Unsay Mahimo sa Pagluwas sa Katakotan?
DAGHANG siyentipiko sa tibuok kalibotan nagtuo nga ania na ang tibuok-yutang pag-init ug kini mosamot pa samtang nagkauswag ang nagakaugmad nga kanasoran sa industriyal nga kaugmaran. Duolan sa tulo ka bilyong metrikong toneladang carbon dioxide (CO2) ginabuga matag tuig ngadto sa tibuok-yutang atmospera pinaagi sa pagsunog sa mga sugnod, sama sa karbon, aseite, ug kahoy, alang sa enerhiya, ug sa pagpaupaw sa lasang pinaagi sa pagsunog. Sumala sa pipila ka siyentipiko, ang epekto sa gitawag nga greenhouse effect, nga maoy resulta gikan sa mga gas sa pagsunog sa sugnod, nagpameligrong magpainit sa atmospera sa 3 ngadto sa 8 grado Fahrenheit sa tungatunga sa sunod nga siglo. Kini nga pagtaas makamatay sa mga takot ug sa mga komunidad diha sa takot.
Apan ang pagpangamatay sa katakotan makaapekto usab ug dako sa kinabuhi sa yuta. Ang magasing Natural History nag-ingon: “Hinunoa, ang mga takot mismo adunay hinungdanong bahin labot sa pag-init sa yuta ug tingali sama ka hinungdanon sa tropikanhong kalasangan sa pagpakunhod sa mga gas nga nagapainit sa yuta. Samtang nagadeposito sila ug calcium carbonate alang sa ilang mga gasang, ginakuha sa mga takot ang dakong gidaghanon sa C02 gikan sa kadagatan. Kon walay zooxanthellae [ang mapuslanong algae nga nagpuyo sa takot], ang gidaghanon sa carbon dioxide nga ginagamit sa mga takot makunhoran ug dako. Sa kabaliskaran, ang pagkadaot niining ekosistema sa ilalom sa dagat makapakusog sa mismong proseso nga magpadali sa kamatayon niini.”
Ang pipila ka mga siyentipiko nagtuo nga ang ubang mga gas nga ginabuga pinaagi sa pagsunog makapasamot sa greenhouse effect. Ang nitrous oxide maoy usa niini, ug ang chlorofluorocarbons (CFCs) maoy lain. Sa pagkatinuod, ang matag molekula sa CFC maoy 20,000 ka pilo nga sama ka episyente sa pagsangga sa kainit sama sa usa ka molekula sa CO2. Ang CFCs maoy gipasanginlan usab ingon nga mao ang dakong hinungdan sa pagnipis sa ozone layer, nga nagapanalipod sa kinabuhi sa yuta batok sa makadaot nga ultraviolet rays. Ang ozone sa Polo Norte ug sa Habagatang Polo minipis ug dako nga nagpahinabog mga lungag. Kana maoy laing dili maayong balita alang sa mga takot. Ang mga eksperimento nga giladlad ang gagmayng mga takot nga naglisod na sa mainit nga tubig ug ginagmayng pagpabugag kahayag nga ultraviolet nagpasamot sa pagpangapughaw. Ang magasing Scientific American masulub-ong miingon: “Bisan pag ang mga pagbuga sa chlorofluorocarbon ihunong karon, ang kemikal nga mga reaksiyon nga nagpahinabog pagkalaglag sa ozone sa stratospera magpadayon sa labing menos usa ka siglo. Yano ang katarongan: ang substansiya magpabilin nianang gidugayona diha sa atmospera ug magpadayon sa pagkatap ngadto sa stratospera gikan sa troposperikong pondohanan bisag dugay nang nahunong ang mga pagpabuga.”
Sa personal nga kahimtang, ang mga indibiduwal responsableng makalihok pinaagi sa dili paglabay diha sa kadagatan o sa kabaybayonan ug mga basura o mga tighugaw. Kon moduaw ka sa mga takot, sunda ang mga instruksiyon sa dili paghikap o pagbarog diha sa takot. Ayaw pagdala o pagpalit ug mga sobenir nga takot. Kon manakayan duol sa tropikal nga mga takot, ipondo ang angkla diha sa balason nga ilalom o nagalutawng mga pondo nga ginatagana sa mga awtoridad sa kadagatan. Ayaw pakusgi o ukaya ang ilalom pinaagi sa imong palabad sa barko. Ayaw ilabay ang hugaw sa barko diha sa dagat; pangitag dunggoanan ug mga pantalan nga modawat niana. Si Bill Causey, manedyer sa Looe Key National Marine Sanctuary (Florida, T.B.A.), miingon: “Hayan ang tawo maoy nagmugna sa problema nga nagpahinabo sa pagkawala sa katimbang. Angay nga mahunahunaon kita niana sa tibuok-kalibotan nga sukod. Kon kita magpadayon sa pagpauswag sa kahibalo sa publiko sa hulga sa pagkawala sa usa ka dakong ekosistema, nan tingali mabag-o nato ang kahimtang.”
