“Dili Kana Akong Sayop”
UNSA ka subsob karon nga makadungog ka nga may moingon, ‘Pasayloa ako. Sayop nako kadto. Ako gayod ang responsable!’? Panagsa na lang madungog ang ingon niana nga yanong pagkamatinud-anon. Sa pagkatinuod, sa daghang kaso, bisan pag dawaton ang sayop, himoon gayod ang tanang paningkamot sa pagpasa sa sayop ngadto sa uban o sa nagpagaan nga mga kahimtang diin ang tagsala moingon nga siya walay gahom sa pagpugong.
Ipasangil pa sa uban ang ilang lihok sa ilang mga gene! Apan katuohan ba kini? Gikuwestiyon sa librong Exploding the Gene Myth ang mga tumong ug pagkamapuslanon sa pipila ka bahin sa pagpanukiduki sa gene. Ang Australianong magsusulat nga si Bill Deane, sa iyang komentaryo bahin sa libro, nakadangat niining matalagdong konklusyon: “Ang mga tawo nga nagtuo ug kapalaran daw dili pa dugay nagtuo nga nakita na nila ang halos kasaligan nga ebidensiya sa pagpanghimatuod sa ilang pilosopiya nga walay tawo ang angay nga manubag sa ilang mga lihok: ‘Dili gayod siya makapugong sa paglaslas sa tutonlan sa biktima, Your Honour—anaa kini sa iyang mga gene.’”
Dili Gayod Usa ka Bag-ong Kiling
Uban niining kaliwatana nga kusog nga nagkaugmad nianang gitawag sa usa ka magsusulat nga “dili-ako” nga kaliwatan, kining kiling sa pagpasangil sa uban daw nagkasamot. Apan, ang narekord nga kasaysayan nagpakita nga ang pagpasa ug sayop ngadto sa uban, uban ang pangatarongan nga “Dili gayod ako ang mabasol,” naglungtad na sukad pa sa sinugdanan sa tawo. Ang reaksiyon ni Adan ug Eva human sa ilang unang sala, sa pagkaon sa bunga nga gidili sa Diyos, maoy usa ka maayo kaayong pananglitan sa pagpasa sa pagbasol ngadto sa uban. Ang asoy sa Genesis nagtaho sa panagkabildohay nga nahitabo, diin ang Diyos mao ang unang misulti: “‘Mikaon ka ba sa kahoy nga gisugo ko kanimo nga dili mo pagakan-on?’ Ug ang tawo miingon: ‘Ang babaye nga gihatag mo kanako nga akong ikauban, siya naghatag kanako sa bunga sa kahoy ug busa mikaon ako.’ Niana si Jehova nga Diyos miingon ngadto sa babaye: ‘Unsa kining imong nabuhat?’ Niini ang babaye nag-ingon: ‘Ang bitin—kini naglimbong kanako ug busa mikaon ako.’”—Genesis 3:11-13.
Sukad niadtong panahona, ang mga tawo nakaimbento ug nagkalainlaing mga matang sa pagtuo ug nakapangitag tagsaong mga pangatarongan nga magpalingkawas kanila sa bisan unsang tinuod nga tulubagon sa ilang mga lihok. Nabantog taliwala niini mao ang karaang pagtuo sa kapalaran. Usa ka babayeng Budhista nga sinserong nagtuo sa Karma miingon: “Sa hunahuna ko dili makataronganon nga mag-antos alang sa usa ka butang nga dala ko sa pagkatawo nga bahin niini wala gayod akoy kasayoran. Gidawat ko kini ingong akong kapalaran.” Gipalambo sa doktrina nga predestinasyon ingon sa gitudlo ni John Calvin, ang pagtuo sa kapalaran komon usab sa Kakristiyanohan. Sagad sultihan sa mga klerigo ang namatyang mga paryente nga ang dayag nga aksidente maoy pagbuot sa Diyos. Ug, usab, basolon sa pipila ka mga Kristohanong may maayog tuyo si Satanas alang sa tanang butang nga di-maayo sa ilang mga kinabuhi.
Karon, nakita na nato nga giila sa balaod ug giuyonan sa katilingban ang paggawi nga walay tulubagon. Kita nagkinabuhi sa usa ka panahon nga nagkadaghan ang mga katungod ug nagkagamay ang mga responsibilidad sa indibiduwal.
Ang panukiduki sa tawhanong paggawi nakapatungha kono ug ebidensiya sa siyensiya nga mibati ang uban nga makapukaw ug walay-rindarinda nga paggawi gikan sa imoralidad ngadto sa pagpatay. Kini mao ang banaag sa kaandam sa katilingban sa pagpasa sa sayop ngadto sa bisan unsang butang o ni bisan kinsa gawas sa kaugalingon.
Kita nagkinahanglag mga tubag sa mga pangutana nga sama niini: Unsa gayod ang nadiskobrehan sa siyensiya? Ang tawhanong paggawi bug-os bang matino pinaagi sa atong mga gene? O ang sulod ug gawasnon bang mga puwersa maoy nagagahom sa atong paggawi? Unsa gayod ang gipakita sa ebidensiya?