Pakigbisog sa Pagwagtang sa Krimen
“MGA Batan-on Nag-ingon nga Kalaay ang Pangunang Hinungdan sa Krimen sa Kabatan-onan,” mipahayag ang usa ka pangunang-ulohan sa usa ka iladong Britanikong mantalaan. “Panagbingkil sa Balay Gipasanginlan sa Nagtubong Krimen,” matod sa lain. Ug ang ikatulo miingon: “Mga Pagkaadik ‘Mitukmod sa Libolibong Krimen.’” Ang magasing Philippine Panorama nagbanabana nga 75 porsiyento sa tanang mapintasong mga krimen sa Manila gihimo sa mga tig-abusar ug droga.
Ang ubang mga hinungdan mahimong nakaamot usab sa pagdasig sa kriminal nga panggawi. “Ang kakabos nga katapad sa dakong bahandi” mao ang gitumong sa taga-Nigeria nga inspektor-heneral sa kapolisan. Ang pagpit-os sa isigkaingon ug diyutay nga mga kalaoman sa panarbaho, pagkawalay lig-ong mga pugong sa balaod, ang katibuk-ang pagkadaot sa pamilyahanong mga sukdanan, kawalay pagtahod sa awtoridad ug balaod, ug ang hingaping kabangisan diha sa mga pelikula ug mga video gihisgotan usab.
Ang laing hinungdan mao nga ang daghang tawo dili na motuo nga ang krimen dili gayod mapuslanon. Usa ka sosyologo sa Bologna University sa Italya miingon nga latas sa usa ka yugto sa mga tuig, “nagsukwahi ang dagan sa gidaghanon sa mga pangawat nga gitaho ug ang gidaghanon sa mga tawo nga nahukman nga sad-an niana.” Siya miingon nga “ang gidaghanon sa mga nahukman nga sad-an kon itandi sa katibuk-ang gidaghanon sa gitahong mga pangawat mius-os pag-ayo gikan sa 50 ngadto 0.7 porsiyento.”
Makapasubo apan matuod ang mga pulong sa The New Encyclopædia Britannica: “Ang nagdaghang krimen daw usa ka bahin sa tanang moderno industriyalisadong mga katilingban, ug walay mga kauswagan sa balaod o pagdumala sa kriminal ang ikapakita nga dunay dakong epekto sa problema. . . . Alang sa modernong siyudadnong katilingban, diin ang ekonomikanhong pag-uswag ug personal nga kalamposan maoy labawng mga sukdanan, wala ing katarongan nga motuo nga ang mga sukod sa krimen dili magpadayon pagtaas.”
Kining Panglantawa ba Negatibo Kaayo?
Ingon ba niana ka daotan ang kahimtang? Dili ba ang pipila ka dapit nagtaho man ug mga pag-us-os sa krimen? Tinuod, ang pipila nagtaho, apan ang mga estadistika mahimong malimbongon. Pananglitan, gitaho nga ang krimen sa Pilipinas mius-os ug 20 porsiyento human ipailaila ang legal nga pagdili sa pusil. Apan ang Asiaweek mipatin-aw nga gituohan sa usa ka opisyal nga ang mga kawatag kotse ug mga tulisan sa bangko mihunong pagpangawat ug kotse ug pagpanulis sa bangko ug “mibalhin sa pangidnap.” Ang mas diyutayng pagpanulis sa bangko ug mga pangawat sa kotse nagpaus-os sa katibuk-ang ihap sa mga kaso sa krimen, apan ang maong pag-us-os nawad-an sa iyang dakong bili tungod sa upat-ka-pilong pagdaghan sa mga pangidnap!
