daghan na kaayog kaamgiran ang mga siyudad sa kalibotan—kapolisan, maluhong mga hotel, trapiko, mga tindahan, mga bangko, polusyon. Busa, samtang magkatapok ang mga katawhan sa kalibotan, atong makita ang gibatbat sa pipila ingong usa ka nagagimaw nga tibuok-kalibotang kultura.
Kon Nganong Nabahin Gihapon ang Katawhan
Apan bisan pag magsagol ang mga katawhan ug mga kultura, tin-aw nga dili tanan ang nag-isip sa usag usa ingong mga igsoon. “Ang matag usa makiling dayon sa pagbasol sa langyaw,” misulat ang usa ka Gregong tagsulat ug dula kapin sa 2,000 ka tuig kanhi. Ikasubo, kana matuod gihapon karong adlawa. Ang ebidensiya daling makita diha sa mga taho sa mantalaan sa pagkamapihigon, pagdumot sa mga langyaw, “etnikong panghinlo,” rasanhong away, relihiyosong mga rayot, pagmasaker sa mga sibilyan, mga dapit patyanan, mga kampo sa pagpanglugos, pagpaantos, o pagpuo sa usa ka rasa.
Hinuon, kadaghanan nato diyutay o walay mahimo sa pag-usob sa dagan sa etnikong mga panag-away. Mahimong dili gani kita direktang apektado niana. Hinunoa, alang sa kadaghanan nato ang mga suliran naggikan sa kakulang sa komunikasyon sa mga langyaw nga atong mahibalag—mga silingan, mga kauban sa trabaho, o mga kauban sa tunghaan.
Dili ba mopatim-awng katingad-anan nga ang katawhan nga sakop sa nagkalainlaing etnikong mga pundok kasagaran gayod nga malisdan sa pagsalig ug pagtamod sa usag usa? Kon buot sabton, ang ato maoy usa ka planeta sa hilabihang pagkalain, sa dili-matapos nga kadaiyahan. Kadaghanan kanato moangay sa nagkadaiya kaayong pagkaon, musika, ug kolor ingon man sa daghang matang sa mga tanom, mga langgam, ug mga hayop. Apan sa usa ka paagi ang atong apresasyon sa kadaiyahan wala kanunay maglakip sa mga tawo nga wala maghunahuna ug maglihok nga sama kanato.
Inay motan-aw sa positibong mga kinaiya sa pagkalain taliwala sa mga katawhan, daghan ang makiling sa pagpunting sa pagtagad sa mga kalainan ug gamiton kana nga pasikaranan sa panagbingkil. Nganong matuod man kini? Unsay kaayohan sa pagpaningkamot nga makigkomunikar sa katawhan kansang kultura lahi sa atoa? Sa unsang paagi tingali mapukan nato ang mga babag sa komunikasyon ug pulihan kanag mga taytayan? Ang mosunod nga mga artikulo manlimbasog sa pagtubag nianang mga pangutanaha.