Diin ba Sila Gikan?

“UNSA bay atong gitawag sa atong mga kaugalingon sa wala pa moabot si Columbus? . . . Sa matag usa ka tribo, bisan karong adlawa, inighubad nimo sa pulong nga gingalan sa matag tribo, nga wala mahibalo sa mga pulong nga gingalan sa ubang mga tribo sa ilang kaugalingon, kadto sa kanunay maoy butang nga ang hubad nagpasabot sa samang butang. Sa among pinulongan [Narragansett] kini maoy Ninuog, o ang katawhan [sa Navajo, Diné], ang mga tawo. Kanay among pagtawag sa among kaugalingon. Busa sa pag-abot dinhi sa mga kolonista [Uropanhon], kami nahibalo kon kinsa kami, apan wala kami mahibalo kon kinsa sila. Busa gitawag namo silang Awaunageesuck, o ang mga estranghero, tungod kay sila mao ang mga langyaw, sila mao ang wala namo mailhi, apan kami nakaila sa usag usa. Ug kami mao ang mga tawo.”​—Taas nga Kahoyng Roble, Narragansett nga tribo.

Daghan ang mga teoriya bahin sa kagikan sa mga Nitibong Amerikano.a Si Joseph Smith, magtutukod sa mga Mormon, maoy usa sa ubay-ubayng mga tawo, lakip ang Quaker nga si William Penn, kinsa nagtuo nga ang mga Indian maoy mga Hebreohanon, mga kaliwat sa giingong napulo ka nawalang mga tribo sa Israel. Ang katin-awan nga gidawat sa kadaghanang antropologo karong adlawa mao nga pinaagi kahag lawis o pinaagig sakayan, ang mga tribong Asianhon nanglalin ngadto sa mao karon ang Alaska, Canada, ug Tinipong Bansa. Bisan ang mga pagsusi sa DNA morag nagpaluyo niining ideyaha.

Mga Nitibong Amerikano​—Ilang mga Kagikan ug mga Tinuohan

Ang Nitibong Amerikano nga mga editor nga si Tom Hill (Seneca) ug Richard Hill, Sr., (Tuscarora) nagsulat diha sa ilang librong Creation’s Journey​—Native American Identity and Belief: “Ang kadaghanang nitibong mga katawhan sa naandan nagtuo nga sila gilalang gikan sa yuta mismo, gikan sa katubigan, o gikan sa kabituonan. Ang mga arkeologo, sa laing bahin, adunay usa ka teoriya bahin sa usa ka dakong lawis tabok sa Bering Strait, nga latas niana ang mga Asianhon nanglalin ngadto sa kayutaan sa Amerika; ang maong mga Asianhon, gipatuo sa teoriya, mao ang mga katigulangan sa nitibong mga katawhan sa Kasadpang Hemispera.” Ang pila ka Nitibong Amerikano maduhaduhaon bahin sa teoriya sa Bering Strait sa puting tawo. Mopalabi sila sa pagtuo sa ilang mga kasugiran ug mga asoy. Giisip nila ang ilang kaugalingon ingong ang unang mga molupyo inay ingong nagapanuhid nga mga lalin gikan sa Asia.

Sa iyang librong An Indian Winter, si Russell Freedman misaysay: “Sumala sa Mandan [usa ka tribo nga duol sa ilaya sa Subang Missouri] nga pagtuo, ang Unang Tawo maoy usa ka gamhanang espiritu, usa nga balaan. Siya gilalang sa kanhing panahon sa Ginoo sa Kinabuhi, ang maglalalang sa tanang butang, aron magsilbing usa ka tigpataliwala tali sa ordinaryong mga tawo ug sa di-maihap nga mga diyos, o mga espiritu, nga nagpuyo sa uniberso.” Ang tinuohan sa Mandan naglakip gani sa usa ka kasugiran bahin sa usa ka lunop. “Kanhi, sa dihang ang usa ka dakong lunop milukop sa tibuok kalibotan, giluwas sa Unang Tawo ang katawhan pinaagi sa pagtudlo kanila sa pagtukod ug makapanalipod nga torre, o ‘arka,’ nga milutaw ibabaw sa mga tubig sa lunop. Sa pagpasidungog kaniya, ang matag Mandan nga balangay may gamitoyng kopya nianang torre sa sugilambong​—usa ka sedrong poste nga mga lima ka tiil sa gihabogon, nga gilibotan ug tabla nga alad.”

Ang mga Mandan may usa usab ka relihiyosong simbolo nga “usa ka habog nga poste nga giputos sa mga dagang ug balhibo ug gipaibabwan sa makahahadlok nga ulo nga kahoy, nga pinintalag itom.” Kinsay gihawasan niadto? “Ang maong hulagway naghawas kang Ochkih-Haddä, usa ka tuman-kadaotang espiritu nga may dakong impluwensiya ibabaw sa mga tawo apan dili sama ka gamhanan sa Ginoo sa Kinabuhi o sa Unang Tawo.” Alang sa mga Indian sa Kapatagan, “ang pagtuo diha sa kalibotan sa mga espiritu maoy di-malalis nga bahin sa matag-adlawng kinabuhi. . . . Walay dakong desisyon ang makab-ot, walay proyekto ang mahimo, nga dili una pangitaon ang tabang ug pag-uyon sa sagradong mga persona nga maoy naggahom sa mga kahikayan sa tawo.”