Sa pagtaho bahin sa Hungaria, ang magasing HVG misulat: “Kon itandi sa unang katunga sa 1993, ang mga ihap sa krimen mius-os ug 6.2 porsiyento. Ang nalimtan sa paghisgot sa kapolisan mao nga ang pag-us-os . . . maoy tungod ilabina sa administratibong mga kausaban.” Ang sukdanang panalapi nga sumala niana girehistro sa nangagi ang mga kaso sa pangawat, panikas, o bandalismo gipatas-ag 250 porsiyento. Busa ang mga krimen sa propiedad nga naglangkit sa mga kantidad nga ubos sa maong sukdanan wala na irehistro. Sanglit ang mga krimen nga naglangkit sa propiedad maoy naglangkob sa tres-kuwarto sa tanang krimen sa nasod, ang pag-us-os dili gayod tinuod.
Ang pagbaton ug tukmang mga ihap sa krimen tinuod nga lisod. Usa ka hinungdan mao nga daghang krimen—tingali abot ug 90 porsiyento sa pipila ka kategoriya—wala ikataho. Apan ang pagpakig-ergo kon mius-os ba o midaghan ang krimen sa pagkatinuod dili mao ang punto. Ang mga tawo nangandoy nga mapapas ang krimen, dili lamang mamenosan.
Mga Kagamhanan Naningkamot
Usa ka surbi sa Hiniusang Kanasoran sa 1990 nagpadayag nga ang mas mauswagong mga nasod mogugol sa aberids nga 2 ngadto 3 porsiyento sa ilang tinuig nga mga badyet diha sa pagpukgo sa krimen, samtang ang di-mauswagong mga nasod mogugol ug labaw pa, sa aberids nga 9 ngadto 14 porsiyento. Ang pagpadako sa kuwerpo sa kapolisan ug pagtagana nianag mas maayong kasangkapan maoy priyoridad diha sa pipila ka dapit. Apan ang mga resulta nagkadaiya. Ang pipila ka lungsoranong Hungariano mimulo: “Kulang gayod ang mga polis sa pagsikop sa mga kriminal apan kanunay nga adunay igo sa pagsikop sa mga tiglapas sa trapiko.”
Daghang kagamhanan karong bag-o nagpasag mas estriktong mga balaod labot sa krimen. Pananglitan, sanglit “nagdaghan ang pangidnap sa tibuok nga Latin Amerika,” matod sa magasing Time, ang mga kagamhanan didto misanong pinaagig mga balaod nga “kusganon apan sa samang panahon di-epektibo. . . . Ang pagpasag mga balaod maoy usa ka butang,” miadmitir kini, “ang pagpadapat kanila maoy laing butang.”
Gibanabana nga sa Britanya kapig 100,000 ka programa sa pagbantay sa ilang silinganan, nga naglakip sa labing menos upat ka milyong balay, naglungtad niadtong 1992. Ang parehong mga programa gipatuman sa Australia sa tungatunga sa katuigang 1980. Ang ilang tumong, matod sa Australian Institute of Criminology, mao ang pagpaus-os sa krimen “pinaagi sa pagpauswag sa kaamgohan sa mga lungsoranon bahin sa katilingbanong kaluwasan, pinaagi sa pagpauswag sa mga tinamdan ug panggawi sa mga molupyo sa pagtaho sa krimen ug katahapang mga panghitabo diha sa silinganan ug pinaagi sa pagpakunhod sa pagkadaling-mabiktima sa krimen sa tabang sa ilhanan sa propiedad ug pagtaod ug epektibong mga himan sa seguridad.”
Ang closed-circuit nga telebisyon gigamit diha sa pipila ka dapit aron ikonektar ang mga estasyonan sa polis sa komersiyal nga mga dapit. Ang mga video camera gigamit sa kapolisan, mga bangko, ug mga tindahan ingong usa ka pugong sa krimen o kahimanan sa pag-ila sa mga tiglapas sa balaod.
Sa Nigeria ang kapolisan adunay mga tsekpoint sa mga haywey sa paningkamot nga masikop ang mga tulisan ug mga kawatag kotse. Ang kagamhanan nagtukod ug usa ka linaing puwersa maylabot sa ilegal nga mga buhat sa negosyo aron mapukgo ang panglimbong. Ang mga komite sa relasyon sa kapolisan ug komunidad nga gilangkoban sa mga lider sa komunidad magpahibalo sa kapolisan bahin sa buhat nga kriminal ug sa mga tawo nga gikatahapan.