Sa rehiyonal nga kahimtang, adunay mga balaod sa pagpanalipod sa katakotan nga ginapasa ug ginapatuman. Gikiha sa estado sa Florida ang mga tag-iya sa mga barko nga nagdaot sa mga takot niini. Ang mga tag-iya sa usa ka dekarga nga barko nga nakadaro ug daghang akre sa takot sa dihang nasangyad kini mibayad ug $6-milyones nga multa. Ang bahin sa salapi gigamit sa pagpasig-uli sa pinuy-anan sa dagatnong kinabuhi. Karong bag-o, ginamit ang linain nga mga papilit, ang mga biologo naningkamot sa pagpatapot ug balik sa takot nga gidaot sa usa ka barko niadtong 1994. Laing multa, nga $3.2-milyones, ang gisukot batok sa usa ka kompaniya alang sa mga kadaot nga nahimo diha sa takot sa Florida sa usa sa dekargang barko niini. Ang ubang mga nasod naghimo usab ug samang mga balaod. Ang popular nga mga lugar nga salomanan, sama sa Cayman Islands sa Caribeano, adunay limitadong mga lugar diin gitugot ang pagsalom. Gitukod sa Australia ang Great Barrier Reef Marine Park niini sa pagkontrolar sa mga kalihokan didto. Apan sa nakita na nato, kon mas daghang mananalom, mas dako ang kadaot sa mga takot.
Moduyog ba ang Tanang Nasod sa Pagpakigbisog?
Sa globonhon nga kahimtang, ang nabalakang mga siyentipiko ug mga lider mihinapos nga ang solusyon dili masulbad sa usa ka nasod o bisan sa pundok sa mga nasod. Ang polusyon ginahimo sa tibuok globo pinaagi sa nagtuyoktuyok nga sulog sa hangin ug tubig, nga naghatag ug kabug-at sa katakotan. Ang indibiduwal nga mga nasod walay gahom lapas sa mga utlanan sa ilang katubigan. Ang mga hugaw nga ginalabay diha sa kalaworan sa kataposan modagsa diha sa kabaybayonan. Usa ka hiusa globonhong paningkamot ug solusyon ang gikinahanglan.
Walay duhaduha daghang tawong sinsero ug may katakos sa kalibotan magpadayon sa pagpakigbisog sa pagluwas sa katingalahang takot nga mga bahandi sa kalibotan. Dayag ug gikinahanglan gayod sa kalibotan ang usa ka kagamhanan nga matinagdanon ug maatimanon sa palibot sa yuta. Makapalipay, luwason mismo sa Maglalalang ang tibuok-yutang palibot. Sa dihang unang gihimo sa Diyos ang tawo, siya miingon: “Pasagdi nga magabuot sila sa mga isda [ug sa tanang dagatnong kinabuhi] sa dagat.” (Genesis 1:26) Sanglit wala abusohi o pahimusli sa Diyos ang kinabuhing dagatnon, ang iyang sugo sa katawhan nagkahulogan gayod nga kinahanglang atimanon sa tawo ang kalikopan sa tibuok-yuta. Ang Bibliya nagtagna: “Adunay bag-ong mga langit [langitnong Gingharian sa Diyos] ug usa ka bag-ong yuta nga atong ginapaabot sumala sa iyang saad, ug niini nila magapuyo ang pagkamatarong.” (2 Pedro 3:13) Sa haduol nga umaabot, bug-os nga hinloan nianang langitnong kagamhanan kining nahugawang yuta, lakip sa kadagatan niini. Unya, ang mga lungsoranon sa Gingharian sa Diyos magaatiman ug magakalipay sa matahom nga kadagatan ug sa dagatnong mga pumoluyo niini sa bug-os.
[Mga hulagway sa panid 18]
Paluyo: Usa ka maanindot nga katakotan sa Dagat Pasipiko, duol sa Fiji
Mga gisal-ot: 1. Duol nga hulagway sa clown fish, 2. takot nga samag lamesa tan-awon, 3. usa ka naghinlong pasayan sa takot
[Credit Line]
Paluyo sa panid 18: Fiji Visitors Bureau