Sa iyang librong The Mythology of North America, si John Bierhorst misaysay: “Sa wala pay mga pundok sa kabanayan, ang Osage, kini gikaingon, naglaaglaag sa lainlaing mga dapit diha sa kahimtang nga nailhang ganítha (walay balaod o kahusay). Ang usa ka tradisyonal nga pagtuo mao nga niadtong unang mga adlaw ang pila ka pensador nga gitawag ug Gagmayng Tigulang nga mga Tawo . . . mihan-ay sa teoriya nga ang hilom, tiglalang nga gahom milukop sa langit ug sa yuta ug nagpalihok sa kabituonan, bulan, ug adlaw sa hingpit nga kahapsay. Gitawag nila kadtong Wakónda (misteryosong gahom) o Eáwawonaka (tigpahinabo sa among pagkamao).” Ang susamang ideya gituohan sa Zuni, sa Sioux, ug sa Lakota sa Kasadpan. Ang Winnebago duna say usa ka kasugiran bahin sa paglalang nga naglangkit sa “Magbubuhat sa Yuta.” Ang asoy nag-ingon: “Nangandoy siyag kahayag ug kadto nahimong kahayag. . . . Unya naghunahuna na usab siya ug nangandoy sa yuta, ug kining yutaa milungtad.”

Alang sa estudyante ug Bibliya, labing makaiikag nga makakitag pipila ka kasamahan tali sa mga tinuohan ug mga pagtulon-an sa Nitibong Amerikano nga gipahayag diha sa Bibliya, ilabina ang bahin sa Dakong Espiritu, ang “tigpahinabo sa among pagkamao,” nga magpahinumdom sa kahulogan sa balaang ngalan, Jehova, “Siya Nagpahinabo nga Mamao.” Ang ubang mga kasamahan naglakip sa Lunop ug sa tuman-kadaotang espiritu nga nailhan diha sa Bibliya nga Satanas.​—Genesis 1:1-5; 6:17; Pinadayag 12:9.

Pagsabot sa mga Pilosopiya sa Nitibong Amerikano

Ang Nitibo Amerikanong mga manunulat nga si Tom Hill ug Richard Hill nagpatin-aw sa lima ka gasa nga sumala nila nadawat sa mga Nitibong Amerikano gikan sa ilang mga katigulangan. “Ang unang gasa . . . mao ang among lalom nga koneksiyon sa yuta.” Ug tungod sa ilang kasaysayan sa wala pa ug sa pag-abot sa Uropanhon, kinsay makapanghimakak niana? Ang ilang yuta, nga sagad giisip nga sagrado sa mga Nitibong Amerikano, sa sistematikanhon giilog pinaagig pakusog, panglansis, o wala-matuman nga mga tratado.

“Ang ikaduhang gasa mao ang gahom ug espiritu nga giambitan sa mga hayop uban sa among katawhan.” Ang pagtahod sa Nitibong Amerikano alang sa mga hayop napasundayag sa daghang paagi. Sila nangayam alang lamang sa pagkaon, panapot, ug puy-anan. Dili ang nitibong mga katawhan ang halos nagpuo sa bupalo (bison) kondili ang puting tawo, tungod sa iyang kahidlaw sa dugo ug mubog-panglantaw nga kadalo.

“Ang ikatulo mao ang espiritung mga puwersa, kinsa maoy among buhing mga paryente ug makigkomunikar kanamo pinaagi sa mga imahen nila nga among gihimo.” Ania ang kasagarang tema sa daghan kaayong relihiyon sa tibuok kalibotan​—ang pagpadayong buhi sa usa ka espiritu o kalag human sa kamatayon.b

“Ang ikaupat mao ang kaamgohan kon kinsa kami, nga gipahayag ug gipatunhay pinaagi sa mga tradisyon sa among tribo.” Karong adlawa kini tinong mamatikdan panahon sa mga seremonyas sa tribo, diin ang katawhan magkatigom aron hisgotan ang mga kahikayan sa tribo, o sa sosyal nga mga tapoktapok, diin ang tribonhong sayaw ug musika mahitabo. Ang Indianhong sinina, ang ritmikong pagbasal sa mga bombo, ang mga sayaw, ang mga reunyon sa pamilya ug kabanayan​—ang tanan magpadayag sa tradisyon sa tribo.

“Ang kataposang gasa mao ang katakos sa pagmugna​—ang among mga tinuohan gipadayag pinaagi sa pagbalhin sa kinaiyanhong materyales ngadto sa mga butang labot sa pagtuo ug sa garbo.” Kon kaha kini paggamag basket, paghablon, pag-umol ug pagpintal sa mga butang nga ginama sa yutang-kolonon, pagbuhat sa alahas ug mga adorno, o ubang mga pagpangmugna, nalangkit kini sa ilang tradisyon ug kultura sa kanhiayng kapanahonan.

Adunay daghan kaayong tribo nga manginahanglan ug daghang libro aron ipatin-aw ang tanang tradisyonal nga mga tinuohan ug mga batasan. Ang makapaikag nato karon mao, Unsay epekto sa pagdagsang sa minilyong Uropanhon, nga ang daghan gituohan nga Kristohanon, diha sa mga Nitibong Amerikano?

[Mga footnote]