Ang mga bisita sa Pilipinas nakamatikod nga ang mga balay kasagarang dili biyaan nga walay magbantay ug daghang tawo ang dunay mga irong bantay. Ang mga negosyante nagasuhol ug pribadong mga sekyuriti gard aron panalipdan ang ilang mga negosyo. Halinon ang kontra-kawat nga mga himan alang sa mga kotse. Ang mga tawo nga makaarang midangop sa binantayan-pag-ayong mga subdibisyon o mga kondominyum.
Ang mantalaan sa London nga The Independent mikomento: “Samtang mous-os ang pagsalig sa legal nga sistema, nagkadaghang mga lungsoranon ang nagaorganisar sa depensa sa ilang kaugalingong mga komunidad.” Ug dugang ug dugang nga mga tawo ang nagbaton ug mga armas. Pananglitan, sa Tinipong Bansa gibanabana nga matag ikaduhang panimalay labing menos adunay usa ka pusil.
Ang mga kagamhanan kanunayng nagaugmad ug bag-ong mga pamaagi sa pagpukgo sa krimen. Apan si V. Vsevolodov, sa Academy of Home Affairs sa Ukraine, mipunting nga sumala sa mga tinubdan sa HK, daghan kaayong utokang mga tawo ang makakaplag ug “talagsaong mga paagi sa paghimo ug kriminal nga buhat” nga “ang pagbansay sa mga sulugoon sa balaod” dili makaapas. Ang abtik nga mga kriminal magbalhin ug dagko kaayong mga kantidad sa kuwartang ilegal balik ngadto sa mga negosyo ug mga serbisyo sosyal, nga mobuylog sa katilingban ug “magbaton alang sa ilang kaugalingon ug tag-as nga mga katungdanan diha sa katilingban.”
Nagakawad-an ug Pagsalig
Ang nagakadaghang tawo diha sa pipila ka nasod nakatuo na gani nga ang kagamhanan mismo maoy bahin sa suliran. Ang Asiaweek mikutlo sa pangulo sa usa ka kontra-krimen nga grupo nga nag-ingon: “Mga 90% sa mga suspetsado nga among gidakop maoy mga polis o mga tawong militar.” Kon tinuod ba o dili, ang mga taho nga sama niini mitukmod sa usa ka magbabalaod sa pagkomento: “Kon kadtong nanumpa sa pagtuboy sa balaod sa ilang kaugalingon maoy mga tiglapas sa balaod, ang atong katilingban may suliran.”
Ang mga eskandalo sa korapsiyon nga naglangkit sa tag-as nga opisyales nakapakurat sa mga kagamhanan sa lainlaing mga bahin sa kalibotan, nga dugang nagdaot sa pagsalig sa lungsoranon. Gawas nga nawad-an ug pagtuo diha sa katakos sa mga kagamhanan sa pagpukgo sa krimen, ang mga tawo karon nagaduhaduha sa ilang determinasyon sa pagbuhat niana. Usa ka edukador nangutana: “Unsaon kaha niining maong mga awtoridad karon pagpukgo sa krimen sa dihang sila mismo dulot nga nalangkit niini?”
Ang mga kagamhanan nangabot ug nahanaw, apan ang krimen nagpabilin. Bisan pa niana, ang panahon sa dili madugay moabot sa dihang mawala na ang krimen!
[Mga hulagway sa panid 7]
Mga pugong sa krimen: Closed-circuit nga kamera ug monitor sa TV, mopaubos nga aserong sira sa ganghaan, ug guwardiya nga may binansayng iro
[Hulagway sa panid 8]
Tungod sa krimen ang mga tawo nahimong mga priso sa ilang kaugalingong mga balay